«تکبر» یا «عزت نفس»؟

حجت الاسلام احمد حیدری در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

«تواضع» از زیباترین خلق‌‌‌های انسانی است. «تواضع» آن است که انسان خود را بنده خدا بداند و کمالات، دارائی‌ها و زیبائی‌هایش را از خدا ببیند و نقص‌ها و زشتی‌هایش را از بی‌همتی، بی‌صلاحیتی و عملکرد بد خودش. این کلام خداوند است: «ما اصابک من حسنة فمن الله و ما اصابک من سیئة فمن نفسک»(نساء/ ۷۹ ). اگر این گونه شد، دیگر خود را مالک نمی‌بیند و از دیگران برتر نمی‌شمارد و به کسی فخر نمی‌فروشد و تفرعن نمی‌ورزد.

امامان در این خلق انسانی هم در اوج بودند و هیچگاه در رفتار اجتماعی با مردم، خود را نمی‌گرفتند و تافته جدابافته نمی‌شمردند. در سیره اخلاقی امام حسین(ع) نقل شده که بارها شد که بر فقیران و افراد بی نام و نشان عبور کرد و آنان حضرت را به جمع خود و هم‌لقمگی دعوت کردند و حضرت با چهره گشاده، خوشرویی و با کمال میل پذیرفتند و همانند آنان، در کنارشان بر خاک نشست و با آنان هم‌لقمه شد و بعد آنان را به خانه خویش دعوت کرد و با کمال احترام و کرامت از آنان پذیرایی نمود.(بحار الانوار ۴۴/ ۱۸۹).

تواضع معمولا در مواجهه با افراد پایین مرتبه‌تر یا هم پایه ظهورمی‌‌یابد اما در مقابل افراد بلندمرتبه‌تر بخصوص حاکمان، قدرتمندان و ثروتمندان غالب اوقات چنین رفتاری نه حاکی از تواضع، بلکه حاکی از ذلّت، چاپلوسی و تملّق است که بسیار ناپسند می‌باشد.

باید توجه داشت که رعایت تواضع و فروتنی همیشه خوب است ولی در عین حال باید دقت کرد که رفتار انسان صورت تملّق و چاپلوسی به خود نگیرد که چاپلوسی و تملّق ناشی از ذلّت نفس است و خداوند ذلّت را بر مؤمن نمی‌پسندد. خداوند خودش عزیز است و بندگانش را عزیز می‌خواهد: «و لله العزة و لرسوله و للمؤمنین» (منافقون/۸).

امام حسین در عین تواضع و فروتنی با بندگان خدا بخصوص پایین دستی‌ها و ضعیفان و محرومان، با حاکمان، قدرتمندان و ثروتمندان با عزت نفس مواجه می‌‌شد و از اظهار تواضع و خاکساری به ساحت آنان ابا داشت که تملّق جلوه نکند و حاکی از ذلّت نفس نباشد.

طبیعی است که ارباب قدرت و ثروت، خواستار خاکساری و ذلّت خلایق به درگاه خویش هستند و مواجهه عزیزانه بندگان صالح را نمی پسندند و از آن به تکبر تعبیر می کنند. یکی از همین ارباب قدرت و ثروت به امام حسین گفت: شما گرفتار تکبری هستی!

امام در جوابش فرمود: بزرگی همه اش از آن خداست و هیچ کس غیر او، بزرگی ندارد و نسزد که خود را بزرگ ببیند و بزرگی بفروشد ولی عزت هم از آن خداست و از آن رسولش و از آن مؤمنان.(بحارالانوار ۴۴/ ۱۹۸).

بر ماست که از مکتب اباعبد الله درس بگیریم و در مقابل اصحاب قدرت و ثروت عزیزانه رفتار کنیم که این هم حاکی از ایمان و باور ما به خدا و قدرت مافوق و قاهرانه اوست و هم اصحاب قدرت و ثروت را از خودبینی و غرور و … دور نگه می دارد.

انتهای پیام