آنچه بر دوم خرداد گذشت

روزنامه‌ی شرق سخنان سعید حجاریان در گفت‌وگوی اخیر با انصاف نیوز [لینک] را به همراه دو دیدگاه دیگر از احمد زیدآبادی و محمدرضا تاجیک در گزارشی با تیتر «حجاریان: جنبش دوم خرداد متولی نداشت / آنچه بر دوم خرداد گذشت: معلق میان قدرت سیاسی و قدرت اجتماعی» آورده است که در پی می‌آید:

سعید حجاریان به تازگی در گفت وگویی با پایگاه خبری «انصاف نیوز» به ذکر مسائلی درباره روند طی شده در جبهه اصلاحات پرداخته و از اشتباهات اصلاح طلبان در این سال ها سخن گفته است. او در بخشی از این گفت وگو درباره سیاست اصلاح طلبان مبنی بر فتح سنگر به سنگر کرسی های سیاسی گفته است: «بالاخره در آن زمان ریاست جمهوری بود، مجلس بود، شوراها بود، روزنامه ها بودند، منتها دوام نیافت. حفظ سنگر مهم است. یک وقتی فقط سنگر را فتح می کنید و یک وقتی حفظ هم می کنید؛ این دو مکمل هم هستند». او دلایل شکست این سیاست را این گونه برمی شمارد: «علل زیادی داشت. عده ای رفتند داخل کادر دولت. چند بار گفتم عده ای باید از دولت بیرون باشند. دوم خرداد جنبش بود؛ جنبش متولی می خواست که متولی نداشت. از این گذشته، پیگیری ها کم بود. یک عده هم شاید قاطی ما بودند که دنبال مال و منال و پست و مقام و صندلی بودند. من یک بار گفتم هرکس دنبال صندلی است نزد من بیاید، یک صندلی چرخ دار (ویلچر) دارم که به او بدهم. همه باید جلو می آمدند اما نیامدند. خلاصه نشد. آن طرفی ها هم بی کار نبودند؛ ضدحمله زدند. آن طرف هم همین تاکتیک را داشت دیگر؛ آنها هم شروع کردند فتح سنگر به سنگر. الان خودشان هم می گویند ما فتح سنگر به سنگر کردیم و فرماندهی الان دست ماست». او درباره اینکه آیا اصلاحات در تمام این سال ها دستاوردی داشت یا خیر نیز گفته است: «بله! دستاورد داشت. اگر اصلاحات نبود، من نمی دانم چه اتفاقاتی در آن مقطع می افتاد. من، آقای ناطق را آدم عاقلی می دانم اما به هر حال ایشان بنا بود دولت راست ها را تشکیل دهد و اگر چنین دولتی تشکیل می شد، نمی دانم امروز کجا ایستاده بودیم. به هر حال، هنوز هم هرکسی می گوید، پاسخ می دهیم دوره خاتمی این گونه و آن گونه شد؛ از سیاست و اقتصاد تا اوضاع جامعه… اصلا شخصیت خاتمی را مقایسه کنید با بقیه. خاتمی آدم نجیبی بود. هنوز هم می گویند -حتی راست ها- که بهترین رئیس جمهور برای ما بود». او در انتقاد به روحانی مطرح کرد: «ایشان (روحانی) هم این اواخر دیگر خیلی به سمت آن طرف کشید. ما توقع نداشتیم ایشان شعارهای ما را بدهد اما حتی به شعارهای خودش هم پشت کرد».

حجاریان درباره جایگاه لیدری در اصلاحات نیز گفته است: «برای بلندمدت باید فکر کار جمعی کرد. یک لجنه ای از افراد معتبر باید این کار را بکنند. مثلا احزاب جدی اروپایی را نگاه کنید؛ خود حزب مهم است، دفتر سیاسی حزب مهم است و… اصل کاری کادرهای اصلی حزب هستند. اما ما فرد داشته ایم؛ فرد بوده است که مهم بوده است».

نگاه حجاریان درباره حضور اصلاح طلبان در قدرت نقدی است که خاصه در سال های اخیر به شدت اوج گرفته است؛ اینکه در دوگانه قدرت سیاسی و قدرت اجتماعی اصلاحات باید کدام مسیر را برگزیند و هدف اولیه جنبش دوم خرداد ۷۶ به کدام یک از این دو مسیر نزدیک بوده است؟ به نظر می رسد پیش از انتخابات که اصلاح طلبان تمام نگاهشان معطوف به پیروزی در انتخابات بود، بازگشت به جامعه چندان مورد اعتنای عموم اصلاح طلبان قرار نداشت، اما حالا که مسیر سیاست ورزی رسمی بر اصلاح طلبان بسته شده، قدری گرایش بازگشت به جامعه قوت گرفته است؛ هرچند هنوز هم بخشی از نیروهای اصلاح طلب باور دارند ادامه سیاست ورزی اصلاح طلبانه بدون حضور در مسئولیت ها عملا ممکن نیست. برای مثال چندی پیش غلامحسین کرباسچی، دبیرکل حزب کارگزاران سازندگی، درباره این موضوع گفته بود: «من به دوستان اصلاح طلب خودمان می گویم، شما که مدام می گویید باید جامعه محور باشیم و روی به جامعه بیاوریم و فقط به فکر این نباشیم که در قدرت باشیم، خب این الان جامعه! آقایان و خانم های اصلاح طلب، چه طرح و چه همبستگی ای برای خدمت به این مردم و رفع مشکلات آنها در مسئله کرونا ارائه دادید؟» یا حسین مرعشی که گفته بود: «احیای سرمایه اجتماعی و حضور در قدرت هیچ منافاتی با یکدیگر ندارند و نمی توان اصلاح طلبان را در دوراهی انتخاب یکی از اینها قرار داد؛ چون اصلاح طلبان قدرت را برای خودشان نمی خواهند، بلکه قدرت را برای اصلاح امور کشور و حل مشکلات مردم می خواهند. البته قدرت مثل همه خوبی های دیگر دنیا می تواند شر هم باشد. خیر و شر بودن قدرت به این بستگی دارد که شما با چه هدفی دنبال کسب قدرت باشید».

در برابر این نگاه مثلا زیدآبادی به تازگی گفته است: «نخبگان اصلاح طلب اصلا نگاهشان این نیست که انرژی جامعه است که در نهایت قدرت تولید می کند؛ اصلاح طلبان فقط حضور در نهادهای قدرت را سیاست می دانند. این نگاه عیب دارد… مشکل اصلی این بود که اصلاح طلبان، بوروکراتیزه شده بودند اما یک بوروکراسی ناکارآمد را نمایندگی می کردند؛ یعنی صاحب شغل هایی در مناصب دولتی شده بودند که فقط می توانستند دستور بدهند و کار این و آن را راه بیندازند. اینها حتی نتوانستند یک بوروکراسی -که همه اجزایش دست آنها باشد- را سالم و چابک و در مقابل  سایر نهادها رویین تن کنند… . بعدها این پست ها مثل مدیرکل، معاون وزیر و… اعتیادی در اینها ایجاد کرد به این معنا که هویت سیاسی و وجودی خود را به این پست ها گره زدند و ازدست رفتن این مناصب را به معنی هلاکت خود دانستند. بنابراین در دوره احمدی نژاد [وقتی پست های شان را از دست دادند] نتوانستند وضعیت موجود را به درستی تحلیل کنند و از همان ابتدا اصلا به عنوان رئیس جمهور قبولش نکردند؛ درحالی که احمدی نژاد هر آدمی که بود، بالاخره توانسته بود در یک رقابت که خود اصلاح طلبان پذیرفته بودند پیروز شود. اصلاح طلبان نتوانستند با دوره احمدی نژاد کنار بیایند و جای کارهای مدنی و تقویت خودشان، به تمسخر احمدی نژاد و دولت او روی آوردند».

یا محمدرضا تاجیک که گفته بود: «در فردای پیروزی جریان اصلاح طلبی و تبدیل آن به گفتمان مسلط، اصلاح طلبان چندان به رخداد اصلاح طلبی و نظام آکسیومی آن وفادار نماندند. بی تردید، نفوذ و رخنه خودآگاه و ناخودآگاه عشق به قدرت در این بی وفایی تاثیری شگرف داشت. در فردای تبدیل پادگفتمان اصلاح طلبی به گفتمان مسلط و مستقر، سوبژکتیویته قدرت و بقا در قدرت جای سوبژکتیویته نقد و اصلاح مستمر قدرت را گرفت… . دیری نپایید که گفتمان اصلاح طلبی نیز به نوعی آپاراتوس و دیسپوزیتیف قدرت تبدیل و در پای قدرت و منفعت ذبح شد… نخست بگویم که روایت اصلاح طلبان، روایت واحد و یگانه ای نیست و در ساحت فراخ جریان اصلاح طلبی، رقص تفاوت ها و تمایزها و تکثرها (بازی های زبانی و گفتمانی گونه گون) برپاست. چون نیک بنگریم بسیاری از اصلاح طلبان امروز را در هیچ کجا و هرکجای نظری و عملی می بینیم. اینان، اصلاح طلبی را دقیقا در همان موقف و موضعی تعریف می کنند که قدرت و منفعتشان اقتضا می کند. این عده، برای رسیدن به قدرت آرام و قرار ندارند. کک قدرت افتاده در تن و جانشان و آرامش و قرار را از آنان ربوده است».

حالا با این اوصاف شاید در دوران پساانتخابات که دیگر اصلاح طلبان در هیچ یک از مسئولیت های اجرائی یا تقنینی حضور ندارند، می توان قدری امید داشت که اصلاح طلبان یک بار برای همیشه نسبت خود را با جامعه و سیاست رسمی تعریف کنند تا بتوانند مبتنی بر سرمایه اجتماعی و قدرت اجتماعی شان برای تصدی قدرت سیاسی برنامه ریزی کنند که شاید لازم است جمع این دو دیدگاه حاصل شود؛ زیرا هر یک بدون دیگری راهی عقیم خواهد بود.

انتهای پیام