«ایران با معضلی جدی به نام عربستان مواجه است»
شفقنا- شیما مفیدی‌راد: در حالی وارد سال ۹۷ می‌شویم که ترامپ همچنان بر تهدیدهایش علیه برجام مصّر است، روابطمان با کشورهای عربی با چالش‌هایی جدی رو به روست و اروپا در کنار حمایت‌هایش از برجام، مباحث دفاعی و حقوق بشری در ایران را به چالش کشیده است. با این همه بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه که در دفتر کارش پاسخگوی سوالات ماست، ضمن تأیید چالش‌هایی که در ۹۷ سیاست خارجی ایران با آن رو به رو خواهد بود، ظرفیت کشور را یادآوری می‌کند و می‌گوید: مثل گذشته جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بر این چالش‌ها پیروز شود. او که معضل جدی ایران در منطقه را عربستان می‌داند، اعتقاد دارد عربستان آمادگی لازم برای گفت‌وگو را نداشته و کماکان بر کارشکنی و ایران‌هراسی خود ادامه می‌دهد.
با ما همراه باشید و نظرات سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشور را درباره‌ی چالش‌ها و فرصت‌های سیاست خارجی ایران در سال ۹۷، سناریوهای ایران در مقابله با تلاش‌های ترامپ علیه کشور و موضع وزارت خارجه نسبت به درخواستی که توسط رسول خادم پیرامون مسوولیت دستگاه دیپلماسی برای حل مساله‌ی ورزش در مواجهه با اسراییل مطرح شده است، بخوانید.
*اغلب در تحلیل‌های کارشناسان می‌شنویم که ۱۳۹۶ سال خوبی برای سیاست خارجی ایران نبوده است؛ نظر شما در این مورد چیست؟ امسال چه فشارهایی روی وزارت خارجه بود؟
قاسمی: باید دید کارشناسانی که سال ۹۶ را سال خوبی برای سیاست خارجی نمی‌دانند، از چه زاویه‌ای به آن نگاه می‌کنند. نمی‌دانم با چه استدلال و ادله‌ای به این قضاوت می‌رسند اما با توجه به این که وزارت امور خارجه در این سال تا حد زیادی از مذاکرات برجامی رها شده بود، فرصت بیشتری پیدا کرد تا در حوزه‌ی مسایل دوجانبه با سایر کشورها کار بیشتری انجام دهد. همچنین در این سال، حضور وزیر محترم امورخارجه و دیگر مقامات این مجموعه در مجامع مختلف بینالمللی در حد پررنگ‌تری وجود داشت. اگر مجموعه‌ی عملکرد دستگاه‌های مختلف را با همدیگر مقایسه کنیم، به نظر می‌رسد عملکرد دستگاه سیاست خارجی و وزارت امور خارجه در سال ۹۶ عملکرد قابل قبولی بوده است. سفرهای وزیر و دیگر مقامات وزارت خارجه به کشورهای خارجی و بخش عمده‌ای از سفر هیات‌هایی که در ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی به خارج از کشور انجام شد، همچنین آمدن هیات‌هایی از دیگر کشورها در سطوح مختلف حتی در سطح رییس جمهور به ایران، حاصل تلاش دستگاه سیاست خارجی کشور است. البته قطعاً نمی‌توان این قضاوت را داشت که بهتر از این نمی‌شد یا این وضعیت، ایده‌آل بوده است. حتماً اگر همکاری‌های بیشتری وجود داشت و تحت شرایطی می‌توانستند و می‌توانستیم زمینه‌های بیشتری را ایجاد کنیم، شاید دستاوردهای بیشتری داشتیم.
*در سال ۹۶ وزارت خارجه با چه بحران‌ها و فشارهایی مواجه بود؟
قاسمی: داخلی یا خارجی؟
*هر دو.
قاسمی: سال ۹۶ مملو از نقاط مثبت و حتی منفی است. دستاوردهای فراوانی در این سال داشتیم و در عین حال با چالش‌های بسیاری هم روبه رو بودیم. درسال ۹۶ کشور با مسایلی مانند تروریسم، بحران‌های پیرامون کشور مثل بحث سوریه و یمن، استمرار سیاستهای نابخردانه‌ی کشورهایی مانند سعودی علیه ایران و نوع رفتار ترامپ در برابر جمهوری اسلامی ایران مواجه بود. طبیعی است که خنثی کردن این نوع سیاستهای تقابل‌جویانه با ایران نیز تلاش‌هایی از جانب دستگاه سیاست خارجی کشور را می‌طلبید. در میان مجموعه‌ی چالش‌های کشور در سال ۹۶، شاید مهم‌ترین آن‌ها بحث تروریسم و یکی از بخش‌های موفق نیز بیرون راندن داعش از کشور عراق و شکست آن‌ها در سوریه بود. البته شکست داعش را می‌توان به عنوان موفقیت‌های مردم منطقه، کشورهای منطقه از جمله عراق و سوریه و البته جمهوری اسلامی ایران تلقی کرد که در صف اول مبارزه با تروریسم قرار داشت.
*شما از موفقیت‌های سیاست خارجی در سال ۹۶ می‌گویید اما این سوال همچنان وجود دارد که چرا در این سال نتوانستیم برای ترمیم روابط خود با اعراب کاری انجام دهیم و به جایی رسیده‌ایم که چالش امروز منطقه، بحث ایران و اعراب شده است، در حالی که قبلاً اسراییل چالش اصلی منطقه بود؟
قاسمی: این بحث بسیار اساسی و عمیقی است و به مجال مستقلی نیاز دارد. ما در سال ۹۶ موفقیت‌های فراوانی داشتیم و در حوزه‌ی ارتباط با همسایگان و بسیاری از کشورهای پیرامونی توانستیم روابط خود را ترمیم کنیم. همچنین در بعضی از کشورها گام‌های نخست برداشته شده است. در کشورهای آسیای میانه، قفقاز و برخی کشورهایی که سطح کمتری از روابط را با آن‌ها داشتیم مانند ازبکستان و تاجیکستان توانستیم به سطح مطلوبتری در روابط برسیم. البته روابط، دوجانبه است و همانطور که ما علاقه‌مند به افزایش سطح مناسبات بودیم، این کشورها نیز چنین علاقه‌ای داشتند. در آینده‌ی نزدیک علاوه بر سفر وزیر امور خارجه، در سطوح عالی‌تری نیز به کشورهای این منطقه سفر خواهیم داشت. این تماس‌ها در حوزه‌ی ثبات و تأمین امنیت منطقه، موثر و کارساز و برای همه‌ی ما در این منطقه حائز اهمیت بوده است. سفر آقای ظریف به پاکستان، گامی رو به جلو در ارتباط با این کشور بود. بعد از مدت‌ها سفر آقای رییس جمهور به هند را داشتیم که تعداد بالایی سند در آن امضا شد. می‌توان گفت علاوه بر آسیای میانه و قفقاز، ما در شبه قاره هم از روند مطلوب‌تر روابط برخوردار هستیم.
در مورد کشورهای جهان عرب هم نمی‌توان همه را در یک کفه‌ی ترازو قرار داد و قضاوت کرد. در حوزه‌ی خلیج فارس با بعضی کشورها مانند عمان و حتی کویت و قطر روابط خوبی داریم. با توجه به نوع رابطه‌ی موجود با عراق و حتی سوریه و یمن، اشاراتی به این‌ها نمی‌کنم اما ایران در منطقه با یک معضل جدی به نام عربستان مواجه است. ما برای عادی‌سازی روابط و ایجاد یک محیط متعادل و عاقلانه برای گفت‌وگو با این کشور و حل مشکلات روی میز مذاکره، تلاش‌های بسیاری داشتیم اما متأسفانه استمرار توهمات عربستان بعد از برجام نشان داد که این کشور، آمادگی‌های لازم را برای گفت‌وگو و رسیدن به تفاهم ندارد. دراین حوزه می‌توان گفت عربستان آمادگی لازم را نداشته و کماکان با توجه به نگرانی‌های بی‌دلیل اش نسبت به ایران بر کارشکنی و ایران‌هراسی خود ادامه می‌دهد. تلاش‌های وی تا حدی هم می‌تواند روی برخی از کشورهای کوچک عربی موثر واقع شود.
*برخی معتقدند ایران نتوانسته است یک دیپلماسی اطمینان‌بخش با کشورهای عربی به ویژه عربستان داشته باشد و این اطمینان را ایجاد کند که کشورش تهدیدی برای اعراب در منطقه نخواهد داشت. پاسخ شما به این تحلیل چیست؟
قاسمی: ایران بارها پیشنهادات سازنده‌ی خود را برای یک مشارکت جمعی و رسیدن به یک تفاهم همگانی در منطقه در اشکال و مقاطع مختلف مطرح کرده است و فکر می‌کند ثبات، امنیت و توسعه‌ی اقتصادی در منطقه از طریق گفت‌وگو و تفاهم تأمین می‌شود. این منطقه بیش از این کشش خشونت، تخاصم و جنگ را ندارد. طی سال‌های گذشته مجموعه‌ی کشورهای منطقه به شکلی با بحران‌های حاد و بی‌ثباتی جدی روبهرو بوده‌اند و به نظر می‌رسد تنها راهی که می‌تواند امنیت، ثبات و آرامش را برای مردم منطقه به ارمغان آورد، ایجاد مکانیزم گفت‌وگوی جمعی است. این نکته را بارها از طرق مختلف به گوش حاکمان عربستان رسانده‌ایم و برای تعامل و گفت‌وگو آمادگی داشتیم اما متأسفانه دولت عربستان در عمل نشان داد که درک واقع‌بینانه و درستی از تحولات جهانی و منطقه ندارد. برای سعودی‌ها تجاوز به یمن و ورود به جنگ یمن تبدیل به یک موضوع حیثیتی شده است. طی سال گذشته، سخنان بسیاری هم در باره‌ی بحران‌های داخلی عربستان وجود داشته است و در نهایت به نظر می‌رسد شرایط گفت‌وگو و رایزنی برای حاکمان عربستان مهیا نبوده است. حضور چهره‌هایی مانند ترامپ در آمریکا و اتخاذ سیاست مشخصی که ایالات متحده‌ی آمریکا و همچنین اروپا برای خالی کردن ذخایر کشورهای اسلامی و فروش سلاح در منطقه دنبال کردند، تا حد زیادی در رفتار دولت عربستان موثر بوده است. رییس جمهور آمریکا بارها اعلام کرده است که با هنرمندی خود توانسته سلاح‌های فراوانی به عربستان صادر و زرادخانه‌های عربستان را بیشتر و بیشتر کند. دولت فرانسه و دولت انگلستان هم در این جهت اقدام کردند. شاید سلاح‌های سرازیر شده به عربستان هم سعودی‌ها را برای استمرار تجاوز به یمن و زیاده‌‌خواهی هایی که شاید در قامت عربستان در منطقه نبوده، تشویق کرده است. همین سیاستهای کشورهای صاحب کارخانجات تسلیحاتی، عربستان را تا حدی جری کرده تا از گفت‌وگو و تعامل مسالمت جویانه با کشورهای پیرامونی و همسایگان خود اجتناب نماید. مشکل عربستان صرفاً ایران نبود اما بعد از برجام و تحلیل غلط عربستان مبنی بر این‌که ایران می‌تواند به یک قدرت برتر در منطقه تبدیل شود، تا حد فراوانی این کشور را نگران کرد. این نگرانی نیز باعث شد علیه منافع جمهوری اسلامی ایران در منطقه و در جهان تلاش کند. درباره‌ی هزینه‌هایی که عربستان در مجموعه‌ی جهان و منطقه چه در خرید تسلیحات و چه در ایجاد لابی برای مخالفت با جمهوری اسلامی ایران و ایران‌ستیزی صرف کرد، متأسفیم و فکر می‌کنیم حاصل چندانی برای عربستان نداشت.
*ما در سال ۹۶ با یک سری مشکلات داخلی هم مواجه شدیم که منشأ بسیاری از آن‌ها اقتصادی بود. وقتی با اقتصاددانان در این باره صحبت می‌کردیم، به این می‌رسیدیم که مساله‌ی اصلی ما ناتوانی در جذب سرمایهی خارجی است. وزارت خارجه در مورد این موضوع چه کار کرده است و چه برنامه‌ای برای آینده دارد؟
قاسمی: قطعاً وزارت خارجه نمی‌تواند کار دستگاه‌های اقتصادی را انجام دهد اما به سهم خود و با توجه به وظایف ذاتی خویش که به گسترش روابط و عادی‌سازی روابط با کشورهای جهان است، در سال ۹۶ سعی خود را در حد توان انجام داد. در این زمینه با هیات‌های متعددی به سایر کشورها اعزام کرد یا هیات‌هایی را از سایر کشورها پذیرفت. در اکثر سفرهای آقای دکتر ظریف به عنوان وزیر امور خارجه که در قالب دوجانبه انجام شد و در همه‌ی سفرهایی که برای حضور در اجلاس‌های بینالمللی بود، یک هیات اقتصادی شامل ده‌ها بنگاه اقتصادی دولتی و خصوصی، ایشان را همراهی کردند. هدف هیات‌های اقتصادی همراه وزیر این بود که با استفاده از ظرفیت حضور وزیر امورخارجه و حضور در نشست‌هایی با صاحبان بنگاه‌های اقتصادی در این کشورها بتوانند فضای همکاری و مراودات بیشتری را فراهم کنند.
وظیفه‌ی دیگر وزارت خارجه در گسترش مناسبات، ایجاد اطمینان و اعتماد به طرف‌های خارجی برای آمدن به ایران و سرمایهگذاری در کشور بود که در برخی کشورها توانستیم نتایجی در این زمینه به دست آوریم. با این وجود به دلیل آن که سرمایه‌گذار به جایی خواهد رفت که اطمینان‌های لازم را در همه‌ی ابعاد داشته باشد، ورود سرمایه به کشور زمان‌بر است. در سال ۹۶ با تلاش‌های وزارت خارجه این زمینه‌ها تا حدی فراهم شد. سرمایه‌گذارانی هم به اینجا آمدند و موفق شدیم شاخص درجه‌ی ریسک سرمایهگذاری در ایران را از شش به پنج کاهش دهیم که خود نشانه مهمی برای جلب سرمایه گذاری خارجی است هرچند هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم، لذا باید بتوانیم این درجه ریسک را برای ایران تا درجه‌ی سه و حتی پایین‌تر کاهش دهیم که این کار نیازمند یک اجماع کلی در همه‌ی نهادها در کشور و حتی بخش خصوصی است. حتی در بخشی که مربوط به قوانین سرمایهگذاری و دیگر قوانین می‌شود، لازم است برای ورود به سرمایهگذاری در داخل ایران، اطمینان‌های لازم به طرف‌های خارجی داده شود. وزارت خارجه می‌تواند در جهت جلب سرمایهگذاری قدم بردارد و تا حدی نسبت به ایجاد زمینه‌های مساعد برای ورود این کشورها به داخل ایران اقدام کند اما همه‌ی داستان با وزارت خارجه به انتها نخواهد رسید. ایران نیامند آن است که در داخل کشور با یک نگاه دقیق و عمیق نسبت به موضوع سرمایهگذاری تلاش کنیم و این امر اراده و اجماع ملی را در همه‌ی سطوح و سازمان‌ها و دستگاه‌های مرتبط می‌طلبد. قطعاً ما بدون سرمایهگذاری خارجی و حضور سایر کشورها، به تنهایی نمی‌توانیم در بسیاری از بخش‌ها گام‌های نهایی را برداریم. چرا که پروژه‌های بزرگی را پیش رو داریم که نیاز به سرمایه دارد و این سرمایه الزاماً در ایران وجود ندارد. در نتیجه برای ورود به این حوزه‌ها و آغاز یک حرکت جدید در اقتصاد کشور برای توانمند ساختن اقتصاد ملی حتی اقتصاد مقاومتی نیازمند آن هستیم که از اقتصاد جهانی و اقتصاد بینالمللی کمک بگیریم.
*سرمایه‌گذاران خارجی یا ایرانیان ثروتمند خارج از کشور با چه معضلاتی مواجه هستند که برای سرمایهگذاری در ایران اقدام نمی‌کنند؟
قاسمی: عوامل متعددی را می‌توان برشمرد. به نظر می‌رسد باید با توجه به شرایط جدید در دنیا، منطقه و ایران در سازمان‌های خاصی یک بحث جدی کارشناسی داشته باشیم و موانع کار را بشناسیم؛ سیستم اداری ما در مورد جذب سرمایهگذاری باید با شتاب و سرعت بیشتری حرکت و قوانین را بازنگری کند؛ بررسی کند که چگونه می‌تواند تسهیلات بیشتری برای کسانی که می‌خواهند در ایران سرمایهگذاری کنند را فراهم نماید. باید طول زمانی را که فرد تصمیم می‌گیرد برای یک پروژه در ایران فعالیت کند تا زمانی که موافقت‌های لازم صادر می شود را کوتاه کرد. متأسفانه گاهی می‌بینیم فرد سرمایه‌گذار برای یک پروژه‌ی مشخص به ایران می‌آید و زمان بسیاری صرف می‌کند اما در نهایت بعد از تلاش بسیار به دلایل مختلف به او می‌گویند که امکان انجام این پروژه را در ایران ندارد یا با مانعی برخورد می‌کند، به گونه‌ای که ادامه‌ی مسیر برای او امکان‌پذیر نیست.
برای جذب سرمایه‌گذار خارجی نیازمندیم پیش از آن یا حداقل به موازات آن سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور را مجاب کنیم که برای سرمایهگذاری به ایران بیایند. برای ورود سرمایه‌گذار خارجی هم در ابتدا باید زمینه‌های لازم تضمین سرمایه، امنیت و مقررات و حتی فرهنگ‌سازی لازم را در بخش اداری و حاکمیتی داشته باشیم. چرا که اگر قرار باشد فردی بیاید و بین سی-چهل سازمان مختلف تردد داشته باشد و در نهایت بعد از مدت‌ها ببیند کار او با دقت و جدیت لازم پیگیری نشده است، طبیعی است که سرمایهی خود را برمی‌دارد و به جایی خواهد رفت که آن سرمایه را ساده‌تر پذیرا خواهند شد. خوشبختانه در این بخش اقدامات فراوانی در سال ۹۶ صورت گرفته است که باید استمرار پیدا کند. هرچه تسهیلات ما برای سرمایه‌گذاران بیشترشود، قطعاً جلب سرمایهگذاری هم بیشترخواهد بود. باید از تجربه‌ی برخی کشور های مشابه خود بیشتر استفاده کنیم. بحث سرمایهگذاری الزاماً در سطوح بسیار بزرگ نیست و ما حتی در صنایع کوچک و متوسط هم این قابلیت و این نیاز را داریم که از تجارب کشورهایی که این تجربه را داشتند و هم آن‌هایی که این تجربه را گرفتند، استفاده کنیم. به طور مثال برخی کشورها برای این که بتوانند در این حوزه با سرعت بیشتری پیش روند، مجموعه‌ی سازمان‌هایی را که در جذب این صنایع کوچک و متوسط، ذی‌مدخل بودند و باید پروژه را مطالعه می‌کردند و مجوز می‌دادند را در یک ساختمان گرد آوردند. به این شکل سرمایه‌گذار یا شرکت متوسط یا کوچکی که وارد آن کشور می‌شود، با یک ساختمان رو به رو می‌شود که شامل چندین ارگان است. این اقدام کار را ساده‌تر و زمان آن را کوتاه‌تر خواهد کرد. در این زمینه تجارب بسیاری درعرصه‌ی جهانی وجود دارد که می‌توان از آن‌ها برای تسهیل جذب سرمایه‌گذار خارجی در کشور استفاده کرد.
*بحث موانع سرمایهگذاری در کشور را می‌توان در دو بخش موانع داخلی و موانع خارجی دید. در حوزه‌ی موانع داخلی شاید این نگرانی برایشان مطرح است که به محض ورود به ایران به طور مثال با برچسب جاسوس بازداشت شوند. آیا وزارت خارجه دراین زمینه برنامه‌ای دارد و کاری می‌تواند انجام دهد تا این اطمینان برای سرمایه‌گذارانی که از آن‌ها برای ورود به ایران دعوت می‌کنیم، وجود داشته باشد که وقتی وارد ایران می‌شوند، متهم به مسایل غیراقتصادی نخواهند شد؟
قاسمی: برخی مشکلات بر سرراه سرمایه‌گذارخارجی، طی سالیان گذشته حل شده است؛ بخش‌هایی نیز در حال بررسی است و قسمت‌هایی نیز ممکن است باقی مانده باشد.
*یعنی چنین ترسی بین سرمایه‌گذاران وجود ندارد؟
قاسمی: تصور من این است که عمده‌ی سرمایه‌گذاران خارجی که به ایران علاقه‌مند هستند، روی ایران مطالعه می‌کنند یا قبلاً در مقاطعی در ایران حضور داشته‌اند و مجدد می‌خواهند برگردند، شناخت خوبی از ایران دارند و فرهنگ و قوانین کشور را می‌شناسند. به دلیل همین شناخت نیز این نوع نگرانی‌ها را ندارند. علاوه بر آن عمده‌ی این افراد، اتباع یا شرکت‌های شناخته‌شده‌ی خارجی هستند و بنابراین با چنین مشکلی مواجه نخواهند بود. اگر درمواردی شاهد بودیم برخی از دو تابعیتی‌ها در ایران دچار مشکل شدند که اصولاً مسایل ایشان در حوزه‌ی اقتصادی و بازرگانی نیست و مشکلاتشان نیز از جنس دیگری است و سیستم قضایی با آن سروکار دارد. در حوزه‌ی اقتصادی تا جایی که من دنبال می‌کنم، مشکلات کشور از این نوع مشکلات نیست. در رفع موانع، آنچه بیشتر مدنظر من است مقررات، تسهیلات، کاستن از روند بوروکراسی و کوتاه کردن زمانی است که فرد گام اول را برای سرمایهگذاری برمی دارد تا به گام نهایی برسد. حرف من این است که اگر برای سرمایهگذاری درکشور باید صد قدم بردارند، بایدکاری کردکه این قدم‌ها به سی کاهش یابد. بخشی از موانعی است که سرمایه‌گذارخارجی گاهی با آن مواجه می‌شود از این جنس است. نوع دیگری از موانع نیز در برابر سرمایهگذاری خارجی در ایران داریم که مربوط به سیاست ایران‌هراسی و ایران‌ستیزی است که ازجانب برخی کشورهای فرامنطقه‌ای و حتی منطقه‌ای در مورد ایران دنبال می‌شود. به ویژه بعد از برجام با عهدشکنی‌هایی که آمریکا در بحث برجام داشت، تلاش کردند نگرانی‌هایی در بخش اقتصادی جهان ایجاد کنند تا سرمایه‌گذاران به ایران نیایند. یکی از تلاش‌های دیپلماسی و سیاست خارجی درسال ۹۶ مقابله با همین نوع سیاست‌هایی بود که با هزینه‌های سنگین و جدیت تمام در عرصه‌ی جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران و توسط ایالات متحده‌ی آمریکا و بخشی از کشورهای همسو با آن‌ها در منطقه دنبال می‌شد.
*یکی از بخش‌های اصلی در میان موانع خارجی سرمایهگذاری در ایران، مساله‌ی تحریم‌های خارجی است. وزارت خارجه چه برنامه‌ای برای کنترل این موضوع چیده است تا در این زمینه دستاوردی فراتر از سال ۹۶ داشته باشیم؟
قاسمی: سیاست ایران‌هراسی با جدیت تمام و با قدرت توسط معاندین و کشورهایی که تصور می‌کنند هنوز دوران تحکم و زور پایان نیافته، همواره ادامه داشته است. بخصوص طی دو سال اخیر و بعد از برجام که باید گشایش‌های بیشتری درحوزه‌ی اقتصاد خارجی ایجاد می‌شد، این کشورها با توسل به برخی تحریم‌ها که نه برجامی بلکه مربوط به قبل از بحث هسته‌ای و بعداز انقلاب است، سعی کردند سیاستهای یک‌جانبه‌گرایانه‌ی خود را بر دیگر کشورها تحمیل کنند. آن‌ها علاوه بر تبلیغات و فشارهای سیاسی در تماس‌هایی که با دولت‌ها و شرکت‌ها دارند، ایشان را نسبت به کاری که می‌توانند با ایران انجام دهند، نگران می‌کنند. نشانه‌های فراوانی وجود دارد که هزینه‌های سنگینی را در این راستا به عمل آوردند اما با توجه به نوع دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، تلاش‌هایی که در یک سال گذشته توسط ایران تشدید شد، تماس‌هایی که با دولت‌ها وجود داشت و عدم تمایل اکثریت دولت‌ها به پیروی از سیاستهای ایالات متحده‌ی آمریکا تا جایی که ممکن بود این کشورها و شرکت‌ها از آن سیاست پیروی نکردند. شاهد آن نیز قراردادهایی است که بین ایران و بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی طی یک سال گذشته در حوزه‌های مختلف صنعتی، مالی و تسهیلات بانکی ایجاد شده است. این موارد نشانگر عدم موفقیت کامل سیاستهای ایران‌هراسی آمریکا و کشورهای همسو با آن در منطقه بود.
می‌توان با زمینه‌سازی از طریق مناسبات سیاسی که با کشورها داریم، صادرات کالاهای غیرنفتی را گسترش داد که برای آن باید علاوه بر افزایش کیفیت کالا، قیمت آن نیز قابل رقابت با سایر کالاهای موجود در بازار باشد. کار دیگری که وزارت امور خارجه می‌تواند در این زمینه انجام دهد، اعزام نیروی کار به کشورهایی است که نیازمند نیروی کار متخصص هستند. ایران در حوزه‌ی خدمات فنی و مهندسی دارای توانمندی‌های بسیاری است و این شرکت‌های مهندسی می‌توانند در سایر کشورها در مناقصه‌ها شرکت و در اجرای پروژه‌های سایر کشورها نقش ایفا کنند. البته استمرار طولانی‌مدت این نوع اقدامات به این برمی‌گردد که شرکت‌های ما بتوانند کارهای خود را با بهترین کیفیت ممکن و با بهترین قیمت در خارج از کشور انجام دهند. در این بعد نیز از ظرفیت بسیار خوبی برخوردار هستیم.
برجام بسیاری از موانع را برای جذب سرمایه از پیش روی ما برداشت و امروز تا حد زیادی از تحریم‌های برجامی عبور کرده‌ایم، اما در نهایت با توجه به کارشکنی‌های آمریکا هنوز موانعی بخصوص درحوزه‌ی بانک‌های بزرگ وجود دارد. برای برطرف کردن این موانع باید باز هم در حوزه‌ی دیپلماسی تلاش‌های به سزایی را انجام دهیم که وزارت خارجه این کار را حتماً دنبال خواهد کرد. تأکید می‌کنم که همه‌ی تلاش‌های وزارت خارجه در یک سو قرار دارد و در سوی دیگر ما نیاز به برنامه‌ریزی، مدیریت، افزایش بهره‌وری، افزایش کیفیت کالا و تنظیم بحث قیمت در درون کشور داریم. نمی‌توان در حوزه‌ی سیاست خارجی، مناسبات لازم را داشت اما در حوزه‌ی اقتصادی در درون کشور، ابزارهای لازم را فراهم نکنیم یعنی در این زمینه، وزارت امور خارجه و دستگاه‌های اقتصادی در داخل کشور اعم از بانک‌ها و دیگر دستگاه‌ها لازم و ملزوم و مکمل همدیگر هستند.
* همانطور که در بحث اقتصاد، سینما و بسیاری از بخش‌های دیگر نقش تعاملات وزارت خارجه با کشورها مطرح می‌شود، در موضوع ورزش هم این مساله را داریم. اخیراً که یکی از کشتی‌گیران ما برای قرار نگرفتن برابر رژیم صهیونیستی، با باخت اجباری مواجه شد، ورزش ایران در برابر چالشی جدی قرار گرفت. به گونه‌ای که حتی تا مرز محرومیت پیش رفت. این مساله را از سر گذراندیم اما این معضل هنوز برای ورزش ما مطرح است. آقای خادم در بخشی از بیانیه‌ی خود پس از استعفا گفته بود بخش‌هایی در کشور ما باید این مسایل را از طریق «دیپلماسی» حل کنند. آیا وزارت خارجه می‌تواند در این مورد کاری انجام دهد؟
قاسمی: ورزش و به طور مشخص کشتی و مباحثی که هفته‌های اخیر مطرح شد، یک بحث فنی است و ابعاد مختلفی دارد که من فکر می‌کنم بهتر است درشرایط کنونی به آن ورود نکنم و آن را برای متخصصین ذیربط در حوزه‌ی کشتی و ورزش بگذارم که در مورد آن دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. آنچه در این موضوع مشخص به وزارت خارجه مربوط است، با توجه به مطرح بودن بحث رژیم اشغالگر قدس و نوع نگاه و سیاست جمهوری اسلامی ایران نسبت به این رژیم متجاوز و اشغالگر، این موضع یک موضع ثابت است و قابل تغییر نیست و آن را به عنوان یک فرض اصلی در دستورکار خود داریم. لذا نگاه جمهوری اسلامی ایران نسبت به رژیم اشغالگر قدس کاملاً روشن است. باتوجه به این که این بحث بسیار خاصی است و می‌تواند حواشی فراوانی داشته باشد، فکر می‌کنم باید در سطوح خاصی و بعد از انجام مباحث کارشناسی، در مورد این موضوع و اتفاقاتی که می‌تواند بیفتد تصمیم‌گیری شود.
*آقای خادم در جایی از متن بیانیه، درخواستی را مطرح می‌کنند که به جای سپر بلا کردن قهرمانان ملی، رسما مواضع نظام سیاسی ایران را در ارتباط با عدم انجام مسابقه با حریفان رژیم صهیونیستی به کمیته بینالمللی المپیک اعلام کنند و باز هم پای استفاده از توان دیپلماتیک را به میان می‌کشند. شما چه موضعی در مورد این موضوع دارید؟
قاسمی: موضع وزارت خارجه همان موضع نظام است و موضع نظام هم در مورد رژیم اشغالگر قدس روشن است. بقیه‌ی مباحث هم بحثی فنی است که باید توسط خود دستگاه ورزش و فدراسیون‌ها برای آن فکر شود و با توجه به مجموعه محدودیت‌هایی که احساس می‌کنند، باید برای آن راه حل مشخص فنی ورزشی پیدا کنند. وزارت امور خارجه قادر نیست در این حوزه دخالت کند و وارد مذاکره شود. بعد سوال این است که مذاکره با چه کسی؟ و درباره‌ی چه چیزی؟ آن چه روشن و مسلم است، نگاه جمهوری اسلامی به رژیم اشغالگر قدس است که به عنوان یک خط قرمز برای وزارت امور خارجه و نظام تعریف می‌شود. باید به این خط قرمز توجه کنید. در کنار این خط قرمز ممکن است مسایل فراوانی برای مسابقات و رشته‌های مختلف ایجاد شود که مباحثی فنی است و باید در یک محیط واقع‌بینانه برای آن راه حلی پیدا کرد. در گذشته نیز موارد دیگری در رشته‌های مختلف ورزشی داشته‌ایم. این موارد از مسایلی است که بین دستگاه‌های فنی ورزشی باید برای آن فکری شود و اگر نیاز به آیین‌نامه، مقررات و دستورالعمل‌های خاصی دارد، باید آن‌ها را تدوین کرد که به طور مثال اگر روزی یک بازیکن ایرانی با یک باشگاه خارجی قراردادی امضاکرد، آن باشگاه خارجی وظیفه‌اش نسبت به این بازیکن ایرانی و محدودیت‌های او را بداند و قربانی این داستان و کسی که به او فشار مضاعفی می‌آید، بازیکن ایرانی نباشد.
*فکر می‌کنید در سال ۹۷ چه چالش‌هایی پیش روی وزارت خارجه قرار دارد؟
قاسمی: با توجه به جهان‌بینی جمهوری اسلامی ایران و استقلال‌خواهی‌ای که در ایران بر آن پای فشرده می‌شود و بهای بسیاری نیز برای آن پرداخته است، در جهان پیچیده و آشفته‌‌ی کنونی و منطقه‌ی پر از بحران، چالش‌ها همواره وجود دارد. امروز هم این چالش‌ها اعم از سیاستهای خصمانه‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا، خصومت‌های عمیق و جدی رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای منطقه نسبت به ایران وجود دارد. فکر می‌کنم در سال ۹۷ هم با چالش‌هایی در منطقه و عرصه‌ی جهانی روبهرو هستیم که با توجه به ظرفیت کشور، توان ملی و آنچه به جمهوری اسلامی ایران قدرت می‌بخشد که همانا مردم ایران هستند، مثل گذشته جمهوری اسلامی ایران می‌تواند بر این چالش‌ها پیروز شود و از آن‌ها عبور کند.
*یکی از چالش هایی که در سال ۹۷ هم احتمالاً به شکلی جدی‌تر با آن روبهرو خواهیم بود، بحث برجام و آقای ترامپ و تصمیماتی است که وی می‌خواهد دراین مورد بگیرد. وزارت خارجه چه سناریوهایی برای برخورد با تصمیمی دارد که آمریکا در این زمینه خواهد گرفت و در صورت خروج آن‌ها از توافق، ما چه خواهیم کرد؟
قاسمی: برجام حاصل یک تفاهم و اراده‌ی ملی و این موضوع الزاماً یک بحث ملی است و وزارت خارجه به عنوان دستگاه دیپلماسی و مجری سیاست خارجی، بخش عمده‌ی مذاکرات و به نتیجه رساندن برجام را دنبال کرده است. هرگونه چالش در بحث برجام و هرگونه اتفاقی که در خصوص این موضوع در آینده رخ دهد، تصمیمات لازم در هیات عالی نظارت بر برجام در کشور اتخاذ خواهد شد. اگرچه وزارت خارجه در این هیات حضور دارد و نظرات دقیق و کارشناسی خود را به طور مستمر و با تحلیل مشخص همواره به این هیات ارائه می‌کند. قطعاً هرگونه تصمیمی که این هیات اتخاذ کند، وزارت خارجه نقش عمده و بسزایی را در پیگیری این مسایل در کنار سایر سازمان‌ها و نهادها و ارگان‌های دیگر خواهد داشت اما در نهایت، تصمیمات با هیات عالی نظارت بر برجام خواهد بود.
با توجه به استحکام و شکل برجام، همچنین کسانی که در این تفاهم حضور داشتند، پشتوانه‌ی شورای امنیت و قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ ایالات متحده‌ی آمریکا به سادگی قادر نیست مشکل عمده‌ای را برای برجام تحت عنوان خروج از برجام رقم بزند. همان گونه که در بیش از یک سال گذشته که آقای ترامپ بر مسند حاکمیت ایالات متحده‌ی آمریکا تکیه زده و هر از چندگاهی اعلام کرده است که از برجام خارج خواهد شد و برجام ناقص هست و … اما در این راستا نتوانسته است کاری انجام دهد. به نظر می‌رسد دولت ایالات متحده‌ی آمریکا بیشتر به دنبال ایجاد یک فضای منفی و سدهایی برای دیگر کشورها در همکاری با ایران باشد. پیش‌بینی بسیاری از تحلیل‌گران این است که آقای ترامپ به این سیاست ادامه خواهد داد تا تلاش کند ایران را از مواهب برجام محروم کند و اجازه ندهد سایر کشورها و بنگاه‌های اقتصادی به طور کامل و صد در صدی در ایران حضور پیدا کنند. در حقیقت آمریکا بدعهدی‌ها و کارشکنی‌های خود را ادامه خواهد داد اما خروج از برجام برای ترامپ، کار ساده‌ای نیست و او را به انزوای بیشتری سوق خواهد داد. به هر حال خردمندانی در مجموعه ایالات متحده در هیات حاکمه وجود دارند که مخالف این نوع اقدام آمریکا خواهند بود چرا که خروج آمریکا از برجام به منزله‌ی مخالفت اش با قطعنامه‌ی ۲۲۳۱ بوده و بهای سنگینی را به این کشور تحمیل خواهد کرد.
* آمریکا با قرار دادن بحث حقوق بشر و مسایل موشکی و … در کنار برجام در تلاش است کشورهای اروپایی را در برابر ایران با خود همراه کند. با توجه به حساسیت اروپایی‌ها در این مباحث، عده‌ای از کارشناسان معتقدند امکان همراه شدن اروپا در این زمینه علیه ایران، فراوان است. وزارت خارجه چه برنامه‌ای برای رایزنی با کشورهای اروپایی دارد تا در برابر تلاش‌های ترامپ، حمایت اروپایی‌ها را داشته باشیم؟
قاسمی: برخورد اروپا و اتحادیه‌ی اروپا در بحث برجام تاکنون کاملاً روشن است و نشان می‌دهد کشورهای اروپایی مانند بسیاری از کشورهای مستقل جهان مثل روسیه و چین و … در نهایت از سیاستهای آمریکا پیروی نمی‌کنند و اصرار بر ادامه‌ی برجام و ادامه‌ی سیاستهای خود نسبت به برجام دارند. با توجه به این که خود اروپایی‌ها هم آن را یک دستاورد بزرگ سیاسی برای خود تلقی می‌کنند. با نگاهی به سال‌های پیشین مشاهده می‌شود کارنامه‌ی اروپا در همگرایی سیاسی نسبت به مسایل مختلف جهانی چندان پربار نیست و در نهایت بعد از بحران‌های اقتصادی پس از سال ۲۰۰۸ اتحادیه‌ی اروپا نتوانست در عرصه‌ی همگرایی سیاسی، اتفاقات مهمی را به صورت همگانی به انجام برساند. در حالی که اتحادیه‌ی اروپا و سه کشور اروپایی در حوزه‌ی برجام و مسایل هسته‌ای نقش بسزایی داشتند و این یک موفقیت برای اروپا هم محسوب می‌شد؛ با این تصور که برجام تفاهمی است که می‌تواند برای همه‌ی طرف‌ها سودمندی‌های خود را داشته باشد اما این که آیا در آینده این وضعیت ادامه پیدا می‌کند یا خیر! بحث دیگری است و شاید پیش‌بینی آینده در این مورد کار دشواری باشد. به صورت مرتب رایزنی‌ها و تعاملاتی در خصوص برجام با مجموعه‌ی کشورهای اتحادیه‌ی اروپا و خود اتحادیه داشته‌ایم و داریم و از مواضع ما دقیقاً مطلع هستند. به نظر می‌رسد اتحادیه‌ی اروپا در مورد برجام جدی و بر استمرار آن مصّر است و سعی می‌کند هیات حاکمه‌ی آمریکا را در این خصوص مجاب کند و به آن‌ها بیاموزد که بسیاری از مسایل از طریق مذاکره و صحبت قابل حل و فصل است. البته این به آن معنا نیست که ما با اتحادیه‌ی اروپا در همه‌ی زمینه‌ها یکسان فکر می‌کنیم و دارای اشتراکات صد در صدی هستیم. قطعاً همچنان که می‌توانیم با اروپا دارای نظرات مشابهی در برخی حوزه‌ها باشیم، در بعضی حوزه‌ها نیز دارای اختلاف نظر هستیم. این اختلاف‌نظر‌ها هم با توجه به موقعیت جغرافیایی، تاریخی و ارزش‌های حاکم بر دو منطقه امری کاملاً طبیعی است. نکته‌ی مهم آن است که ما می‌توانیم با هم گفت‌وگو کنیم، آمد و شد داشته باشیم و در این آمد و شد و گفت‌وگوها بر میزان اشتراکات بیافزاییم و از اختلاف‌ها تا حد زیادی بکاهیم. این دستاورد مثبتی است که میان ما و اروپا وجود دارد. ما بر این تکیه‌گاه می‌ایستیم و معتقدیم در گفت‌وگو می‌توان بسیاری از مسایل را حل کرد. البته دیدگاه‌هایی در نگاه برخی کشورهای اروپایی نسبت به مسایل ایران وجود دارد مانند مسایل دفاعی و موشکی ایران که برای ما قابل مذاکره نیست. این نکته را بارها اعلام کردیم و اعلام می‌کنیم تاکید می‌کنیم در این زمینه بی‌دلیل نگران هستند و این را یک خط قرمز برای جمهوری اسلامی ایران می‌دانیم. سیاست دفاعی جمهوری اسلامی ایران تنها یک سیاست دفاعی و بازدارنده است که براساس تجربه‌ی تاریخی و تجربه‌ی جنگ تحمیلی هشت ساله به آن رسیده‌ایم. این یک سیاست کاملاً روشن و حساب شده است و هیچ زیانی برای هیچ کشوری در منطقه و جهان نخواهد داشت. ما سعی می‌کنیم در گفت‌وگوهایی که چه در منطقه و چه با همسایگان و دیگر کشورها داریم، این نگرانی بی مورد را رفع کنیم. در مورد منطقه نیز آنچه مطرح می‌شود انحرافی و ناشی از سیاستهای ایران‌هراسانه است و نفوذ ما درمنطقه، معنوی و فرهنگی است که در حوزه‌ی تمدنی ایران داریم. این حضور کاملاً طبیعی است و اصلاً جای نگرانی ندارد بلکه نقطه‌ی اتکاء و اشتراکی بین ما و کشورهای پیرامونی ما است. آنچه دیگران به عنوان نفوذ مطرح می‌کنند، یک دروغ محض است و ما هیچ چشمداشت و طمعی نسبت به خاک دیگر کشورهای منطقه نداریم و به عنوان یک کشور ثبات‌ساز در پی ایجاد یک امنیت همگانی برای همه هستیم. در مبارزه با تروریسم نیز پیش رو بوده‌ایم و چه اروپا و چه دیگر کشورها قدردان تلاش ایران در حوزه‌ی مبارزه با تروریسم، ایجاد امنیت و کمک به توسعه‌ی اقتصادی در منطقه خواهند شد. ما فکر می‌کنیم امنیت، مقوله‌ای دسته جمعی است و یک کشور نمی‌تواند برای خود به تنهایی امنیت ایجاد کند و برای ایجاد این امنیت جمعی نیز ایده‌ی مجمع گفت‌وگوی جمعی را مطرح کردیم و حاضر هستیم با همه‌ی کشورهای منطقه و کشورهای پیرامونی در این مورد گفت‌وگو کنیم.
