“آیت‌الله جوادی آملی در بیان عقاید خود تقیّه ندارند”
حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش در گفت وگو با شفقنا، اظهار کرد: بیشترین سهمی که حضرت آیت الله جوادی آملی در دانش و بینش دارد از حضرت امام(ره) و علامه طباطبایی است، به تعبیری می توانم بگویم که ایشان دانش را از علامه طباطبایی و بینش را از حضرت امام(ره) فرا گرفتند و به تعبیر بنده جامع بین دو شخصیت شدند؛ به عبارت دیگر در ابعاد شخصیتی و علمی حضرت آیت الله جوادی آملی هم می توانیم خلاصه ای از علامه طباطبایی و هم خلاصه و فشرده ای از حضرت امام(ره) را ببینیم. آیت الله جوادی آملی سراسر حیات علمی، معنوی و اجتماعی خود در این سه بخش یعنی مباحث علمی، معنویات و مباحث مربوط به اجتماعیات را از این دو استاد بزرگشان بسیار تأثیر گرفتند. خود ایشان هم ابایی ندارند که این مطلب را در موارد مختلفی بیان کنند که بیان هم فرمودند لذا یکی از شاخصه هایی که اکنون ایشان نسبت به مراجع و بزرگان دیگر حوزه دارند، می بینیم که همان مقداری که به حوزه و علوم حوزوی احترام می گذارد و با قداستی از آن نام می برد، به دانشمندان، دانشگاهیان و دانشگاه هم به همان مقدار نظاره می کنند؛ این همان بینش و دانشی است که از آن دو بزرگوار بهره بردند و این چنین نسبت به حوزویان و علوم تجربی و علوم انسانی و مجموع دانشگاهی با یک دید احترام نگاه می کنند و این یکی از شاخصه های شخصیت ایشان است.
آیت الله جوادی آملی در تفسیر سرآمد محققین و مفسرین عصر فعلی هستند
وی ادامه داد: آیت الله جوادی آملی در تفسیر، بدون مبالغه سرآمد محققین و مفسرین عصر فعلی هستند، ایشان در تفسیر سه اقدام بزرگ انجام دادند که قابل تقدیر، بررسی و شناسایی است، اولاً مسیر علامه طباطبایی را طی کردند و ادامه دادند، (یک وقت می گوییم که مسیر را طی کرد یعنی راهی که یک بزرگی رفته، من هم همان راه را بروم، اما یک وقت می گوییم ادامه داده، برای ادامه دادن یک مسیر طبیعتاً همان عناصری که در شخصیت اول هست باید در شخصیت بعدی که می خواهد مسیر را ادامه دهد نیز وجود داشته باشد وگرنه ادامه آن مسیر محقق نمی شود.) آیت الله جوادی آملی مسیر علامه در تفسیر را در یک مسیر نوآورانه ای ادامه دادند و بسیار اقدام ارزشمند و بزرگی است و به تعبیری «رخش باید تا تنِ رستم کِشد».
وی گفت: اولین نکته در باب تفسیر اینکه کمترین و آسان ترین مساله ای که در مسیر علامه طباطبایی در تفسیر بوده و ایشان ادامه داده، احاطه به مفاهیم آیات است نه به الفاظ آیات، ممکن است که یک حافظ قرآن احاطه ای به الفاظ آیات پیدا کند، اما مفاهیم آیات که با هم مختلف است، کار هر کسی نیست، جمع بندی و تطبیق بین آیات شریفه به اعتراف بسیاری از بزرگان حوزه از ایشان برمی آید. دومین نکته در مورد تفسیر این است که آیت الله جوادی آملی نسبت به علامه طباطبایی و افاضات علامه، اضافات قابل توجهی دارند؛ همین اضافات است که به تفسیر ۲۰ جلدی المیزان و تفسیر تسنیم تبدیل شده است و در آینده تفاسیر بیشتری هم منتشر خواهد شد. نکته سوم در باب تفسیر این است که المیزان یک دایره المعارف بزرگ قرآنی است و حضرت علامه مطالب بسیار پراکنده ای در آیات مختلف تبیین و بیان فرمودند، یکی از اقدامات بزرگ آقای جوادی آملی در تفسیر همین است که دایره المعارف پراکنده و وسیع را با موضوع بندی چه به شکل تفسیر موضوعی و چه به شکل کتاب های جداگانه ای که ایشان درس گفتند مثل معرفت شناسی، زن در آینه جلال و جمال و دهها کتاب دیگر و مباحث پراکنده ای از المیزان در یک موضوع با کمترین حذفی جمع بندی کردند.
آیت الله جوادی آملی در هر سه میدان تخصص در کلام، فلسفه و عرفان بسیار موفق هستند
هادی سروش به توفیقات حضرت آیت الله جوادی آملی در فلسفه اشاره و خاطرنشان کرد: آیت الله جوادی آملی در فلسفه ملاصدرا به سه توفیق بزرگ دست پیدا کردند؛ اولاً احاطه کامل بر فلسفه ملاصدرا دارند، فلسفه ملاصدرا فقط اسفار ۹ جلدی نیست، ملاصدرا دهها کتاب و رساله کوچک نوشته و بعضی از آن رساله های کوچک آرای ایشان را در بردارد و حضرت آیت الله جوادی آملی به این افکار صدرالمتألهین احاطه دارد. نکته مهم که در احاطه به فلسفه ملاصدرا حائز اهمیت است اینکه فلسفه صدرالمتألهین اشراف بر کلام و فلسفه مشاء و عرفان دارد یعنی هم کلام و هم فلسفه و عرفان در آن هست؛ کسی می تواند بر فلسفه ملاصدرا احاطه کامل پیدا کند که بتواند تخصص در کلام، فلسفه و عرفان داشته باشد که در هر سه میدان حضرت آیت الله جوادی آملی بسیار موفق هستند.
نوآوری حضرت آیت الله جوادی آملی در فلسفه
وی افزود: نکته دوم از نظر فلسفه در مورد حضرت آیت الله جوادی آملی، تبیین خروجی های افکار ملاصدراست، افکار و آرای صدرالمتألهین بسیار در فلسفه مطرح شده، اما خروجی افکار صدرالمتألهین که در یک جایی آقای مطهری هم می فرمایند که بعضی از افکار و آرای ملاصدرا خروجی هایی دارد که خود ملاصدرا هم شاید به آن و آثار آن توجه نداشته است، حضرت آیت الله جوادی آملی در بحث های فلسفی خود این خصوصیت دوم را دارند که خروجی و آثار افکار صدرالمتألهین را تبیین فرمودند. نکته سوم از نظر فلسفه در مورد شخصیت آیت الله جوادی آملی جمع بندی کتاب فوق اجتهادی اسفار است. اسفار یک کتاب وسیع دارای فروعات وسیع و کثیری است و پراکندگی های بسیاری در آن هست که حضرت آیت الله جوادی این توفیق را داشتند که به بهترین شکل این کتاب را جمع بندی کنند و مطالب را از صدر تا ذیل از جلد اول تا جلد نهم همگون و همطراز و کنار هم قرار دهند و آنها را با یکدیگر تفسیر کنند، این موارد از نوآوری های ایشان در بخش فلسفه است.
وی در ادامه سخنان خود سلوک فقهی و علمی حضرت آیت الله جوادی آملی را در ۵ عنوان بیان و اظهار کرد: آیت الله جوادی آملی شاگرد مکتب فقاهت و مدرسه قم است، مدرسه قم به وسیله مرحوم حاج عبدالکریم حائری تأسیس شد، آقای بروجردی، حضرت امام و شاگردان این بزرگواران اداره کننده این مکتب و مدرسه هستند. شاخصه مهم این مکتب و مدرسه فقهی توجه به روایات در باب فقه و تبیین معنای عرفی است که از روایات استفاده می شود، برخلاف مکتب و مدرسه فقاهت در نجف؛ آیت الله جوادی آملی هم پرورش یافته همین مکتب و مدرسه هستند، شاگرد مرحوم آقای داماد بودند، آقای داماد شاگرد مرحوم آیت الله حائری موسس حوزه بودند و ایشان هم شاگرد حضرت امام(ره) بودند، و همه آنها هم مروجین همین مکتب هستند.
ایشان در باب استنباط احکام فقهی توجه خاصی به روایات دارند
وی در حوزه استنباط از منابع در احکام فقهی، به ویژگی های آیت الله جوادی آملی اشاره و تصریح کرد: آنچه که ما از محضر آیت الله جوادی آملی ملاحظه و استفاده کردیم این است که ایشان در باب استنباط احکام فقهی توجه خاصی به روایات دارند که اصلاً منظر فقهی در مدرسه قم چنین است، با این تفاوت که ایشان روایات را با نگاه عرفی نه با نگاه دقت عقلی و تشکیکی نگاه می کنند و این هم بسیار جالب است که یک فردی که در حکمت و فلسفه سرآمد عالمان بزرگ این عصر و زمان است و خود یک فیلسوف و شخصیت موشکافی در مباحث عقلی است، اما وقتی وارد مباحث فقهی که مباحثی اعتباری است، می شود با یک نگاه وسیع عرفی بدون هیچ گونه دقت عقلی و تشکیکی وارد می شود و استنباط احکام را از این منظر دارد.
در تبیین احکام فقهی توجه به افکار عمومی و شرایط زندگی مردم بسیار مدنظر ایشان است
وی ادامه داد: آیت الله جوادی آملی از آن لحاظ که مفسر قرآن هستند و با قرآن محشورند و بخش عمده ای از عمر علمی خود را مصروف قرآن، تفسیر و شناخت مفاهیم آیات و کلمات قرآن فرمودند، فقه ایشان تماس بیشتری با قرآن دارد و این از نکات ارزنده فقه ایشان است. نکته دیگری که بنده در فقه ایشان به آن رسیدم و بسیار برای من قابل استفاده و درک بزرگی بود، اینکه در تبیین احکام فقهی توجه به افکار عمومی و شرایط زندگی مردم بسیار مدنظر ایشان است. زمانی خدمت ایشان بودم و تعبیری را به بنده فرمودند و آن اینکه مجتهد به همان مقدار که سرش پایین است و کتاب را نگاه می کند و روایات و آیات را می بیند تا احکام الهی را از آیات و روایات بهره بگیرد و استفاده کند، باید این سر را بالا هم بیاورد و جامعه و مردم و شرایط زمین بر زمان و مکان را ببیند که آیا آنچه استنباط کرده با این شرایط مناسب هست یا نیست، می تواند این استنباط را بیان کند یا خیر.
هادی سروش گفت: آیت الله جوادی آملی به ما تعلیم فرمودند که مجتهد به همان مقداری که سر به صفحات کتاب و نوشته ها دارد باید نگاهی به سطح جامعه برای تبیین فقه و استنباط احکام خود داشته باشد که خود ایشان هم همینطور است. در حال حاضر وقتی به رساله و مباحث فقهی ایشان نگاه می کنیم، می بینیم که ایشان روایات را با نگاه عرفی و عرضه به قرآن و همچنین با نگاهی عقلانی نگاه کرده و بعد از تمام این مراحل می بینیم که با توجه به زمان و مکان که به تعبیر امام(ره) دو عنصر بسیار تعیین کننده در اجتهاد هستند، ایشان در ارایه مباحث فقهی توجه خاصی به زمان و زمانه دارند که این واقعاً در حوزه های علمیه جای خالی دارد و امیدواریم این روش ها بیشتر جا بیفتد و مورد استفاده علما قرار گیرد، احکام به روزتر باشد و بیشتر مورد توجه قرار گیرد و این حالت هایی که متأسفانه در بخشی از جامعه به نام دین گریزی دیده می شود، کاهش یابد. گرچه بخشی از این دین گریزی شاید به خاطر رفتارهای اشتباه عده ای در کسوت دین است، اما قسمتی هم به این دلیل است که ما نتوانستیم سطح جامعه را خوب ارزیابی کنیم و به فراخور نیازها و ذائقه ها تبیین احکام کنیم. حضرت آیت الله جوادی آملی از این خصوصیت بسیار زیبا در استنباط و تبیین استنباطی که از روایات و آیات دارند، بهره مندند که قابل ستایش است.
آیت الله جوادی آملی در بیان عقاید خود هیچگونه تقیه و کتمانی ندارند
وی با بیان اینکه حضرت آیت الله جوادی آملی در امور دینی مردم، جامعه و مسایل دینی جامعه، مرجعیت و حوزه را بستر امور و زعیم می داند، گفت: اخیراً خدمت ایشان بودیم و از مرجعیت به ام الکتاب و محکمات تعبیر فرمودند؛ همانطور که آیات قرآن محکمات و متشابهات دارد، متشابهات باید به محکمات ارجاع داده شود. بیان ایشان این بود که مرجعیت از محکمات است و دیگران از متشابهات هستند و برای اینکه هر چیزی بتواند به نتیجه مطلوب خود در یک جامعه دینی برسد، متشابهات باید به محکمات ارجاع داده شود، باید به مرجعیت عرضه شود و مرجعیت نظر خود را مطرح کند، ایشان به این مباحث نه امروز و دیروز بلکه همواره معتقد و پایبند بودند و در بیان این عقاید خود هیچگونه تقیه و کتمانی وجود ندارد و بسیار صریح مطلب را می فرمایند.
آیت الله جوادی آملی قائل به استقلال حوزه و مرجعیت هستند
وی افزود: دومین نکته ای که در بخش حوزه و مرجعیت از حضرت آیت الله جوادی آملی به صورت جدی دیدیم، این بود که ایشان در زمینه حوزه و مرجعیت قائل به استقلال حوزه هستند و این استقلال را در زمان حضرت امام(ره) و تا به امروز در مسایل، سخنرانی ها و نوشته های مختلف بیان فرمودند و تعارف هم ندارند. ایشان جدیتی در ارایه این نظریه دارند که باید حوزه از همه نظر از جمله علمی، مالی، سیاسی و جنبه های دیگر مستقل باشد. چنان در این موضوع جدی و شفاف هستند که در برخی از سال ها برخی از بی مهری هایی که نسبت به آیت الله جوادی آملی شد شاید به این دلیل بود که ایشان نظرشان را در زمینه استقلال حوزه به هیچ عنوان کتمان نکردند.
جایی حضور روحانیت در سیاست ضروری است که بحث عدالت مطرح باشد
ورود بیش از حد طلبه ها به عرصه های سیاسی نهال فروشی است
هادی سروش با اشاره به اینکه با توجه به سیره علمی و عملی حضرت آیت الله جوادی آملی، ایشان حضور فقه و روحانیت را در بخش سیاست ضروری می دانند، اظهار کرد: اگرچه آیت الله جوادی آملی حضور فقه و روحانیت در سیاست را ضروری می دانند، اما تبیین فرمودند آنجایی این حضور لازم و ضروری است که بحث عدالت مطرح باشد و ایشان ولایت فقیه را بازگشت به ولایت عدالت دانسته و در این زمینه کتاب بسیار قابل استفاده ای را عرضه فرمودند. بنابراین حضرت آیت الله جوادی آملی جزو کسانی هستند که روحانیت و سیاستی را پذیرفته که باید مرتبط با هم باشد، اینطور نیست که قائل به تفکیک و جدایی این دو باشند، البته نظر مبارک ایشان این است که روحانیت در حد نیاز باید وارد عرصه های سیاسی و اجرایی کشور شود و خود ایشان هم سبکشان همین بوده است، آن روزی که شورای عالی قضایی تشریف داشتند مورد نیاز بوده که تشریف داشته باشند و وقتی حس کردند که دیگر نیازی نیست و افراد مورد اعتماد وجود دارند به قم تشریف آوردند و کار علمی را انجام دادند. در حال حاضر هم تعبیر بسیار رایج ایشان که بارها در درس و غیر درس فرمودند، این است که نباید در امور سیاسی و اجرایی از وجود طلبه ها به صورت گسترده استفاده شود، تعبیر ایشان این است که ورود طلبه ها به عرصه های سیاسی به صورت بیش از حد، در واقع نهال فروشی است. یعنی همانطور که یک نهالی را باید باغبانی حفظ کند تا بزرگ شود و میوه دهد طبیعتاً اگر نهالی فروش برود معلوم نیست که میوه دار شود و اگر هم میوه دار شود، مشخص نیست که میوه آن به دست انسان هایی برسد که برای آن میوه ارزشی قائل باشند لذا تعبیر ایشان این است که اگر نظام، روحانیت مخصوصاً طلبه های جوان و پر استعداد را در بخش های سیاسی به کار گیرد، در واقع نهال فروشی در حوزه شده است و ایشان شدیداً با این نهال فروشی مخالف هستند.
آیت الله جوادی آملی قبول ندارند ثقل نظام تنها روی یک تفکر و جناح قرار گیرد
وی خاطرنشان کرد: نکته دیگری که در بحث روحانیت و سیاست در طول این سالها یعنی از زمان حضرت امام(ره) تا به امروز از ایشان بهره بردم، این است که ایشان واقعاً در یک صراط مستقیم قرار دارند و هیچگونه ابایی از کتمان و بیان آن نداشتند و تفکر و رفتار ایشان بر این مبنا استوار است که قبول ندارند ثقل نظام تنها روی یک تفکر و جناح قرار گیرد. تعبیرات مختلفی در ذهن بنده هست که در محافل عمومی و خصوصی از ایشان شنیدم که نظام اسلامی یک چتر حمایتی نسبت به همه افکار و آحاد مردم و احزاب و گروه ها و جناح هاست و باید همه را پوشش دهد و آنجاست که تعبیر ایشان این است که می توانیم بگوییم امت واحده ای شکل می گیرد و امت واحده می تواند بسیار مفید در اهداف و تعالیم عالیه اسلام قرار گیرد.
آیت الله جوادی آملی هیچ گونه ادعایی در زمینه مرجعیت نداشتند
وی در مورد سلامت بیت حضرت آیت الله جوادی آملی و میزان حساسیت ایشان نسبت به این موضوع، گفت: یکی از عناصر مهم در ارکان حوزه های علمیه مساله بیت است، بیت بدین معنا که مجموعه افرادی به نام یک شخصی مشغول کار و فعالیت می شوند برای اینکه بتوانند اهداف علمی و غیر علمی مرجعیت و سایر موارد در جامعه را انجام دهند و پاسخگو باشند. بیت یکی از عناصری است که سابق هم در حوزه بوده و در حال حاضر هم هست و طبیعتاً هر چیزی که در جامعه، مراکز علمی و غیر علمی وجود داشته باشد نمی تواند بدون آفت باشد و ما هم به عنوان یک فرد حوزوی آن آفات را می پذیریم، اما خوشبختانه در مورد حضرت آیت الله جوادی آملی آنچه ما دیدیم یک بیت سالم و کاملاً مبرا از آفات است. سرّ مطلب هم شاید به این نکته بازگشت داشته باشد که ایشان هیچ گونه ادعایی در زمینه مرجعیت و این امور نداشته و اصلاً بیتی تا این اواخر که مرجعیت ایشان مطرح شد، وجود نداشت.
درخواست اساتید سطوح عالی حوزه از حضرت آیت الله جوادی آملی
وی افزود: ایشان در منزل شخصی بودند و به یک مدرسه ای به نام مدرسه سعادت تشریف می آوردند و با طلبه ها نماز جماعت می خواندند و امورات علمی را بررسی و رسیدگی می کردند؛ و جالب اینجاست که بعد از ارتحال آیت الله فاضل لنکرانی بنده با برخی از دوستان که شاید حدود ۴ تا ۵ نفر بودیم به این نتیجه رسیدیم که آیت الله جوادی آملی با توجه به دانش، بصیرت، ارتباط با نظام اسلامی و ارادت به حضرت امام(ره) جایگزین مناسبی برای مرجعیت هستند لذا همان زمان نامه ای از سوی بیش از ۳۰ نفر از اساتید سطوح عالی حوزه و درس خارج حوزه علمیه قم خدمت ایشان تقدیم شد مبنی بر اینکه عده ای منتظر نظریات فقهی شما در بخش احکام شرعیه هستند و به تعبیر رایج منتظر رساله جنابعالی هستند؛ سالها این نامه در منزل ایشان بایگانی شد و پاسخی ندادند تا اینکه افکار عمومی برای درخواست رساله فشار آورد و ایشان در سالهای اخیر رساله نوشتند. شخصیتی که چنین مشی در باب مرجعیت دارد طبیعتاً بیت سالم تری می تواند داشته باشد گرچه آقایان دیگر هم از این سالم بودن بیت بی بهره نیستند و این نعمت وجود دارد.
ادب را می توان از همه وجود و شئون آیت الله جوادی آملی دید
وی در مورد سلوک شخصی و شخصیتی حضرت آیت الله جوادی آملی نیز اظهار کرد: هر کسی حتی اگر کمترین زمان را با حضرت آیت الله جوادی آملی سپری کرده باشد، ادب را از همه وجود و شئون ایشان می بیند که مانند یک کوه راسخ و سیلابی جاری است. در نگاه، سخن گفتن، نشستن و برخواستن ما ادبی از استاد بزرگمان حضرت آیت الله جوادی آملی دیدیم که از کسی در این حد ندیدیم یا کمتر دیدیم، ایشان یک مجسمه به تمام معنا ادب هستند. من همه سلوک شخصی ایشان را در همین یک کلمه خلاصه می کنم و در همین یک کلمه هزاران کلمه و جمله وجود دارد که شخصیتی در این تعالی قرار گرفته و ادب او در ریزترین و کوچکترین مسایل معاشرتی تا بالاترین مسایل علمی واقعاً انسان را به حیرت می اندازد. آنجایی که ایشان می خواهد چیزی از خود نقل کند چقدر مودبانه نامی از خود نمی برد. آنجایی که بخواهد نام استادش را ببرد چقدر مودبانه می برد، آنجایی که می خواهد از افکار عمومی و مردم نام ببرد چقدر مودبانه اشاره می کند. از لحاظ طریقه راه رفتن و نشستن نیز سراسر وجود ایشان ادب است. نیست هیچ جلسه ای که کسی از ایشان در مقابل چشمشان تعریف کند، اگر کسی حتی در محافل خصوصی نیز تعریف کوچکی از ایشان کند، کاملاً آثار ناراحتی را در سیمای ملکوتی ایشان می بینیم چرا که اصلاً حاضر نیست ذره ای نام و تعریفی از ایشان شنیده شود.
ادب آیت الله جوادی آملی در زندگی ایشان ایجاد نظم و بهترین روابط را با اساتید حوزه کرده است
وی گفت: ادب حضرت آیت الله جوادی آملی در زندگی ایشان ایجاد نظم و بهترین روابط را با اساتید حوزه کرده است، این ادب ایجاد بهترین گفتار در سخنرانی ها و درس ها و بهترین ادبیات و استفاده از واژه ها را در وجود مبارک ایشان ایجاد کرده است.
ایشان در شاگردپروری گوی سبقت را از همه هم ردیفان خود ربودند
هادی سروش به موفقیت حضرت آیت الله جوادی آملی در شاگردپروری اشاره و خاطرنشان کرد: به اعتقاد بنده که حدود سه دهه است که در حوزه علمیه قم تحصیل می کنم و مباحثه و تدریس دارم، شاید چند تن از بزرگان حوزه را داریم که در شاگردپروری بسیار موفق بودند، گرچه همه عزیز در این زمینه سعادتمند و موفق بودند و توفیقاتی داشتند، اما در طول این سه دهه چند نفر را دیدم که در شاگردپروری گوی سبقت را از همه هم ردیفان خود ربودند که یکی از آن چند نفر قطعاً حضرت آیت الله جوادی آملی است. به هر گوشه ای از حوزه که نگاه می کنیم مفسرینی که تفسیر می گویند و کسانی که به تدریس فلسفه و دروس دیگر مشغول هستند عمدتاً از شاگردان حضرت آیت الله جوادی آملی هستند و به این دلیل است که ایشان اولاً کلاس های پر محتوایی دارند و شاگرد را از نظر علمی تغذیه می کنند و از نظر عاطفی نیز نسبت به شاگردان خود بسیار بزرگوار هستند. مشاهده کردیم احترام ویژه ای که شاگرد باید به استاد بگذارد را آیت الله جوادی آملی نسبت به شاگردان خود داشتند و همین مساله باعث پرورش طلاب بسیار خوب، فضلا و اساتید بزرگواری در حوزه علمیه شده است.
انتهای پیام
