ازدواج کودک یا معامله‌ی کودک: پاسخی به کیهان
/ گفت‌وگو با طیبه سیاوشی و یک فعال اجتماعی /
نسترن فرخه، خبرنگار انصاف نیوز: طرح افزایش حداقل سن ازدواج در صحن علنی مجلس واکنش برخی از مخالفان این طرح را در پی داشت، روزنامه‌ی کیهان در مخالفت با این طرح مقاله‌ای منتشر کرد و ممنوعیت ازدواج افراد زیر 18 سال را یکی از اهداف اصلی سند 2030 دانست. این در حالی است که اغلب ازدواج‌های سن کم که اغلب دلیلی جز فقر مالی ندارند، به گفته‌ی فعالین حقوق کودک تفاوت چندانی با معامله‌ی کودک ندارد.
برای بررسی بیشتر این موضوع خبرنگار انصاف نیوز با زهرا کهرام فعال اجتماعی جمعیت امام علی (ع) و طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان که در روزنامه‌ی کیهان مورد نقد قرارگرفته بودند گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید:
مخالفان ممنوعیت ازدواج کودکان چسبیده‌اند به یک سری سنت
طیبه سیاوشی در مورد مخالفت‌ها با طرح ممنوعیت ازدواج زیر سیزده سال گفت:« مخالفت‌ها در جامعه‌ی ما وجود دارد و بحث اصلا مذهبی نیست، بلکه بحث برسر چسبیدن به یکسری از سنت‌هاست. در مجلس هم یک رای خیلی خوب برای موافقت با طرح یک فوریتی در صحن علنی مجلس گرفتیم. نمایندگانی که در مجلس حضور دارند هرکدام به نوعی دیدگاه سیاسی و مذهبی جامعه را نمایندگی می‌کنند و برهمان اساس هم رای می‌دهند.»
این نماینده‌ی مجلس با انتقاد به گزارش کیهان در مورد ممنوعیت ازدواج در سن کم بیان کرد: «اینها چسبیده‌اند به یکسری از سنت‌ها که جوابگوی قرن بیست و یک نیست. در محافل مختلف که صحبت کردیم گفتیم بحث ما این است که بچه‌ی سیزده ساله وادار به ازدواج می‌شود، با توجه به صحبت‌های آیت الله مکارم شیرازی این کودکان هنوز به آن بلوغ عقلی نرسیده‌اند و در واقع یک بلوغ جسمی حداقلی در آنها شکل گرفته است.»
سیاوشی در ادامه گفت: «اکثر نمایندگان هم می‌گفتند فرزند و یا نوه‌ی ما اصلا چیزی از ازدواج متوجه نمی‌شود که در سن دوازده یا سیزده سالگی کسی در مورد ازدواج با اینها صحبت کند. جدا از بحث وادار شدن کودکان به ازدواج، زمانی عقل آنها شکل می‌گیرد که دیگر دیر است و متوجه می‌شوند فردی که با او ازدواج کرده‌اند برایشان نامناسب است که دیگر شانزده یا هفده سال دارند. شاید در این سن بچه هم داشته باشند و پیوند خانوادگی آنها گسسته شود و طلاق بگیرند، که در آن صورت زن سرپرست خانواری می‌شوند که باید امرار معاش هم بکنند. در برخی مواقع خانواده‌ها این را می‌پذیرند و در برخی مواقع هم متاسفانه به دلیل اینکه پشتوانه‌های اجتماعی و اقتصادی ما کم رنگ است پذیرای چنین موضوعی نیستند.»
ازدواج زیر سیزده سال باری روی دوش نظام است
طیبه سیاوشی از مشکلات ازدواج زود هنگام گفت: «بحث ما روی تبعات منفی این ازدواج‌ها است؛ به‌ویژه در سن زیر سیزده سال که آسیب‌های اجتماعی فراوانی دارد و یک باری روی دوش نظام اضافه می‌کند. حتی وقتی در محافل مذهبی هم این را مطرح کردیم آنها پذیرفتند.»
وی ادامه داد: «ما نماینده‌ی این جامعه هستیم و براساس آنچه در قوانین و اتفاقاتی که در جامعه می‌گذرد به اصلاح برخی از قوانین می‌پردازیم. الگوی ما اسلامی، ایرانی و مسایل بومی است. ما روی 18 سال که تاکید نکردیم، بلکه روی سیزده سال تاکید کردیم. علیرغم اینکه مراکز پزشکی و روانشناسی به ما مشاوره دادند و تاکیدشان این بود که دختر بچه‌ها براساس تحقیقات علمی حدودا در سن پانزده سالگی کامل است که به لحاط فیزیولوژیک کاملا برای باردار شدن آماده می‌شوند و می‌توانند ازدواج کنند و بچه‌دار شوند. یکی از کسانی که مخالف این طرح بود آمد یک سری آمار سقط جنین و اوراقی را در صحن علنی مجلس پخش کرد و تاکید داشت که آماری که از سقط جنین در سنین پانزده تا چهل سال ارائه کرده است نشان می‌دهد در سنین بالاتر سقط بیشتر است. این نشان می‌دهد که هنوز متوجه نشده‌اند بحث اصلا بر سر زیر سیزده سال است. بین سیزده تا شانزده سال هم بستگی به اذن پدر و تشخیص دادگاه دارد. از شانزده تا هجده سال هم فرد آزاد است ازدواج کند.»
آمار خام کیهان چیزی را شرح نمی‌دهد
این نماینده‌ی مجلس در مورد آمار ارائه شده در روزنامه‌ی کیهان گفت: «یکسری آمار را مرکز ثبت احوال به روزنامه‌ی کیهان داده و یک سری را هم مرکز آمار ایران داده است؛ ولی بحث بر سراین است که آمار خام چیزی را برای ما شرح نمی‌دهد و تحلیلی روی آن صورت نمی‌گیرد. یکسری جامعه‌شناش بی‌طرف را بنشانند تا من را متقاعد کنند طبق این آمار دست از این طرح بکشیم. در یکی از نشست‌های مخالفان طرح که صحبت می‌کردم گفتم من در مجلس تصمیم‌گیری نمی‌کنم من به حاشیه‌های شهر رفتم و حضور دارم، فکر می‌کردم تنها مناطقی که در مرز ایران هستند و با مشکلات فراوانی روبرو هستند درگیر این موضوع باشند، ولی بعد از آن گزارش‌های مستندی را خبرنگاران تهیه کردند که متوجه شدم در مرکز ایران مثل آذربایجان و همدان هم این اتفاقات می‌افتد. دلایلشان هم همین دلایل اقتصادی و سنتی است. مثل خرده فرهنگ‌هایی که اگر دختر ما تا یازده سالگی ازدواج نکند روی دست ما می‌ماند و ترشیده می‌شود!»
سیاوشی دلیل این موضوع را این طور شرح داد: «بحث این است که همین عرف کشبده شده و به حاشیه‌ی تهران هم رسیده است، یعنی اگر آن خانواده مهاجرت کرده و به حاشیه‌ی تهران آمده هدفش از آمدن همگرا شدن با فرهنگ شهر نبوده، بلکه آن فرهنگ را با خودش آورده است و دخترش را در دوازده سالگی شوهر داده و حالا دخترش بیست سال دارد و مطلقه است؛ بعضا چون از چرخه‌ی آموزش جدا می‌شوند هیچ کار و مهارتی هم ندارند تا استفاده کنند. من اینها را می‌‌بینم و استناد‌های کیهان را نمی‌توانم ببینم. به هرحال آن هم دلیل خودش را دارد ولی من هم می‌توانم متقاعد کنم که با چه دلایلی این کار را انجام می‌دهیم، مثل همین کاری که در صحن مجلس انجام دادم.»
ماکه نمی‌خواهیم جنگ راه بیاندازیم
این نماینده‌ی مجلس در پاسخ به این سوال که “بنظرتان دلیل این مخالفت‌ها چیست”، گفت: «ما که نمی‌خواهیم جنگ راه بیاندازیم، ما می‌خواهیم به یک اتفاق نظر برسیم. خوشبختانه بسیاری از کسانی که با بحث افزابش حداقل سن ازدواج مخالف بودند به ما گفتند با ازدواج زیر سبزده سال مخالف هستیم و حداقل روی این موضوع به اجماع رسیده‌ایم تا بحث ممنوعیت ازدواج زیر سیزده سال را پیش ببریم.»
وی ادامه داد: «من اندونزی بودم که دو سازمان اسلامی من را برای سخنرانی دعوت کردند؛ این دو سازمان اسلامی هر دو ابراز تعجب کردند از اینکه ازدواج زیر هجده سال در ایران شکل قانونی دارد. آنها می‌گفتند حتی در مناطق فقیرنشین کشورشان هم به شکل غیررسمی این اتفاق می‌افتد ولی بر اساس قانون ازدواج باید بالای هجده سال باشند.»
طیبه سیاوشی درباره‌ی دلیل مخالفت با ازدواج زیر سیزده سال، گفت: «یکسری من را محکوم و مسخره می‌کنند که همه جای دنیا ازدواج بالای هجده سال ملاک است و تو به دنبال ممنوعیت زیر سیزده سال هستی، این افراد نمی‌دانند که چه موانعی وجود دارد و ما هم می‌خواهیم به یک اجماع برسیم و هیچ نگاهی هم به خارج از ایران نداریم وب حث ما کاملا مربوط به داخل ایران است. با من به مناطق حاشیه شهر بیایند و یا با خبرنگاران به مراکزی که گزارش تهیه کردند بروند و ببینند وضعیت این ازدواج‌ها چگونه است.»
نامه‌ای بی‌پاسخ به رییس صدا و سیما نوشتم
طیبه سیاوشی در ادامه به خبرنگار انصاف نیوز گفت: «درجامعه‌ی سنتی ما که در حال گذار است عرف نقش مهی دارد. ولی بحث این است که یک قاعده پذیرفته شده در حقوق وجود دارد که قانون می‌تواند فرهنگ‌ساز باشد؛ اگر ما این را تبدیل به قانون کنیم در واقع یک مرحله را پیش رفته‌ایم ولی آموزش و فرهنگ سازی است که می‌تواند موثر باشد.»
این نماینده در پایان بیان کرد: «در موضوع بحث لایحه‌ی حمایت از کودک و نوجوان نامه‌ای خطاب به آقای علی عسگری نوشتم که متاسفانه جوابی دریافت نکردم؛ در آن مطرح کرده بودم که “چون لایحه به تصویب رسیده و شورای نگهبان ایرادات کوچکی که گرفته بود رفع شده، تیزرهای کوچکی مربوط به لایحه‌ی حمایت از کودک ونوجوان در جامعه ساخته شود.” در مورد بحث ممنوعیت ازدواج زیر سیزده سال و ممنوعیت کودک همسری رسانه‌ی ملی می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. تیزرهای خیلی کوتاه، حتی ده ثانیه‌ای، می‌تواند به کودکان آموزش دهد. این موضوع جزو آرزوهای ماست که امیدواریم تحقق پیدا کند.»
ازدواج کودک یا فروش کودک
زهرا کهرام یکی از فعالین حقوق کودک و فعال در جمعیت امام علی به خبرنگار انصاف نیوز گفت: «ازدواج کودکی که در حاشیه می‌بینیم و قوانینی که برای این موضوع وجود دارد بازدارنده نیست، و اسم فروش کودک با ازدواج کودک ادغام شده است.»
این فعال حقوق کودک ادامه داد: «در بعضی روستاها ازدواج کودک ده، دوازده ساله را رسم می‌دانند و وقتی از قانونمندی صحبت می‌شود می‌گوییم اگر حتی قانون هم تصویب شود کاری نمی‌توان کرد. یا در مورد مواد مخدر هم همینطور است. در حالی که باید قوانین را آنقدر بازدارنده کرد و آنقدر روی آن کار کرد که جلو تر از فرهنگ پیش برود تا فرهنگ‌سازی شود.»
کهرام با انتقاد به کمبودهای قانونی گفت: « مواردی پیش ما می‌آیند که از ازدواج اجباری ناراحت هستند؛ مثل خیلی از موردهایی که بچه پیش ما می‌آید وشروع به گریه کردن می‌کند، چون به بچه ی یازده ساله گفته اند تو نباید مدرسه بروی و مجبور به نامزدی شده است.»
فرهنگ‌سازی اثر بخش است
زهرا کهرام یکی از دلایل ازدواج کودک را مشکلات فرهنگی می‌داند که دلیلش بنیاد خانواده است و در ادامه بیان می‌کند: «ما هیچ راه حلی برای موضوع ازدواج کودک نداریم، این مساله چند قسمت دارد که یکی بحث فرهنگ ودیگری بحث قانونی آن است. در مواردی هم موفق بوده‌ایم و توانسته‌ایم جلوی این مساله را بگیریم. معمولا از طریق قوی کردن مادران خانه می‌شود بر فرهنگ اثر گذاشت.»
وی ادامه داد: «برای مادران شغل ایجاد کردیم، به این دلیل که علت اکثر ازدواج‌های سن کم فقر است. مواردی بوده که مادر دختر را شوهر داده تا پول پیش خانه‌اش جور شود و کاملا معامله اتفاق افتاده است. برای همین شروع به آموزش آشپزی، خیاطی، بافتنی به خانم‌ها کردیم. این کارها شدنی است؛ با این کار مادر حس استقلال می‌کند و سعی می‌کند خانواده را نجات دهد تا اتفاقی که برای خودش افتاد برای دخترش تکرار نشود.»
این فعال در جمعیت امام علی گفت: «موضوعی که باید به آن توجه کرد این است که مادران این کودکان هم در سن کم ازدواج کرده‌اند و به این پذیرش رسیده‌اند که قرار است ما قربانی باشیم؛ اما باید این جمله را در ذهنشان تغییر دهیم، باید به جمله‌ی ”من می‌توانم” برسند. وقتی به این جمله باور پیدا کنند خودشان جلوی ازدواج دخترانشان را می‌گیرند و نیاز نیست ما به عنوان یک ان‌جی‌او دیگر دخالت کنیم.»
کهرام از تاثیرفعالیتشان در کنار این خانواده‌ها گفت: «با وجود این تغییرها در خانواده‌های بسیاری که ازدواج در سن کم رسم بوده است، می‌شنویم که “دخترم هروقت خودش بخواهد ازدواج می‌کند”. ما باید روی استقلال و مهارت‌های فردی زنان کار کنیم و واقعا می‌بینیم که می‌شود نتیجه را تغییر داد؛ ولی موضوع این است که چنین همتی اصلا در جامعه وجود ندارد.»
همت جمعی برای مقابله با ازدواج کودک وجود ندارد
کهرام ادامه داد: «در بسیاری از موارد که یکی از دخترهای خانواده در سن کم ازدواج می‌کند و مدرسه نمی‌رود انگیزه‌ی خواهران کوجک‌ترش هم از بین می‌رود، چون ابنطور فکر می‌کنند که آینده‌ی همه‌ی ما این است که در سن کم ازدواج کنیم و دیگر درس خواندن فایده‌ای ندارد.»
این فعال اجتماعی با انتقاد به نبود همت جمعی در جامعه برای مقابله با ازدواج کودک گفت: «باید همتی در جامعه باشد و دختری که برای سال جدید در مدرسه ثبت نام نمی‌کند از طرف مدرسه پیگیری شود که دلیل چه بوده است، اما اینطور نیست؛ مگر موارد اندکی که معلم از سر دلسوزی پیگیری کرده.»
زهرا کهرام از مشکلات فرهنگی جامعه‌ی خودمان می‌گوید: «موضوعی که ما درمورد آن صحبت می‌کنیم مربوط به حاشیه است که دیده نمی‌شود و ربطی به یکی شدن با فرهنگ غرب ندارد. ما کاملا در مورد فرهنگ خودمان صحبت می‌کنیم که این کودک آماده‌ی تشکیل خانواده نیست؛ آماده نیست تا بچه‌ای به دنیا آورد و آن را تربیت کند و جامعه‌ی ما را شکل دهد. کودکی که به دلیل نجات خانواده از مشکلات مالی به اجبار ازدواج کرده است و در شرایط بد مالی بچه‌دار می‌شود، دقیقا همان چرخه‌ی پیش از خود را تکرار می‌کند.»
وی در ادامه گفت: «مواردی هم هست که خودشان راضی به ازدواج هستند و سوال آن است که آیا کودک مصلحت خودش را تشخیص می‌دهد؟ در حالیکه گواهی‌نامه به او داده نمی‌شود و اجازه نمی‌دهیم مصلحتش را خودش تشخیص دهد، موقع ازدواج به او می‌گوییم تو آماده هستی که برای جامعه تشکیل خانواده بدهی و بچه‌دار شوی!
در بعضی فرهنگ‌ها مثل بلوچ‌ها و بعضی روستاهای آذربایجان اگر کودک به بلوغ رسیده باشد و بچه دار نشود روی آن انگ می‌زنند که این دختر حتما ایرادی دارد و آن پسر حق دارد زن دوم، سوم بگیرد که این را هم قانون اجازه می‌دهد.»
عرف وقانون به یک اندازه تاثیر دارد
این فعال اجتماعی در جواب این سوال که “عرف تاثیر بیشتری در جامعه دارد یا قانون؟”، گفت: «هردو، هم آموزش تاثیرگذار است، هم رسانه به شدت تاثیر دارد و هم قانون. قانون به نظر من باید بازدارنده باشد، در حالیکه وقتی فروش کودک جایگزین ازدواج کودک می‌شود، قانون این را اصلا ندیده است، این یک خلا قانونی است.»
جمعیت امام علی در مطالبات جهت منع ازدوج کودک نقش بسیار دارد
کهرام ازتاثیر مطالبات جمعیت امام علی در این مورد گفت: «جمعیت امام علی در پژوهشی 593 مورد ازدواج زیر 18 سال را بررسی کرده و با هریک از خانم‌هایی که ازدواج در سن کم را تجربه کرده‌اند صحبت کرد. ما می‌خواستیم ببینیم در هر فرهنگ این موضوع چگونه بوده است. در موقعیت‌های مختلف این مساله را سنجیدیم؛ کار ما بیشتر کیفی بوده است تا در فرهنگ‌های مختلف این موضوع را بررسی کنیم و بپرسیم از این ازدواج راضی هستند یا نه و دوست دارند فرزندانشان در چه سنی ازدواج کنند و چقدرشان به دلیل ازدواج دچار مشکلات فیزیکی شده‌اند.
ما در این مورد دو همایش برگزار کردیم؛ یکی در دانشگاه علم وصنعت و دیگری در علامه طباطبایی که نمایندگان مجلس هم دعوت بودند. اولین حرکت در این موضوع توسط جمعیت بود که انجام شد. البته قبلا هم پژوهش‌هایی شده بود ولی اینکه به واسطه‌ی پیگیری جمعیت تبدیل به قانونی شده باشد برای نخستین بار بود که اتفاق افتاد؛ فردای همایش طرح افزایش حداقل سن ازدواج به تصویب رسید.»
زهرا کهرام در آخر گفت: «یک سری آمار پراکنده وجود دارد که سازمان آمار تعداد ازدواج‌ها را منتشر می‌کند. هر ازدواج زیر ده سالی که ثبت می‌شود باید علت آن بررسی شود. حالا ازدواج زیر سیزده سال برای دختران و پسران زیر پانزده سال در صورتی ثبت می‌شود که دادگاه اجازه بدهد و باید مورد به مورد آن را از دادگاه پرسید که چطور ازدواج دختر نه ساله را به صلاح او می‌دانید؟ اگر خانواده‌ی آن کودک مناسب نبودند که باید این کودک به بهزیستی سپرده می‌شد.
موضوع جالب دبگر اینکه در آمار ازدواج‌های زیر سیزده سال تعدادشان مثلا سه رقمی است و بالای سیزده سال چون یک دفعه اجازه‌ی ثبت پیدا کرده به شدت افزایش پیدا می‌کند. مثلا در ده سالگی ازدواج کرده و در سن سیزده سالگی آن را ثبت کردند و بهزیستی اصلا این موضوع را پیگیری نمی‌کند.»
انتهای پیام
