پیام آیت‌الله سروش محلاتی به مناسبت روز حقوق بشر اسلامی
پیام آیت‌الله محمد سروش محلاتی به نشست کمیسیون حقوق بشر اسلامی کانون وکلای دادگستری مرکز به مناسبت ۱۴ مرداد روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان را در ادامه می‌خوانید:
«بسم الله الرحمن الرحیم
از آن روز که در تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی و در اصل دوم آن ” کرامت انسان” یک مبنا برای نظام معرفی شد و در کنار اصول پنج گانه دینی مانند توحید و نبوت پایه ششم قرار گرفت ، چهل سال میگذرد . آن روز بر این باور بودیم که کنار کتاب و سنت ، باید کرامت انسان را هم یک اصل اصیل در قانون گذاری تلقی کرده و آن را مبنای اداره حکومت قرار دهیم . اینک پس از گذشت چهار دهه می توان پرسید که کرامت در نظام حقوقی ما چه جایگاهی دارد ؟
کدام قانون را به دلیل ملایمت با این اصل تصویب کرده و کدام قانون را به دلیل منافرت با آن ابطال کرده اند؟ تردیدی نیست که ما در این زمینه کارنامه شایسته ای نداریم و اصلی که بنا بود برای ما کرامت به ارمغان آورد ،کرامت خود را نیز از دست داده است .
شاید آن روز که این شش پایه را در کنار هم قرار میدادیم تصوری از امکان ناهمخوانی انها نداشتیم و از اینکه فتوایی متخذ از منابع در تعارض با اصل کرامت انسان بیفتد ، غافل بودیم ولی امروز که به چنین درکی رسیده ایم ، چه راه حلی وجود دارد؟ یک نمونه از این درک “عصری” ، دریافتی است که اینک از برخی مجازات های اسلامی اتفاق افتاده که انگار با کرامت انسان ناسازگار است و البته نمی توان در برابر این نگاه های توام با ابهام و انکار تغافل نمود، در این فضای پر پرسش برخی بر حذف کلی این احکام دینی نظر می دهند و برخی دیگر هم بر اعتبار و اجرای مو به موی آنها اصرار می وررزند.
تجربه ناموفق برخی از آرا ء فقهی در مقام عمل عده ای از فقهای نظام را به تجدید نظر در مرحله اجرا و اجتهاد در اجرا ناچار ساخته تا به اقتضای رعایت مصلحت ، محدودیت هایی برای اجرای مجازات های سنگین در حقوق الله و حقوق الناس اِعمال کنند . در این مرحله پذیرفته شده که اولا در موارد تزاحم اجرای حدود با مفسده و ضرری مهم مثل رویگردانی مردم از اسلام یا نظام ، اجرای حدود متوقف شود و ثانیا اگر اجرای حدود اثر مطلوب در مجرم نداشته باشد و بلکه غرض اصلاح مجرم و پیشگیری از وقوع جرم را محقق نسازد متوقف می شود و ثالثا اگر در جامعه زمینه اجرای مجازات های شرعی و جود نداشته و به دلیل تفاوت های فرهنگی و اجتماعی، فضای مناسب آن مفقود باشد باز هم حدود متوقف می گردد ؛
توجه به این اصول ، هرچند یک گام مثبت است ولی نباید در آن توقف کرد. گام بعدی ضابطه مند کردن موانع اجرا و اعتبار قانونی بخشیدن به آن و خارج ساختن آن از اعمال سلیقه محاکم است. با این همه هنوز اینگونه اقدامات کافی نیست و ما نیازمند مرحله دیگری برای اجتهاد در همه این مجازات ها هستیم . مقصود از این اجتهاد ، نه اِعمال نظر ها و سلیقه های شخصی است و نه کنار گذاشتن نصوص دینی و یا تفسیر هایی نابجا از آنها، بلکه اجتهاد در مکتب اهل بیت همانگونه که ناظر به نصوص است ، ناظر به واقعیت های زندگی و شرایط زمان و مکان نیز می باشد و بر این اساس باید برای سوالاتی از این نوع ، پاسخ های متین و مستدل داشته باشیم :
اول آنکه : آیا مجازات های مخصوص جنبه تعبدی داشته و یا فلسفه معقول آن برای تقلیل جرائم ، قابل درک است ؟ در صورت اول آیا مجاز هستیم در کنار کیفر های شرعی تقلیدی ، نوع دیگری از کیفر های عرفی در جهت تاین اغراض اجتماعی مقرر نموده و مجرمان را به مجازات مضاعف محکوم کنیم ؟ و در صورت دوم آیا کارآمدی این مجازات های دینی را می توان سنجید و درباره آنها داوری نمود ؟
دوم آنکه : بین مجازات های منصوص و عصر صدور آنها چه رابطه ای وجود دارد؟ آیا شیوه خاص برخی از این کیفر ها به اقتضای سنگینی جرم بوده و پیوسته باید یکسان باشد و یا در تشریع آنها به شرایط محیط برای تعیین یک مجازات بازدارنده در آن دوره توجه شده است؟
در صورت اول اگر مجازات های سبک تر، آن اغراض را تامین کند ، چه وظیفه ای داریم؟ برخی نصوص دینی ، احتمال دوم را تایید می کند مثل این روایت معتبر از امام صادق (ع) که برخی مجازات های فوق العاده را به دلیل آن می داند که عرب ها قتل را به چیزی نمی شمرند و برای ایشان مجازات قتل بازدارنده نبوده ولذاامیرالمومنین حکم به مجازات سنگین تر نمودند و فرمودند : “فان العرب لاتری بالقتل شیئا ” ( وسایل الشیعه ، ج 28 ، ص 160 ) در این صورت هر چه جامعه بشری ، از فرهنگ انسانی تر و معقول تری برخوردار گردد ، آن نصاب های حداکثری تقلیل پیدا می کند .
امروز در محافل علمی ما انبوهی از این سوالات وجود دارد و امید است حقوقدانان و وکلای گرامی که در روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان گرد آمده اند و برای احیای کرامت انسان و حقوق مبتنی بر آن چاره اندیشی می کنند ، در هم اندیشی خود با بهره از اهل فقاهت و اجتهاد ، به راه های روشنی برای دست یابی به حقوق مبتنی بر عدالت و کرامت نایل آیند .
والسلام علیکم و رحمه الله
محمد سروش محلاتی ۱۳مرداد۹۷»
انتهای پیام
