عدم شفافيت تيراژ روزنامه‌ها به نفع كيست؟
روزنامه‌ها وضعیت نابسامانی دارند و این نابسامانی برای عده‌ای آبی گل آلود برای ماهیگیری است. عدم شفافیت تیراژ این رسانه‌های مکتوب سوالات و شبهه‌های فراوانی ایجاد کرده است. [لینک گزارشی از تیراژ روزنامه‌ها]
شنیده‌های انصاف نیوز حکایت از وجود روزنامه‌هایی دارد که با دادن آماری جعلی از تیراژ خود به وزارت ارشاد از یارانه‌ی کاغذ تا امتیازات دیگر را در حالی کسب می‌کنند که بسیاری از رسانه‌های مستقل و تاثیرگذار به سختی روزگار می‌گذرانند.
خبرنگار انصاف نیوز در این باره نظرات و راهکارهای آقایان کامبیز نوروزی، عضو هیات مدیره‌ی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران استان تهران و مهدی رحمانیان، مدیر مسوول روزنامه‌ی شرق را جویا شد. متن کامل گفت‌وگو با نوروزی و رحمانیان را در ادامه بخوانید:
«سیاست توزیع یارانه، مفسده انگیز است»
کامبیز نوروزی درباره‌ی عدم شفافیت تیراژ روزنامه‌ها و دلایل و تبعات آن به خبرنگار انصاف نیوز گفت: اطلاعاتی که ما داریم حکایت از این دارد که تیراژ روزنامه‌های کشور بسیار پایین است، مثلا در حال حاضر روزنامه‌هایی داریم که با تیراژ زیر 500 نسخه کار می‌کنند که از آن تعداد هم خیلی‌هایش به صورت رایگان توزیع می‌شود یا حتی برگشتی دارد!
وی افزود: اما از طرف دیگر امکانات دولتی که به نشریات تعلق می‌گیرد هم موضوع مورد توجهی است؛ یکی از شاخص‌های امکاناتی که به روزنامه‌ها تعلق می‌گیرد تیراژ است؛ این یکی از عواملی است که باعث می‌شود که روزنامه‌ها تیراژ واقعی خودشان را منتشر نکنند، علاوه بر این یک عامل دیگر هم باعث پنهان کاری در مورد تیراژ واقعی می‌شود و آن هم معلوم شدن میزان نفوذ یک نشریه در افکار عمومی است.
نوروزی در ادامه گفت: برای مثال روزنامه‌ای که کلا 100،200 یا 300 عدد از آن در این کشور هشتاد میلیونی فروش می‌رود، طبیعتا روزنامه‌ای نیست که بتوان آن را بیانگر افکار عمومی دانست، یا به عنوان روزنامه‌ای قدرتمند تلقی کرد؛ این هم از جمله عواملی است که باعث می‌شود روزنامه‌ها تیراژ واقعی خودشان را منتشر نکنند.
این حقوقدان تاکید کرد: هر دو عاملی که عرض کردم ناشی از یک عامل اساسی‌تر است که آن عبارت است از وجود بحران جدی در مطبوعات کشور. در حال حاضر روزنامه‌های ما هم از نظر مالی، هم از نظر محتوایی و هم از نظر اصول حرفه‌ای در وضعیت بحرانی بسیار شدیدی به سر می‌برند که این قبیل تمهیدات مانند پنهان نگه داشتن تیراژ واقعی یکی از آثار این بحران است.
اقا نوروزی درباره‌ی یارانه و امتیازاتی که متناسب با تیراژ غیر شفاف به روزنامه‌ها تعلق می‌گیرد، گفت: حتی همین سیاست توزیع یارانه، مفسده انگیز است و تجربه‌ی تقریبا نزدیک به 30 ساله در بخش توزیع یارانه‌های مطبوعاتی ما را به این می‌رساند که به هیچ شکلی نمی‌شود سوءاستفاده‌ی ناشی از توزیع یارانه را مدیریت کرد، امکان‌پذیر نیست؛ هر مسیری و رابطه‌ای که بگذارند به یک شکلی باز مشکل‌ساز است. آن چیزی که مهم است و باید به آن توجه شود این است که فضایی ایجاد شود که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای کشور بتواند توسعه پیدا کند و روزنامه در مواجه‌ی مستقیم با افکار عمومی قرار بگیرد و وزن روزنامه را مشخص کنند.
وی افزود: روزنامه مثل هر کالای دیگری باید قدرت این را داشته باشد که مخاطب را جذب کند، اگر روزنامه‌ای نتواند به اندازه‌ای فروش کند که قدرت تامین منابع مالی خودش را از مسیر فروش و آگهی به دست بیاورد یعنی این روزنامه شکست خورده است.
او ادامه داد: روزنامه هم مثل هر کالای دیگری باید مقبول مخاطب باشد، باید مخاطب آن را بپسندد و آن را بخرد؛ وقتی روزنامه را نمی‌خرند و تیراژ در حد حتی چند صد عدد می‌شود یعنی آن روزنامه شکست خورده است! توزیع یارانه این ضعف حرفه‌ای و شکست را پنهان نگاه می‌دارد و یک ضد انگیزه می‌شود که روزنامه به فکر این موضوع نیافتد که از چه طرق حرفه‌ای می‌تواند تیراژ خود را بالا ببرد.
این عضو هیات مدیره‌ی انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران، درباره‌ی راهکار حل این معضل، گفت: من فکر می‌کنم برای شفاف شدن تیراژ روزنامه‌ها کار قاطعی نمی‌شود انجام داد، چون راه‌های گریز زیاد است.
نوروزی با ذکر مثالی اضافه کرد: حتی شنیده‌ام -از صحت و سقم آن مطمئن نیستم- که گاهی اوقات چاپخانه‌ها تعداد زیادی را برای یک روزنامه چاپ می‌کنند و همان تیراژ را به وزارت ارشاد اعلام می‌کنند، تیراژ واقعی است؛ یعنی واقعا چاپخانه به همان تعداد منتشر کرده است اما بلافاصله بخش زیادی از آن تیراژ خمیر می‌شود. یعنی شیوه‌های گریز از تکلیف زیاد است و مشکل اصلی در همین قسمت است، چندان قابل مهار نیست.
وی افزود: بنابراین یارانه هم اگر قرار است توزیع شود باید به زیر ساخت‌های کار مطبوعاتی اختصاص پیدا کند؛ به عنوان مثال برای ارزان شدن چاپ یا برای چاپ‌های همزمان در مناطق مختلف کشور سوبسید بدهند در این صورت هزینه تمام شده کاهش پیدا می کند.
این حقوقدان با اشاره به برخی مشکلات در توزیع روزنامه‌ها، گفت: در حال حاضر یکی از مشکل‌های بزرگ ایران که در تمام این سی سال گذشته هم تقریبا فکری برایش نشده این است که تیراژ مطبوعات کشور منحصر به تهران و 4_5 شهر بزرگ است؛ شما اگر از تهران به یک شهر کوچک بروید خیلی از روزنامه‌ها را آنجا نمی‌ببینید.
خود این یک نقیصه‌‌ی بزرگی در محتوای روزنامه‌نگاری کشور تولید می‌کند در واقع ارتباط مطبوعاتی بین روزنامه‌های تهران و خیلی از شهرهای کشور اصلا قطع است.
الان هزینه توزیع بسیار بالاست و برای روزنامه‌ها خود این موضوع مشکل است. من فکر می‌کنم اگر قرار به دادن یارانه باشد این یارانه را باید به سمت زیرساخت‌های انتشار و توزیع ببرند.
البته این را بگویم برای نشریات فرهنگی یعنی ماهنامهها و فصل‌نامه‌ها که معمولا نیمه علمی یا علمی هستند دادن سوبسید اشکالی نداد اما روزنامه، هفته‌نامه، دو هفته‌نامه و خیلی از ماهنامهها باید بتوانند روی تیراژ بایستند.
علاوه براین چند روزنامه در تهران منتشر می‌شود که وابسته به دولت یا سازمان‌های عمومی هستند که مهم‌ترین این روزنامه‌ها کیهان، اطلاعات، جمهورری اسلامی، جام‌جم، همشهری و ایران هستند.
بودجه‌ی این روزنامه‌ها -مستقل از تیراژ- از منابع عمومی تامین می‌شود. قاطعانه معتقدم که این روزنامه‌ها هم باید به طور کامل مستقل شوند و حتی ریالی از بودجه‌ی عمومی به اینها پرداخت نشود تا اولا اینها هم به سمت ارتقا کیفیت حرفه‌ای بروند و ثانیا رقابت عادلانه بین مطبوعات شکل بگیرد.
وقتی روزنامه‌ای مثل کیهان یا همشهری یا ایران با خیال آسوده از مسایل مالی فعالیت می‌کنند طبیعتا رقابت ناعادلانه‌ای بین اینها و سایر روزنامه‌ها خواهد بود
معتقدم اگر توزیع یارانه ادامه پیدا کند راهی برای سازماندهی آن و گریز از شیوه‌های پنهان‌کارانه عملا وجود نخواهد داشت.
«بعضی از این روزنامه‌ها فقط اسم‌اند»
مهدی رحمانیان، مدیر مسوول روزنامه‌ی شرق نیز در این‌باره به خبرنگار انصاف نیوز گفت: به نظر من در این شرایط گرانی کاغذ و هجمه‌ی شبکه‌های اجتماعی و آن سقف کوتاه پرواز روزنامه‌ها، همین که روزنامه‌ای سرپا است باید بگوییم که یک امتیازی هم بدهیم که توانستی این رسانه را حفظ کنید.
رحمانیان درباره تیراژ روزنامه‌ها نیز گفت: به نظر من آنقدر که اثرگذاری روزنامه مهم است، تیراژ مهم نیست. یک وقتی آماری گرفته بودند بالای 70 درصد اخباری که در شبکه‌های اجتماعی –به ویژه آن زمان که تلگرام فیلتر نشده بود- دست به دست می‌چرخید، منبعشان همین رسانه‌های مکتوب بود.
ما از امروز سایت شرق را پولی کردیم، پیش از این، سایت روزنامه‌ی شرق روزی 50 هزار بازدید کننده داشته که بالاخره اینها هم جزو تیراژ روزنامه است. به جای اینکه پول دهند و روی دکه روزنامه را تهیه کنند، می‌آمدند و روی سایت روزنامه را می‌خواندند.
وی افزود: تیراژ دیگر الان مثل گذشته نیست که بعد از ظهرها مردم در صف می‌ایستادند -چون روزنامه‌ها روزنامه‌های عصر بودند- که کیهان یا اطلاعات بیاید، الان شرایط عوض شده و دیگر فقط تیراژ تعیین کننده نیست و باید دید هرروزنامه‌ای که منتشر می‌شود ضریب نفوذش چقدر است و چند نفر آن را می‌خوانند، فروش تنهای روزنامه که مهم نیست.
مدیرمسوول روزنامه‌ی شرق درباره‌ی راهکارهای شفاف سازی تیراژ روزنامه‌ها و امتیازاتی که بعضا از غبارآلودبودن این فضا حاصل می‌شود گفت: باید دید روزنامه‌ی «الف» یا روزنامه‌ی «ب» اصلا روی دکه‌ها هست یا نیست. به نظر من باید برای تکمیل این گزارش صد دکه را رندوم چک کنید و ببینید که اصلا کدام روزنامه‌ها روی دکه می‌آید. باید از توزیع و حلقه‌ی آخر رسانه‌ها شروع کنید.
روزنامه‌ی الف مثلا می‌گوید که من سراسری هستم وتیراژم هم عدد ایکس است ، باید دید که اصلا این روزنامه توزیع می‌شود یا نه، خیلی از اینها فقط اسم‌اند.
به نفع کیهان !