بحران مالی ایران و مدل اصلاحات کوپرولو
عبدالله شهبازی، تاریخ پژوه، در یادداشتی تلگرامی با عنوان «بحران مالی ایران و مدل اصلاحات کوپرولو» نوشت:
در اواخر سده شانزدهم و نیمه اول سده هفدهم میلادی در عثمانی بحران مالی / پولی عظیمی رخ داد که در نهایت در سپتامبر ۱۶۵۶ به صدارت محمد پاشا کوپرولو انجامید. محمد کوپرولو با اصلاحات شگفت خود عثمانی رو به موت را بار دیگر زنده و در نیمه دوم سده هفدهم حتی قدرتمندتر از پیش کرد.
متن زیر درباره بحران مالی فوق است که از کتاب «زرسالاران» برگزیدم:
«کار ضرابخانه و سکه زدن» نیز به دست یهودیان افتاد که «از عهد سلیم ثانی به بعد در دربار و در شهر اعتبار و اقتدار کامل داشتند.» رئیس ضرابخانه عثمانی در زمان مراد سوم فردی بنام نسیم بود. بنوشته دائرةالمعارف یهود، او و موسی بن‌ونیزت به «اصلاحاتی» در پول رایج عثمانی دست زدند که شورش سال ۱۵۸۳ ینگی‌چریک‌ها [قشون نخبه عثمانی] را سبب شد. این همان سیاست تعدیل مالی است که در سال ۹۹۲ ق./ ۱۵۸۱ م. اجرا شد و، برغم درآمدهای حاصل از غارت مناطق اشغالی ایران، ارزش پول عثمانی را چهار تا پنج برابر کاهش داد و در سال‌های پسین شورش‌های متعدد نظامیان را برانگیخت. کاهش ارزش پول عثمانی تا بدان حد چشمگیر بود که سفیر اسپانیا در ونیز به فیلیپ دوّم نوشت: «امپراتوری چنان فقیر و چنان تهی است که تنها سکه‌هایی که اینک رایج است آسپرهایی است که کلاً از آهن ساخته شده است.»…
این آشوبها به همراه ضرب پول سیاه (سکههای مسی) بحران مالی شدیدی آفرید. این سکه در شوال ۱۰۹۹ ق./ اوت ۱۶۸۸ م. ضرب شد. در آغاز دو سکه مسی معادل یک سکه آقچه و سپس یک سکه مسی معادل یک سکه آقچه قرار داده شد. این سکهها مقبولیت نیافت و بکلی بی‌ارزش شد. بنوشته هامر پورگشتال، «یک نفر جدیدالاسلام لیوورنی با یک نفر مورگان نام مایه این بدعت شوم شدند.» مدارک و منابع کافی در دست نداریم که رابطه احتمالی این مورگان را با خاندان نامدار مورگان، که از سده نوزدهم میلادی در صحنه مالیه و سیاست ایالات متحده آمریکا ظاهر شدند، مورد بررسی قرار دهیم.
برای حل بحران مالی/ پولی هولناک کنونی ایران، که با سرعتی شگفت در حال گسترش است و بنظر علاج‌ناپذیر می‌رسد، به مدیریتی قوی و قاطع و مجرب همچون مدل محمد پاشا کوپرولو نیاز داریم ولی منطبق با وضع ایران. هیچ راه دیگری وجود ندارد. رویه کجدار و مریز کنونی نابودی مملکت را در پیش دارد اگر بپذیریم که تا اکنون از نظر مالی/ پولی نابود نشده‌ایم.
مسائل جاری فقط اقتصادی- مالی نیست که تنها اقتصاددانان متخصص مالیه به دنبال راهکارش باشند؛ پدیده‌ای همه‌جانبه است که بخش مهمی از آن به شدت استتار شده. تحلیل وضع کنونی از یک منظر، و تلاش برای یافتن راهکار از یک منظر، راه به جایی نخواهد برد.
آیا در ایران کنونی گزینه‌هایی چون محمد کوپرولو وجود دارد یا باید در میان «رجال» کنونی به دنبال یافتن «مدیران مصلح» باشیم؟
پاسخ مثبت است. ایران پر است از نخبگان سالم و باتجربه و توانمند. فقط کافی است منظر نگاه خود را بازتر کنیم و حلقه بسته کنونی را بشکنیم.
محمد کوپرولو قبل از صدارت عددی نبود. پیرمردی بود ناشناخته در قدوقواره فرماندار منطقه‌ای کوچک از عثمانی. او جزو «کاست قدرت» نبود ولی اضطرار سبب شود کشفش کنند و به او اختیارات تام دهند. اگر محمد پاشا کوپرولو زمام امور را به دست نگرفته بود در سالیان پسین پاشاها همچنان یکه‌تازی می‌کردند و عثمانی به جای سده بیستم میلادی (پس از جنگ اول جهانی) در نیمه دوم سده هفدهم نابود شده بود.
«راهکار کوپرولو» برکشیدن نخبگان صالح و از طریق آنان اصلاحات قاطع و ضربتی، ولی به شدت فکرشده و عقلایی، است.
از راهکارهای «انقلابی»، که بعضی این روزها مطرح می‌کنند، به شدت هراسانم به دلیل ضعف و ناکارآمدی این نیروها که شناخته‌شده‌اند.
پیشتر در کانالم نوشتم که باید هر چه سریع‌تر اتاق فکر ایجاد شود و به فکر راهکارهای جدی بود. و تأکید کردم که شرط اصلی برای موفقیت این طرح نحوه انتخاب افراد صالح است.
کارنامه خوبی در شناسایی و برکشیدن «نخبگان جدید» نداشته‌ایم وگرنه در ایران، و در میان این همه نیروی کارآمد و تحصیل‌کرده و دلسوز و سالم، «قحط الرجال» نیست.
انتهای پیام
