“آیت‌الله صانعی برای انسان بماهو انسان کرامت قایلند، نه برای انسان به قید مسلمان بودن”

شفقنا نوشت: حجت‌الاسلام‌والمسلمین نعمت‌الله دانشمند، مسوول دفتر آیت‌الله‌ صانعی در اصفهان از شاگردان و اطرافیان نزدیک آیت‌الله‌العظمی صانعی به شمار می‌رود. او که حدود ۳۵ سال در درس آیت‎الله صانعی شرکت کرده، در درس خارج فقه، شاگرد چند تن از اساتید دیگر از جمله آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی و مرحوم آیت‌الله منتظری نیز بوده است. دانشمند  از سال ۵۹ تا ۹۵ در قم حضور داشته و مدتی است که در اصفهان، مسوولیت دفتر آیت‌الله صانعی را به عهده دارد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین نعمت‌الله دانشمند در گفت‌وگو با شفقنا با اشاره به آشنایی خود با زندگی خصوصی آیت‌الله‌العظمی صانعی در رابطه با سلوک شخصی وی گفت: سال‌های بسیاری به بیت ایشان رفت‌وآمد داشتم و در مسافرت‌هایی به مکه و مشهد، خدمت ایشان بودم. ایشان در امور شخصی خود بسیار منضبط هستند و بخصوص به نظافت اهمیت فراوانی می‌دهند. از سابق هم که امکانات چندانی وجود نداشت، در منزل سعی می‌کردند کارهای شخصی خود را خودشان انجام دهند. بارها وقتی صبح زود می‌آمدم که برای درس بروم، ایشان را می‌دیدم که لباس‌هایی شسته و بالای پشت بام آورده تا جلوی آفتاب پهن کند.

رفتار آیت‌الله صانعی در منزل و سفر

او ادامه داد: حتی در منزل گاهی که خانواده‌ی ایشان کسالت داشتند، خود آشپزی می‌کردند؛ ما دستپخت ایشان را هم خورده‌ایم. در مسافرت‌ها همواره تلاش می‌کنند کارهای شخصی خود را بر گردن دیگر دوستان و حتی خدمه‌ای که بودند، نیاندازند. به یاد دارم زمانی که در مکه مشرف بودیم، در مدینه خدمت ایشان بودیم. تصمیم داشتند لباس‌های خودشان را بشویند؛ من از ایشان تقاضا کردم که لباس‌ها را بدهید تا من بشویم، اما قبول نکردند. خواهش  کردم حداقل لباس‌ها را به نیروی خدماتی که همراه ما بود، بدهند اما باز هم نپذیرفتند. با این که ماشین لباس‌شویی نداشتیم، با دستان خود، لباس‌هایشان را شستند و حتی به من اجازه ندادند آن‌ها را در مقابل آفتاب پهن کنم و خود انجام دادند. تنها پذیرفتند که همراه با ایشان به پشت بام بروم.

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان با بیان این که آیت‌الله صانعی در سفرها و … بسیار رعایت حال همسفران را می‌کردند، گفت: مواظب بودند که مشکلی برای  بقیه ایجاد نشود. در سفرها همواره دقت می‌کردند به گونه‌ای رفتار کنند که در بین گروه مانند یک فرد معمولی باشند و هیچ امتیازی برای خود قایل نمی‌شدند. خود را در بین افراد ممتاز، نمی‌دیدند و در تعامل با دیگران، خود را هم‌سنگ و هم‌ردیف آن‌ها می‌دیدند. یکی از خصوصیاتی که در مسافرت‌ها از ایشان دیدم، این بود که اگر فردی از گروه، با تجربه‌ بود، سعی می‌کردند امور را به آن فرد با تجربه واگذار کنند و خود نیز  از وی تبعیت می‌کردند.

او با اشاره به خاطره‌ای در سفر حج خود با حضرت آیت‌الله صانعی اظهار کرد: در این سفر من درس بسیار خوبی از ایشان گرفتم. برای مثال در سفر حج که بودیم، یکی از دوستان تجربه‌ی مدیریتی داشت و به راه‌ها  و اماکن، بیشتر آشنا بود. در آن‌جا فرمودند که ما تابع آقای فلانی هستیم، هرجا ایشان گفتند توقف می‌کنیم و هرجا که گفتند، می‌رویم چون تجربه‌ی زیادی دارند. کاملاً هم اطمینان می‌کردند. به طور کلی ایشان در امور مختلف سعی می‌کنند خود را تابع هرکسی بدانند که واردتر است و در آن زمینه تجربه‌ی بیشتری دارد.

دانشمند تصریح کرد: ایشان در عین رفتار اخلاق‌مدارانه با دوستان، می‌گفتند و می‌خندیدند و گاهی اوقات اگر همراهان خسته بودند، خود شروع به بیان بعضی لطیفه‌ها می‌کردند تا باعث نشاط بین دوستان شود. این نمونه‌ها از مواردی است که به عنوان شاخص در رفتار و زندگی شخصی ایشان ‌دیده‌ام. ایشان به کلی روحیه‌ی شوخ‌طبعی دارند و جز آن که در تلاش هستند پیامی به دیدارکنندگان با خود بدهند، می‌خواهند با آن ذهنیتی که افراد نسبت به مراجع دارند، ابهتی ذهن آن‌ها را فرانگیرد تا مانع شود حرف خود را راحت بیان کنند. در حقیقت فضاشکنی می‌کنند تا افراد احساس راحتی داشته باشند و حرفشان را به ایشان منتقل کنند. این روحیه را در مسافرت با دوستان هم داشتند تا هر کسی آزادانه بتواند نظر خود را بدهد و تحت‌الشعاع شخصیت ایشان قرار نگیرد. این مساله، اهمیت فراوانی برای آیت‌الله صانعی داشت که دیگران تحت‌الشعاع شخصیت ایشان نباشند.

آیت‌الله صانعی در عین نداشتن سوءظن به افراد، انجام دقیق امور را پیگیری می‌کنند

او با اشاره به تجربه‌ی آیت‌الله صانعی از حضور در خانواده‌ای با چند نسل روحانی گفت: پدر ایشان نیز روحانی بودند و غیر از تأثیری که از رفتار پدر بر خود گرفتند و تجربیاتی که از بیت یک روحانی مورد مراجعه‌ی مردم دارند، خودشان هم در زمینه‌ی سلامت مالی و سلامت بیت بسیار دقت می‌کنند. در عین حال که سوءظنی به افراد ندارند اما انجام گرفتن دقیق امور را پیگیری می‌کنند. بسیار حساس هستند که با مراجعان به گونه‌ای رفتار نشود که باعث اهانت به کسی باشد. اگر متوجه می‌شدند یکی از افراد بیت با یک ارباب رجوع، برخوردی خلاف احترام کرده است، آن را به وی تذکر می‌دادند و اگر نیاز به برخورد بود، به شدت برخورد می‌کرد.

او با بیان این که حضرت آیت‌الله صانعی جز چند روزی که به مشهد بروند، به آن صورت از قم خارج نمی‌شوند، مگر این که مسافرتی یا دعوتی از توسط برخی دوستان خارج از قمشان باشد، گفت: تابستان قم نیز خیلی گرم است. یکی از دوستان خاطره‌ای از ایشان بیان می‌‌کردند که خوب است در اینجا اشاره کنم. این دوست گرامی تعریف می‌کردند در یکی از تابستان‌های گرم قم به ایشان پیشنهاد کردم که آقا هوا خیلی گرم است؛ اجازه دهید یک کولر گازی بگیریم و در منزل شما، جایی که مطالعه می‌کنید نصب کنیم. ایشان به شدت با این کار مخالفت کردند و گفتند که با کولر گازی، خانه‌ی من خنک می‌شود اما گرمای هوا را برای بقیه‌ی مردم اضافه می‌کند.

آیت‌الله صانعی حساسیت فراوانی بر مصرف بیت‌المال و اسراف نشدن در آن دارند

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان با تأکید بر این که آیت‌الله صانعی بسیار بر بیت‌المال و استفاده از آن حساس هستند، گفت: ایشان بر طرز مصرف بیت‌المال به گونه‌ای که اسراف نشود، بسیار حساسیت دارند و حتی خود بر بسیاری از  مخارج دفتر نظارت می‌کردند. نسبت به زندگی شخصی خود  و مخارج زندگی خویش که بسیار حساس‌تر هستند. به خاطر دارم در زمانی به دفتر، خدمت ایشان رفته بودم. متوجه شدم قسمتی از پلک چشم‌شان دانه زده است. از ایشان سوال ‌کردم که چه اتفاقی افتاده است. می‌گفتند که حاج خانم به ما آجاری داده است، خوردیم و اینطور شدیم. من اصلاً نمی‌دانستم آجاری چه غذایی است. بعد از آن متوجه شدم که یک مقدار آب را جوش می‌آوردند، یک قاشق روغن با چند پیاز خردشده در آن می‌ریختند و در آخر نانشان را خرد می‌کردند در این غذا و می‌خوردند.

خود آیت‌الله صانعی شخصاً بر مخارج داخل منزل نظارت می‌کنند

او ادامه داد: یعنی غذاهایی بسیار ساده مصرف می‌کردند که حتی ما به عنوان شاگردان ایشان، این نوع  غذا را نمی‌خوردیم. در گذشته و در زمان قحطی، استفاده از این غذاهامرسوم بود، اما ایشان سعی می‌کند از همین غذاهای معمول و ساده استفاده کند. نمی‌گویم اگر جایی مهمانی می‌رفتند و صاحبخانه غذا می‌پخت، نمی‌خوردند؛ خیر! آن را به احترام صاحبخانه می‌خوردند، اما نسبت به مخارج داخل منزل خودشان حساس بودند. حساب و کتاب‌ها و مخارج را خودشان شخصاً نظارت می‌کردند. با این که مسوول مربوطه داشت اما ایشان از او سوال می‌کردند که امروز چقدر خرج کردید، کجا خرج کردید، چطوری خرج کردید، چرا  این هزینه را داشتید و … . این موارد را در زندگی خصوصی ایشان فراوان دیدم.

نسبت به همسرشان بسیار با احترام برخورد می‌کردند

دانشمند با اشاره به دوستی و رفت‌وآمد همسر خود با همسر مرحوم آیت‌الله صانعی گفت: همسر مرحوم ایشان بارها بارها برای خانم من از احترامی تعریف کرده بود که حاج آقا بر او قایل است. ایشان نسبت به همسرشان بسیار با احترام برخورد می‌کردند. اگر به فیلم تشییع همسر ایشان مراجعه کنید، مشاهده می‌کنید زمانی که می‌خواستند آن مرحومه را در قبر بگذارند، ایشان به شدت گریه می‌کرد و به سینه‌ی خودشان می‌زدند. حتی من به خاطر دارم در آن زمان این جمله را از ایشان شنیدم که «اگر خدا حرام نکرده بود، خودم را با شما دفن می‌کردم». به فرزندانشان خیلی سفارش مادر را می‌کردند و ما این را در رفتار بچه‌ها شاهد بودیم که نسبت به مادرشان کمال احترام را داشتند.

او یکی از شاخصه‌های رفتاری آیت‌الله صانعی را نسبت به خانواده، برخورد همراه با احساسات کامل، محبت و لطف دانست و افزود: نه تنها با فرزندان خود، حتی با فرزندان دوستان و آشنایان و … نیز چنین رفتار با محبتی دارند. برای مثال چند ماهی بعد از تولد فرزند دوم من، ایشان جویای احوال پسرم می‌شدند و یک روز فرمودند که باید او را بیاورید تا ببینم. بعد از آن که کمی بزرگتر شد و راه می‌رفت، شاید هفته‌ای یک بار یا دوبار به من می‌گفت باید فرزندم را بیاورم تا او را ببینند و بعد از آوردن پسرم، مشغول بازی با او می‌شدند. امروز سال‌ها از آن زمان می‌گذرد و فرزند من بیش از ۳۲ سال دارد، اما در اثر  محبت‌های آقا گاهی چنان دلتنگ ایشان می‌شود که به تنهایی و فقط برای دیدار ایشان از اصفهان به قم می‌آید تا چند دقیقه خدمت ایشان برسد، عرض سلامی داشته باشد و برمی‌گردد.

آیت‌الله صانعی همواره سعی می‌کردند حتی برای خانواده‌های ما مانند یک پدر دلسوز باشند

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان ادامه داد: منظورم این است که نه تنها با خانواده‌ی خود که با بقیه‌ی بچه‌ها و کوچکترها هم با رأفت و محبت برخورد می‌کنند. همیشه از زندگی خصوصی ما که داخل دفتر ایشان بودیم و از فرزندان ما سراغ می‌گرفتند و سعی می‌کردند حتی برای خانواده‌های ما مانند یک پدر دلسوز باشند. توصیه‌های اخلاقی فراوانی در این ارتباط به ما داشتند. بارها و بارها به ما تأکید می‌کردند که حواستان به همسرانتان باشد. این جمله را بارها نقل می‌کردند که «مواظب باشید به همسران خود ظلم نکنید و برخورد بدی با همسران یا دختران خود نداشته باشید». به این روایت اشاره می‌کردند که «فإن المرأه ریحانه و لیست بقهرمانه» که زنان مانند گل هستند، قهرمان و پهلوان نیستند که شما بخواهید با آن‌ها با خشونت و تندی برخورد کنید. ایشان به رفتار محبت‌آمیز را با فرزندان به‌ویژه با همسر و دختران، اهتمام فراوان داشتند و دارند.

او با اشاره  به این که دختر آیت‌الله صانعی، فرزند اول ایشان هستند و به همین دلیل سال‌های زیادی است که ازدواج کرده‌اند و در خانه‌ی مستقلی زندگی می‌کنند، گفت: در نتیجه من برخورد شخصی ایشان را با دختر خانمشان ندیده‌ام، اما در مسافرت‌ها می‌دیدم که با ایشان تماس می‌گرفتند و با جملات بسیار زیبا و بسیار با محبت جویای احوال دخترشان، نوه‌ها و خانواده‌ی وی می‌شدند. هیچ زمانی ندیدم که وقتی با دختر خانمشان صحبت می‌کنند، تندی در گفتارشان باشد و به غیر از کلمات محبت‌آمیز و پر از  مهر چیزی نمی‌شنیدم.

چارچوب‌ استنباطی آیت‌الله صانعی همان چارچوب فقه صاحب‌جواهری است

نگاه ایشان به مبادی و منابع استنباط تا اندازه‌ای با سایرین متفاوت است

دانشمند در توضیح ویژگی‌های نگاه فقهی آیت‌الله صانعی به چارچوب استنباطی ایشان اشاره کرد و گفت: چارچوب‌ استنباطی ایشان همان چارچوب فقه سنتی و در حقیقت همان چارچوب فقه صاحب‌جواهری و با همان متد است. البته چند نکته در نظر آیت‌الله صانعی برجسته شده است که می‌تواند تا حدی  تأثیرپذیری ایشان از استادشان مرحوم امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه) و شخصیت مقدس اردبیلی باشد. مطالعه‌ی «مجمع الفائده و البرهان » و عنایت بسیار ایشان به این کتاب مقدس اردبیلی باعث شده است که نگاه ایشان به مبادی و منابع استنباط، تا اندازه‌ای با سایرین تفاوت کند.

او با بیان این که به چند شیوه می‌توان در فقه به استنباط پرداخت، اظهار کرد: یک آن که تنها به ادله نگاه کرد و دید از ادله چه می‌فهمیم و همان را بنویسیم. دیگر آن که یک بار ادله را و یک بار نقش پیاده شدن این حکم و مساله را در بین مردم نگاه کنیم یعنی مساله را با توجه به کاربردی بودن آن بین مردم مشخص کنیم. آیت‌الله‌العظمی صانعی این دو امر را در استنباط خود بسیار رعایت می‌کنند. در حقیقت برای نتیجه، فتوا یا آن نظری که از مساله استفاده می‌کند، به غیر از مطالبه‌ی ادله‌ی مساله، یک بار دیگر با نگاه به جامعه روی آن تدبر می‌کند که این فتوا و این مساله چه تأثیراتی در بین مردم دارد.

او ادامه داد: مرحله‌ی سوم بررسی آن است که آیا این فتوا با اهداف و مقاصد عالیه‌ی اسلام سازگار است یا خیر! بارها از ایشان شنیده‌ام که مقصد اصلی اسلام، رسیدن او به کمال است و کمال برای انسان، حاصل نمی‌شود مگر در سایه‌ی عدالت؛ چه عدالت فردی و اخلاقی باشد و چه عدالت اجتماعی. بر این اساس زمانی که ایشان ادله را مطالعه می‌کند، با این نگاه به ادله جلو می‌رود. البته چارچوب همان چارچوب فقه صاحب جواهری است اما با این نگاه که آیا این مساله با ادله‌ای که هدف اسلام است، سازگاری دارد یا ندارد.

آیت‌الله صانعی راهکار چالش‌های امروز در رابطه با فقه را  درون‌فقهی می‌داند

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان تصریح کرد: امروز چالش‌هایی در رابطه‌ با فقه و مسایل عصر جدید مطرح می‌شود که آیا فقه موجود با مباحث جدید مثل حقوق بشر مورد پذیرش عقلای عالم، سازگار است یا خیر! این مساله موجب پیدایش دو دیدگاه در بین اندیشمندان شده است. یک عده می‌گویند که ما نمی‌توانیم بین این حقوق و فقه معاصر آشتی دهیم پس می‌خواهند مساله را فرافقهی حل کنند، اما شخصیتی مثل آیت‌الله‌العظمی صانعی اعتقاد دارد فقه ما این استعداد را دارد که بسیاری از این مسایل را درون فقهی و با همان متد صاحب جواهری حل کند. ایشان برای این که بتواند این چالش‌ها و ناهماهنگی تقریبی را حل کند، یک نگاه مجدد به منابع به‌ویژه قرآن کریم دارد.

آیت‌الله صانعی از آیات دیگری جز آیات‌الاحکام هم به عنوان استدلال برای اجتهاد استفاده می‌کند

او با بیان این که ایشان در نگاه به قرآن، آیاتی که می‌توان قواعد فقهی را از آن به دست آورد- که آن قواعد می‌تواند حاکم بر بعضی از روایات باشد- را بسیار توسعه داده است، گفت: برای مثال ایشان به عدالت به عنوان یک قاعده‌ی دینی و قرآنی نگاه می‌کند بنابراین اگر روایتی خلاف عدالت باشد، قاعده‌ی عدالت را حاکم بر آن روایت می‌داند. همچنین اگر نتواند روایت را طوری پیاده و معنا کند که با آن عدالت مطرح‌شده‌ در قرآن همخوانی داشته باشد، در بعضی از موارد دست از آن روایت برمی‌دارد و آن قاعده‌ی قرآنی را مبنای فتوای خود قرار می‌دهد. قدما برای استدلال به آیات محدودی در قرآن تمسک می‌کردند که به آیات‌الاحکام معروف شده‌اند اما ایشان توسعه‌ی آیات‌الاحکام را بیشتر می‌داند و از آیات دیگری هم به عنوان استدلال برای اجتهاد استفاده می‌کند.

شیوه‌ی فقهی آیت‌الله صانعی بیش از این که متن‌محور باشد، تدبرمحور است

دانشمند با اشاره به بحث «دیه بر عاقله» اظهار کرد: در این بحث که دیه بر عاقله‌ی فرد هست یا خیر؛ ایشان با توجه به آیه‌ی «لا تزر وازره وزر اخری» به روایات نگاه می‌کند. بر این اساس نیز استدلال می‌کند اصل این است که وزر کسی را به گردن فرد دیگری نیاندازند، مگر آن که شخص دوم، دخیل در این جرم، بزه، گناه یا آن عمل باشد. در نتیجه شیوه‌ی فقهی ایشان، همان شیوه‌ی صاحب جواهری است اما بیش از این که متن‌محور باشد، تدبر در متن برای او مهم است.

او ادامه داد: در ملاقاتی که با آیت‌الله‌العظمی مظاهری در اصفهان داشتم، وقتی که راجع به آیت‌الله العظمی صانعی صحبت شد، ایشان فرمودند که فقهای ما دو دسته هستند. یک سری فقهای تتبعی که فقط به کتاب‌های سابق نگاه می‌کنند تا ببینند دیگران چه گفته‌اند و آن‌ها هم همان حرف‌ها را بزنند. تعدادی دیگر از فقها نیز در عین تحقیق، تدبر و عنصر زمان و مکان را در اجتهاد خود دخیل می‌کنند. البته این قسمت آخر، تفسیر من است اما ایشان فرمودند که «من آیت‌الله صانعی را فقیه تدبری می‌دانم». یعنی با ادله، فکر و  اندیشه و نگاه کاربردی و توجه به آثاری که این فتوا می‌تواند در بین مردم و جامعه بگذارد، به ادله نگاه می‌کند.

نگاه آیت‌الله صانعی به انسان تا حدی با نگاه بعضی دیگر از آقایان متفاوت است

ایشان برای انسان بماهو انسان، کرامت ذاتی قایلند و نه برای انسان به قید مسلمان بودن

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان با اعتقاد بر این که برای تفکر روی اندیشه‌های آیت‌الله صانعی در ابتدا باید بر مبانی استنباطی ایشان دقت کرد، گفت: یکی از مبانی‌ که در استنباط برای ایشان اهمیت دارد، آن است که نگاه آیت‌الله صانعی به انسان تا حدی با نگاه بعضی دیگر از آقایان متفاوت است. ایشان برای انسان بماهو انسان، کرامت ذاتی قایل هستند و نه برای انسان به قید مسلمان بودن. آیت‌الله صانعی اعتقاد دارند انسان بما هو انسان نسبت به اشیای عالم برتری دارد و کرامت او نیز کرامت فعلی و نه شأنی است. به این معنا که هر انسانی کریم است و کرامت دارد. طبیعی است که این نگاه در برداشت ایشان از روایات و منابع نیز اثرگذار است.

آیت‌الله صانعی در استنباط خود، سیره‌ی عقلایی را مورد توجه بسیار قرار می‌دهند

او ادامه داد: نکته‌ی دیگری که ایشان در استنباط خود، بسیار مورد توجه قرار می‌دهند، سیره‌ی عقلایی است یعنی سیره‌هایی که تقریباً مورد اتفاق همه‌ی عقلای عالم و جامع بین همه است. ورود ایشان به استنباط با این دو دیدگاه موجب نوآوری فقهی یا تغییر در رویه‌ی فقهی آیت‌الله صانعی شده است. شاید بتوان ده الی بیست مورد از فتاوای ایشان که با این نگاه صادر شده است را نام برد.

دانشمند با بیان این که آیت‌الله‌العظمی صانعی به انسان‌های غیرمسلمان با دیدگاه غیر انسان نگاه نمی‌کند، گفت: بلکه آن‌ها را هم انسان می‌داند بنابراین قایل به طهارت آن‌ها است و آن‌ها را نجس نمی‌داند. در نتیجه ایشان به غیر از لجبازهایی که با دین سر جنگ دارند، همه‌ی انسان‌ها را پاک می‌داند. این یکی از شاخصه‌های فتوایی آیت‌الله صانعی است. در فتاوای آیت‌الله صانعی موارد بسیاری نیز نسبت به حقوق بانوان وجود دارد که این هم ناشی از نگاه بدون تفاوت ایشان بین زن و مرد است. به اعتقاد وی زن و مرد دو مخلوق خداوند و دو انسان هستند که فقط تفاوت‌های جسمی دارند و بعضی از احکام به خاطر مسایلی برای آن‌ها متفاوت شده است اما از نظر حقوقی و قرب الی الله هردو با هم مساوی هستند. این نگاه باعث شده است که فتاوای ایشان در  رابطه‌ با حقوق زن‌ها بسیار زیاد و برجسته است.

آیت‌الله صانعی دیه‌ی زن و مرد را مساوی می‌داند

او با بیان این که برای مثال حضرت آیت‌الله صانعی دیه‌ی زن و مرد را مساوی می‌داند، اظهار کرد: در مورد ارث نیز بین فقها معروف است که زن از همه‌ی اموال شوهر ارث نمی‌برد و تنها از اموال منقول و ساختمان‌ ارث می‌برد اما از زمین ارث نمی‌برد. نظر ایشان این است که زن از همه‌ی اموال شوهرش ارث می‌برد. نگاه ایشان به عدم تفاوت بین زن و مرد باعث شده است که وقتی به ادله نگاه می‌کنند، ادله، ایشان را به اینجا برسانند.

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان تصریح کرد: در صورت بررسی دوران تطور فقه، می‌توان گفت شخصیت‌هایی در طول تاریخ با شجاعتی که از خود نشان دادند باعث شدند راه برای صحبت کردن، فکر کردن و به نتایج جدید رسیدن در حوزه‌های علمیه باز شود. تا صد سال کسی جرأت علمی به خود نمی‌داد که فتاوای شیخ طوسی مخالفت کند تا این که شخصیت‌هایی پیدا شدند و با ایجاد تحول، آن دایره را باز کردند و آن آزادی اندیشه‌ در فقه را بازگرداندند چرا که نوعی خودسانسوری برای فقها ایجاد شده بود.

او با بیان این که علامه‌ی حلی در زمان خود در بسیاری از فتاوا تجدیدنظر کردند و نظرات جدیدی دادند، گفت: یکی از این نمونه فتاوا بحث پاک بودن آب چاه است که ایشان داد و فرمودند که نیازی به کشیدن آب چاه و دور ریختن آن وجود ندارد و آب چاه پاک است و نجس نمی‌شود. همچنین فتاوای دیگری از ایشان، تحول جدیدی در فقه و اندیشه ایجاد کرد. این روند ادامه پیدا می‌کند تا به شیخ انصاری، صاحب جواهر و … می‌رسد. این افراد، همگی موثر بودند، اما نوع بیان آیت‌الله صانعی در این زمان که در حقیقت یک نحو مطالعه‌ی همگامی بین فقه و مسایل اجرایی، مسایل حقوقی و سیره‌ها و بناهای عقلا رایج بین مردم اتفاق افتاده، نگاه جدید و نواندیشانه به فقه ضرورت خود را بیشتر نشان می‌دهد.

دانشمند تصریح کرد:  اگر صد سال پیش می‌خواستیم به سراغ  فقه برویم، این چالش‌هایی که امروز و در عصر جدید برای ما وجود دارد نبود و پیش نمی‌آمد، اما امروزه این مسایل بسیار زیاد است. جالب این است که قبل از مطرح شدن این چالش‌ها از طرف نواندیش‌ها و متفکرین، ایشان از چندین سال قبل در اندیشه‌ی آن بودند. برای مثال مساله‌ای را به یاد دارم که وقتی حدود سی سال پیش مطرح شد، ایشان فرمودند که از سی سال قبل در حاشیه‌ی یکی از کتاب‌هایشان نوشته‌اند که این مساله برای من مشکل است و نیاز به تجدیدنظر دارد. جالب است که ایشان قبل از آن که دیگران به این چالش‌ها برسند و مطرح کنند، در ذهن خود به آن‌ها رسیده و به دنبال چاره بودند.

متد فقهی آیت‌الله صانعی بسیاری از اندیشمندان حوزوی را واداشت به بعضی چالش‌ها اقرار کردند و به دنبال چاره برآمدند

او با بیان این که متد فقهی آیت‌الله صانعی و جرأت در بیان این فتاوا باعث شد که بسیاری از اندیشمندان و متفکرین حوزوی به بعضی از این مشکلات و چالش‌ها اقرار کردند و به دنبال چاره‌جویی هستند، گفت: بعضی از فتاوای ایشان مورد قبول دیگران هم قرار گرفته است و بعضی دیگر از فتاوای ایشان به نحو دیگری مورد دقت آن‌ها قرار گرفته است. خود این موضوع، نویدی را برای حل بعضی مشکلات فقهی در عصر حاضر می‌دهد.

مسوول دفتر آیت‌الله صانعی در اصفهان در رابطه با ارتباط آیت‌الله صانعی با بقیه‌ی حوزه‌های علمیه‌ی  تشیع اظهار کرد: ایشان دوستانی قدیمی در نجف و همچنین مشهد دارند. خودشان علاقه‌مند بودند مدتی را در نجف و حوزه‌ی نجف باشند، اما مقدمات آن حاصل نشد و نتوانستند به نجف بروند اما از زمان‌های قدیم همواره مدتی را در مشهد مستقر می‌شدند و با شخصیت‌های حوزوی و اساتید حوزه که معمولاً به دیدن ایشان می‌آمدند، مباحثی داشتند. در حال حاضر نیز گاهی به مشهد می‌روند و یک ماه می‌مانند و جلساتی را با طلبه‌ها، روحانیون و اساتید حوزه‌ی مشهد برقرار می‌کنند. البته این جلسات در گذشته مرتب‌تر بود و امروز شاید به لحاظ حال ایشان چندان مرتب نباشد اما آزادانه هستند. در این جلسات، مباحثات و سوال و جوابی مطرح می‌شود و ارتباطشان با حوزه‌ی مشهد به این شکل حفظ شده است.

آیت‌الله صانعی علاقه‌مند بودند چند سالی در حوزه‌ی علمیه‌ی نجف باشند اما امکان آن فراهم نشد

او ادامه داد: همچنین با حوزه‌ی نجف در حدی که بعضی دوستانشان به قم بیایند یا کتاب‌های ایشان در حوزه‌ی نجف مطالعه شودف ارتباط برقرار است اما ارتباط مستقیمی وجود ندارد. گرچه ایشان خیلی علاقه‌مند بودند چند سالی در حوزه‌ی علمیه‌ی نجف باشند و ارتباطی مستقیم‌تر نیز برقرار شود. متأسفانه امکان این  اقامت با وجود هزینه‌های بالای آن برای ایشان فراهم نشد.

دانشمند با بیان این که از جهت نوع ارتباط آیت‌الله صانعی با محافل علمی اهل تسنن به ویژه الازهر اطلاع کاملی ندارد، گفت: اما معمولاً مطالبی که از آنجا می‌رسید را مطالعه می‌کردند و بعضی از صحبت‌های ایشان هم به الازهر رسیده است اما این که ارتباط مستقیمی وجود داشته باشد را من اطلاع ندارم.

او با اشاره به این که ما در طول تاریخ، بین مردم نوساناتی نسبت به فرهنگ دینی داشتیم و دین هم به عنوان یک فرهنگ برای تشیع همیشه دچار نوساناتی بوده است، گفت: شرایطی که بر مردم حاکم می‌شده بر اقبال یا دلسردی آن‌ها نسبت به آن تأثیر گذاشته است. گاهی شرایطی پیش می‌آمده و مردم بیشتر به میدان می‌آمدند و اهتمام و حساسیت فراتری در مسایل دینی داشتند. در آن دوره توجه مردم به پایگاه مرجعیت شیعه بیشتر و گاهی اوقات هم کم می‌شده است. به نظر می‌رسد در اوضاع امروز دلایل متعددی روی اقبال مردم اثر گذاشته است که من آن را زودگذر می‌دانم. به این معنا که به تدریج مردم به عقلانیت بهتری دست می‌یابند و نسبت به زمان فعلی، مراجع را به عنوان متخصصین استنباط مسایل فقهی خود مورد توجه بیشتری قرار خواهند داد.

انتهای پیام