حق خواهی زنان از شهرهای مردانه

«آزاده بهشتی»، روزنامه نگار و کارشناس شهری در یادداشتی که امروز در روزنامه شرق منتشر شد و نوشت: سیزده در باور عمومی عدد نحسی است اما معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران در تازه‌ترین گزارش خود از آنچه در آینده برای تهران خواهد افتاد، پایتخت 1410 را شهری زنانه پیش‌بینی کرده‌است. تا 13 سال آینده شهرهای ایران از جمله تهران شکل زنانه‌ای به خود می‌گیرد. این درحالی است که موجودیت فیزیکی و اجتماعی شهرها امروزه تعلق کمتری به زنان دارد و کمتر متناسب با مشارکت زنان شکل‌گرفته‌است. سهم کمرنگ زنان از شهر لابه‌لای آلودگی هوا، ترافیک، زشتی ساختمان‌ها و کمبود فضای شهری مناسب گم شده‌است این در حالی که اگر این حق برای آنها در نظرگرفته‌شود نه تنها مشکلات شهری کمتر می‌شود که به یک مولفه مهم در پیشرفت شهری که همان “حق شهر یا حق شهروندی”است، رسیده ایم.

به جرات می‌توان گفت انحصار فضاهای شهری در اختیار مردان است و نادیده گرفتن زنان در طراحی شهری پیامدهای به دنبال داشته که حضور آنها را در شهر کمرنگ کرده و حق زنان به شهر را غیرممکن یا دشوار ساخته است.

لوفِور، جامعه‌شناس و فیلسوف”حق به شهر” را یک حق جمعی مربوط به یک مکان معین می‌داند که شامل همه می‌شود. این حق به عنوان یکی ازاجزاء بیانیه حقوق بشر و به عنوان یک حق اساسی در قانون اساسی کشورهایی که قائل به این حقوق هستند، وارد شده‌است. خود لوفِور آن را “حق به زندگی شهری” می‌نامد.

“حق به شهر” برای زنان یکی از مسائلی است که اخیراً در جغرافیای فمینیستی و ادبیات شهری با توجه به نظریه لوفِور مورد توجه قرار گرفته است. اینکه موجودیت فیزیکی و اجتماعی شهر تعلق کمتری به زنان دارد و شهر کمتر متناسب با مشارکت زنان شکل گرفته است باعث شد تا زنان با فکر به دست گرفتن اداره شهر سهم خود را ماهیت مردانه شهرها پس بگیرند.

ورود کمرنگ زنان به فضاهای شهری با استفاده از هنر، فیلم، داستان نویسی و فعالیت‌های رسانه ای آغاز شد و به اعلام آمادگی برای اداره شهر به عنوان شهردار انجامید. آمارهای معاونت برنامه ریزی و  توسعه شهری شهرداری تهران از وضعيت زنان در آموزش عالي كشور نشان از تلاش آنها برای حضور در جامعه و ورود به بازار کار می‌دهد، در سال‌هاي ١٣٩٠ تا ١٣٩٤ حضور زنان در مقاطع تخصصي و حرفه اي نسبت به سال هاي گذشته در مقايسه با مردان رشد مثبتي داشته است.

نگاهي به وضعيت اقتصادي زنان در گزارش این معاونت نیز جالب است؛ نرخ مشاركت اقتصادي زنان در بازار كار رسمي و به تبع آن نرخ رشد تعداد زنان بيمه شده افزايش يافته به طوري كه نرخ رشد زنان بيمه شده در پنج سال اخير برابر ٥/١٥ درصد و مردان بيمه شده برابر ٤/٤ درصد است: اين موضوع باعث شده كه نسبت جنسي بيمه شدگان كاهش يافته و از ٢/١٧ در سال ١٣٦٤ به ٤/٤ در سال ١٣٩٢ تغيير يابد.

اين گزارش نگاهي هم به حضور زنان در عرصه هاي مختلف شهري و اجتماعي دارد. نتايج منتشر شده در اين گزارش حكايت از آن دارد كه ٣/ ٦ درصد زنان، سالي چند بار و پنج درصد آنها ماهي يك بار به قهوه خانه و ١٢ درصد زنان ماهي يك بار به كافي شاپ مي‌روند. همچنين ٢٢ درصد زنان نيز ماهي چند بار به پارك مي‌روند و ٢١ درصد آنها ماهي چند بار به قصد گردش و قدم زدن در بازار و خيابان از خانه خارج مي‌شوند و جالبتر اينكه ٥/ ٩ درصد زنان سالي يك بار به بازديد از مكان‌هاي حيات وحش مي‌روند.

مقايسه ميانگين‌های ارائه شده در این گزارش نشان می‌دهد استقبال زنان شهر تهران از فعاليت‌هاي فراغتي بالارفته است. از سوی دیگر طبق آمار سرشماري در ايران در سال هاي ١٣٧٥ تا ١٣٨٥ بيشترين درصد مهاجرت‌هاي درون مرزي زنان در ايران به شهر تهران اختصاص دارد. همين آمار نشان مي‌دهد زناني كه آموزش بيشتري ديد‌ه‌اند تمايل بيشتري به اين مهاجرت داشته‌اند. به همين دليل اكنون شهر تهران با نوعي تمركز سرمايه انساني زنانه نيز روبه روست اين امر خود از جمله عواملي است كه موجب گسترش حضور و مشاركت زنان در فضاهاي شهري تهران شده‌است.

در حال حاضر از یکهزار و ٢٠٠ شهر کشور تنها ٥ زن سکان اداره شهرها را در اختیار دارند. یک زن در خوزستان شهردار شده و ٢ زن در استان سیستان‌وبلوچستان؛ ٢ زن نیز در تهران شهردار منطقه هستند.

نخستین شهردار زن ایران “زهرا صدراعظم نوری” بود که در سال 1375 با حکم غلامحسین کرباسچی شهردار وقت تهران به مسند شهرداری منطقه 7 تهران نشست. او آن موقع 34 ساله بود. در جهان نیز اوضاع بهتر از ایران نیست با این وجود از پاریس تا رم و بیت‌لحم تا بغداد، موجی از شهرداران زن سرکار آمده‌اند و گمانه‌زنی‌های قدیمی را درباره چیزی که برای شهرها مهم است، تغییر داده‌اند. اخرین شهردار زن، شهردار شهر رم ايتاليا ويرجينيا راجي ايران‌تبار است که با رأي مستقيم مردم رم، شهردار منتخب كهن‌ترين و تاريخي‌ترين پايتخت دنيا شد .

وقتی از مگان بِری، شهردار نشویل در ایالت تنسی آمریکا پرسیده شد آیا در‌ سال گذشته تجربه هیچ‌گونه برخورد تبعیض جنسیتی را داشته‌است یا نه؟ جواب داد: «زمانی که از دفتر کارم بیرون می‌آیم، مردم انتظار ندارند یک زن را ببینند. تعجب را در چشمان‌شان می‌بینید: اِ!…این زنه، مرد نیست.» این تلاش‌ها در کنار مولفه‌های ارائه شده نشان می‌دهد ساختار جنسیتی شهرها هرچند کند در حال بهم خوردن است.

زنان دارای نیازها و نقش‌ها، هنجارها و مسائل اجتماعی مخصوص به خود هستند و “حق به شهر” که اخیراً در جغرافیای فمینیستی مورد توجه قرارگرفته در کنار هنجارهای فرهنگی دیگر، جنسیت را به‌عنوان یک متغیر تعیین‌کننده در طبقه‌بندی شهری کنار زده و تلاش می‌کند نشان دهند فارغ از جنسیت باید حق شهروندان را در شهر به رسمیت شناخت و رسیدن زنان به حقوق اولیه شهری که از آنها سلب شده‌است، روند سریع‌تری به خود بگیرد.

انتهای پیام