چهل سالگی انقلاب، سيرن‌ها و سیاست
محمد فاضلی، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي در یادداشتی تلگرامی با عنوان “چهل سالگی انقلاب سيرن‌ها و سیاست” نوشت:
سيرن، موجوداتي افسانه‌اي هستند که غالباً با بدني هم‌چون پرندگان و صورت زنان زيبارو تصوير شده‌اند. افسانه‌ها مي‌گويند «سيرن»ها دختران خداي دريا بوده‌اند. آن‌ها آوازهاي زيبا و بسيار فريبنده مي‌خواندند و دريانوردان را با آواي خود گمراه کرده و به دام صخره‌هاي مرگ‌آور مي‌کشاندند و هر که سيرن‌ها را مي‌ديد و به آوازشان گوش مي‌سپرد، جان سالم به در نمي‌برد.
اوديسيوس قهرمان افسانه‌اي يونان، براي گذر کشتی‌اش از نزديک سيرن‌ها، موم در گوش ملوانان خود ريخت تا صدايي نشنوند و به ايشان گفت خودش را به دکل کشتي ببندند تا صداي ايشان را بشنود اما نتواند مسير کشتي را به بيراهه بکشاند. اديسيوس آواز سيرن‌ها را شنيد اما به سلامت از دريا عبور کرد. او اختیار گوش سپردن به صدای سیرن‌ها را داوطلبانه از خود سلب کرده بود.
درياي سياست‌گذاري عمومي هم عين درياي يونان باستان، از سيرن‌ها پر است. سيرن براي سياست‌گذار، بهره گرفتن از اختيارات و منابعي است که در ابتدا دست يافتن به آن‌ها مثل آواز سيرن‌ها، زيبا و خوش‌گوار است اما مدتي مأنوس بودن با آن‌ها، مصيبت به بار مي‌آورد. افسانه سيرن‌ها از اين منظر شايد يکي از شبيه‌ترين افسانه‌ها به سياست‌گذاري عمومي است.
سياست‌مدار و سياست‌گذار ايراني در چند دهه گذشته همواره آواي از دور خوش دست‌درازي به منابع بانک مرکزي را شنيده است. تزريق پول به اقتصاد، تأمين مالي پروژه‌هاي بي‌حساب و کتاب از محل خلق پول، تنظیم بودجه‌هايي با کسر بودجه و دست آخر تأمين مالي از محل نقض استقلال بانک مرکزي و تبديل آن به صندوق تأمين مالي دولت همان آواز سيرن بوده است. چند دهه تورم دورقمي، بي‌ثباتي اقتصادي و کاهش ارزش پول از عواقب اين سيرن خوش‌الحان بوده است.
به‌کارگيري نيروي انساني در دولت و تأمين مالي آن در ايام رونق نفتي هم از جنس سيرن است. اشتغال در دستگاه دولتي، کاستن هر چند اندک از نرخ بيکاري و وارد کردن خودي‌ها در دستگاه دولت، همه زيبايي‌هاي سحرانگيز اين کار براي سياست‌مداران است، اما اين آواز خوش به وقت کاسته شدن منابع و ايام رکود نفتي، بلاي جان سياست‌گذار و سياست‌مدار مي‌شود.
تزريق منابع مالي هنگفت به بخش بهداشت و درمان، دست دراز کردن در منابع آب و خاک، و گشاده‌دستي در استفاده از قدرت قضايي و سياسي براي ساکت کردن مخالفان و منتقدان، و اقدام براي تکثير رسانه‌هاي وابسته به قدرت سياسي، همگي خاصيت سيرني دارند. سياست‌گذار و سياست‌مداري که در برابر آن‌ها مقاومت نکند، در طوفان آن‌ها به تلاطم خواهد افتاد و عاقبت خوشي نخواهد داشت.
افسانه يوناني حاوي حکمتي بزرگ است. اوديسيوس خود را به دکل کشتي بست تا صداي سيرن‌ها او را از مسيرش منحرف نسازد. اوديسيوس قهرمان بود اما قهرمانان هم نمي‌توانند در برابر صداي سيرن‌ها مقاومت کنند مگر آن‌که محدود شده و به دکل بسته شوند. سياست‌مدار و سياست‌گذار نيز وقتي روي سعادت خواهد ديد که خود را هم‌چون ادويسيوس محدود کند و در جايي به دکل ببندد. دکل قانون، دکل سلب آگاهانه برخي اختيارات از خود، دکل شفافيت، دکل رسانه آزاد و دکل به رسميت شناختن حقوق شهروندان براي محدود کردن تصميم خودسرانه و ناقض حقوق شهروندي، دکل عقلانیت اقتصادی و دکل تجربه اجماعی بشری.
متأسفانه، همان گونه که دريانوردان بسياري از کنار صخره‌هاي سيرن‌ها گذشتند و به کام نابودي کشيده شدند و فقط اوديسيوس (و به روايتي ديگر، آرگونات‌ها) از آن مهلکه جان سالم به در بردند، در عالم سياست‌گذاري عمومي نيز فقط معدودي از آواي سيرن‌ها جان سالم به در خواهند برد. سياست‌گذاري عمومي به يک معنا شايد ظرفيت گذشتن از نفع کوتاه‌مدت گوش سپردن به سيرن‌هاست.
چهل سالگی انقلاب الزامات بسیاری دارد تا نشانی از پختگی در آن ظهور کند، اما یکی از اصلی‌ترین الزامات آن، تن دادن به سلب برخی اختیارات از قدرت سیاسی در همه اشکال آن است. قدرت گشاده‌دستی که در عرصه‌های مختلف محدود نشده باشد، فریفته سیرن‌ها خواهد شد و خوش‌عاقبت نخواهد بود.
انتهای پیام
