گزارش| ماجرای معصومه و گلچهره کودک همسرهایی در شهریار و شهرری

نسترن فرخه، خبرنگار انصاف نیوز: یکی از مددکارها می‌پرسد: «معصومه اصلا عادت ماهیانه شدی؟ می‌دونی چی هست؟»؛ او خنده‌ای می‌کند، سرش را پایین می‌اندازد و چادر سوزن‌دوزی شده‌ی بلوچی‌اش را جلوی صورتش می‌گیرد؛ اما بقیه‌ی دخترهای جمع که هر کدام از آنها چندسالی است ازدواج کرده‌اند و همه زیر بیست سال دارند با خنده می‌گویند «معصومه تا عادت شد نامزد کرد».

مددکار می‌پرسد «چرا انقدر زود ازدواج کردی، راضی هستی؟»؛ حالا انگار خجالت معصومه کمتر شده، سرش را بالا می‌گیرد و  با لبخندی می‌گوید: «رسم ما اینه، آره راضی‌ام.»

معصومه سال گذشته وقتی ده ساله بود با پسر هجده ساله‌ای از اقوام خودش در منطقه‌ی «ویره»، از محلات شهریار ازدواج کرد.

گلچهره دخترک سیزده ساله‌ی دیگری است که شاید فردای معصومه باشد، مادر بارداری که حتی توان مراقبت از خودش و جنین درون شکمش را هم ندارد، پزشک به دلیل درحال رشد بودن بدن مادر، بارداری در این سن را برای او و جنین‌اش خطرناک دانسته است. مادر گلچهره بخاطر اعتیاد همسرش به شیشه و رفتارهای خشونت‌آمیز او با بچه‌ها از رسم و رسومات قبیله‌ای‌شان استفاده کرده و برای نجات فرزندانش آنها را مجبور به ازدواج کرده. گلچهره یکی از دختران اوست که در 12 سالگی مجبور به ازدواج با پسری هجده‌ ساله‌ شده است.

طبق آمار ثبت احوال که در ایسنا منتشر شده بود، ۲۸ دختر کمتر از ۱۰ سال و ۳۱۷ پسر کمتر از ۱۵ سال در سال ۹۶ ازدواج کرده‌اند. در همین سال بیش از ۵۴ هزار مورد ازدواج دختران بین ۱۰ تا ۱۴ سال و پسران بین ۱۵ تا ۱۹ سال در کشور ثبت شده است. فقط در استان تهران در سال گذشته، ۱۴۸۱ ازدواج زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده که ۱۴۶۳ مورد آن ازدواج دختران زیر ۱۵ ساله بود. همچنین طبق آمار تا سال 95 آمار ازدواج‌های کمتر از 18 سال در کشور 17 درصد بوده است.

#ازدواج_کودک و یا #کودک_همسری هشتگ‌هایی در فضای مجازی است که این روزها در جریان طرح منع ازدواج دختران زیر سیزده سال و پسران زیر پانزده سال در مجلس دیده می‌شود و مخالفان زیادی هم دارد اما سوالی که از سوی مخالفان گسترده‌ی این مساله مطرح می‌شود این است که فردی در سن سیزده سالگی که حق رانندگی و بازکردن حساب بانکی ندارد چطور می‌تواند مسوولیت یک زندگی را به دوش بکشد و ازدواج در این سن برای فردی که توان محافظت از خودش را ندارد آیا باعث دامن زدن به فروش کودک در ابعاد مختلف آن نمی‌شود؟

خبرنگار انصاف نیوز برای بررسی بیشتر خلاهای قانونی، بحران‌های اجتماعی و پیگیری مطالبات در مورد ازدواج کودک با طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان مجلس و زهرا کهرام فعال حقوق کودک و متخصص پزشک زنان به گفت‌و گو نشست که در ادامه می‌خوانید:

بیشترین بحث در ازدواج کودکان مربوط به سیاست‌گذاری‌ها است

زهرا کهرام فعال حقوق کودک و عضو جمعیت امام علی درمورد این موضوع که بحث ازدواج کودک چقدر به قانون و چقدر به فرهنگ مربوظ است به خبرنگار انصاف نیوز گفت: «بر اساس مطالعات جهانی چهل مقاله‌ی بین‌المللی در ارتباط با این مورد ترجمه کردیم اما وقتی کشور خودمان را بررسی کنیم تا ببینیم که چقدر این بحث قانونی است و چقدر فرهنگی، در می‌یابیم که بخش اعظم این مساله مربوط به سیاست گذاری است.

ما در هر دو مورد قانون و فرهنگ در این حوزه به شدت مساله داریم. موضوع مثل بستن کمربند ایمنی است که اول قانون آن را گذاشتند تا اینکه پس از مدتی فرهنگش شکل بگیرد؛ بنظرم در مورد ازدواج کودک هم یک قانونی لازم است.

مثلا در خراسان، زنجان و آذربایجان ازدواج کودک بسیار زیاد است، اگر استانداری بخواهد طرحی برای فرهنگ‌سازی بگذارد باید قانونی باشد، حالا که قانون ما ازدواج را در هر سنی آزاد گذاشته چه برنامه‌ای برای فرهنگ‌سازی می‌توانیم داشته باشیم؟ اگر قانونی وجود داشته باشد -مثل همین طرح که زیر سیزده سال را از ازدواج منع کند- هم دستگاه‌های اجرایی و هم سازمان‌های مردم نهاد در فرهنگ سازی آن قانون می‌توانند نقش موثری داشته باشند؛ در واقع قانون فرهنگ می‌آورد.»

کهرام در ادامه از تاثیر وجود قانون منع ازدواج کودکان برروی فرهنگ قومیت‌ها گفت: «در افغانستان به دلیل برنامه‌ریزی برای بالا بردن سن ازدواج طبق آمار در پنچ سال گذشته ازدواج کودک ده درصد کاهش پیدا کرده است. وقتی که قانونی گذاشته می‌شود باید دستگاه‌های اجرایی را مجاب کرد تا بر اساس این قانون کار کنند؛ مثلا وقتی کسی گفت می‌خواهم کودکم ازدواج کند آموزش و پرورش جلوی آن را بگیرد.»

چرا بعضی اوقات کودکان حاشیه خودشان به ازدواج تمایل دارند؟

در مواردی مثل موضوع معصومه، خود کودک تمایل به ازدواج دارد حتی در بعضی قومیت‌ها دختران قبل از شروع سن بلوغ و در اوایل این سن از قرص‌های هورمونی برای رشد سریع‌تر بدن استفاده می‌کنند. زهرا کهرام در مورد علت تمایل به ازدواج در سن کم گفت: «در پژوهشی که ما انجام دادیم در بخشی از آن گفتیم که گاهی بچه‌ها راضی به ازدواج هستند که در این موضوع دو مساله وجود دارد اینکه آیا رضایت کودک شرط هست یا نه مثلا کودک سیزده ساله بگوید می‌خواهم رانندگی کنم آیا ما باید این اجازه را بدهیم؟ یا آنکه حساب بانکی برای یک فرد در این سن باز نمی‌کنیم پس وقتی در این سن فرد بگوید می‌خواهم ازدواج کنم ما می‌گوییم فعلا تو صلاح خودت را نمی‌دانی و اجازه‌ی این کار را نمی‌دهیم چه برسد به آنکه خودش هم تمایلی به ازدواج نداشته باشد که دیگر آن ازدواج اجباری می‌شود که شرعا هم حرام است.

مساله‌ی دیگر آنکه بحث رضایت در بچه‌های منطقه‌ای مثل دروازه غار که جزو خانواده‌های کولی محسوب می‌شوند مدل ازدواجشان این است که بچه کار می‌کند ولی اگر ازدواج کند و بچه‌دار شود دیگر لازم نیست خودش کار کند، برای همین دوست دارد که زودتر ازدواج کند. بخصوص در پسرها که مدل زندگی‌شان در خانواده‌های غربتی این طور است که زن و بچه کار می‌کنند، در این شکل ازدواج ها بیشتر از همه کودک است که باید کار کند.

بجای آنکه ما جلوی کار کودک را بگیریم اما با این شکل ازدواج که رضایت هم دارند این چرخه ادامه پیدا می‌کند که نتیجه‌ی یک مدل ازدواج با رضایت هم به این شکل است.

مدل دیگری که از ازدواج راضی هستند را در دخترهای عرب داشتیم؛ موضوع به این شکل است که فرهنگ به آنها القا می‌کند که اگر ازدواج نکنی پس یک ایرادی داری و برچسبی به دختر می‌خورد که حتما مشکلی دارد. به این معنا که دختر ترجیح می‌دهد زودتر ازدواج کند تا این برچسب‌ها به او نخورد؛ در این شرایط باید فرهنگ سازی انجام شود.»

این فعال اجتماعی در جواب این سوال که غیر از تصویب قانون منع ازدواج کودکان دیگر چه راهکارهای باید وجود داشته باشد گفت: «راهکار دیگر بالا بردن اعتماد به نفس و آگاهی است؛ مثلا وقتی ما روی توانمندسازی خانم‌های محله‌ی خاکسفید و کرمانشاه کار کردیم خیلی جواب گرفتیم و دیدیم که دیگر نمی‌گفتند همانطور که من ازدواج کردم فرزندم هم باید ازدواج کند و این سوال برایشان پیش می‌آید که چرا کودک من در سن ده سالگی ازدواج کند و حالا می‌تواند در سن پانزده یا شانزده سالگی هم ازدواج کند و آن فردی که در شانزده سالگی ازدواج کند سن ازدواج فرزندش را بیشتر می‌کند.»

طرح منع ازدواج فقط برای کودکان زیر سیزده و پانزده سال است

کهرام در مورد نگاه صحیح به طرح منع ازدواج کودکان ادامه داد: «خیلی از افراد که با طرح مخالف هستند می‌گویند مثلا دختر هفده ساله بچه نیست و اجازه بدهید ازدواج کند، در حالی که این طرح مربوط به دختران زیر سیزده سال و پسران زیر پانزده سال است که ازدواجشان را ممنوع می‌کند ولی برای ازدواج دختران سیزده تا شانزده سال با اذن ولی و دادگاه و پزشکی قانونی اجازه می‌دهند و به پسران هم پانزده تا هجده سال با اذن دادگاه و ولی اجازه‌ی ازدواج می‌دهند و طی این طرح اگر یک دختر شانزده ساله و پسر هفده ساله بخواهند ازدواج کنند دادگاه به آنها اجازه خواهد داد.

در مساله‌ی ازدواج کودک قانون دست والدین را باز گذاشته که حتی فروش کودک به جای ازدواج کودک هم شکل می‌گیرد و ما می‌خواهیم جلوی این اتفاق را بگیریم.

در حال حاضر بیست میلیون نفر حاشیه‌نشین داریم، این آمار را دانشگاه علامه طباطبایی در یک همایش اعلام کرده است و بحث ازدواج زیر سیزده سال هم مربوط به مناطق حاشیه‌نشین است و نه طبقه‌ی متوسط یا بالای جامعه؛ زیرا بحث ازدواج برای این طبقه از زیر سیزده سال گذشته است.

می‌توان آگاهی جامعه، خانواده و کودک را بالا برد؛ اینکه با چه روشی این آگاهی بالا برود خیلی جای بحث دارد، از بیلبوردهای خیابانی بگیر تا فیلم و جزوات درسی که آینده‌ی این نوع ازدواج برای کودک روشن شود.»

طیبه سیاوشی: بر عهده گذاشتن این مسوولیت بر دوش کودکان زود است

طیبه سیاوشی عضو فراکسیون زنان نیز درباره‌ی روند طرح منع ازدواج کودکان در مجلس به خبرنگار انصاف نیوز گفت: «بعد از اینکه این طرح در کمیسیون حقوقی قضایی رد شد فراکسیون زنان مجلس از رییس کمیسیون قضایی درخواست گزارش این رد طرح را کردند و قرار است طی یک نامه‌ی رسمی این گزارش به صحن بیاید که ببینیم موافقین و مخالفین چه نظری را مطرح می‌کنند.

هدف ما بیشتر روی تبصره این است که ازدواج زیر سیزده سال برای دخترها و زیر پانزده سال برای پسرها را ممنوع کنیم، ما این را نقض اساسی حقوق کودک می‌دانیم.

برعهده گذاشتن مسوولیت در این سن بر دوش بچه‌ها در مورد یک قرارداد مهم مثل ازدواج خیلی زود است و ما فکر می‌کنیم بتوانیم این بچه‌ها را با مباحث قانونی حمایت کنیم؛ تلاشمان را می‌کنیم تا در این دوره نتیجه بگیریم، در غیر اینصورت باید ببینیم در دوره‌های بعدی مجلس این پیگیری‌ها چه نتیجه‌ای می‌دهد.»

سیاوشی با اشاره به این نکته که قانون به تنهایی کافی نیست، گفت: «قانون یک بخشی از اقدامات لازم را انجام می‌دهد و بخش دیگر باید برعهده‌ی آموزش و رسانه‌هایی باشد که می‌توانند در زمینه‌ی فرهنگ سازی کمک کنند. این درست است که قانون فرهنگ ساز است ولی بخشی از آن به آموزش‌هایی بازمی‌کردد که خانواده‌ها و این بچه‌ها باید ببینند و بخش اساسی‌تر آن به دستگاه‌های حمایتی و سیاست‌گذاری‌های اقتصادی بازمی‌گردد که این بچه‌ها را بدلیل نداشتن امکانات رفاهی و آسیب‌هایی چون فقر و اعتیاد مجبور به ازدواج نکنند.»

بارداری در سن کم مضر است

دکتر عاطفه الهوی نظری در مورد عوارض بارداری در سن پایین به خبرنگار انصاف نیوز گفت: «کلیه‌ی عوارض حاملگی در دو سر طیف وجود دارد؛ یعنی چه در سن کم و چه در سن خیلی بالا که احتمال زایمان زودرس و اختلال رشد و کاهش رشد جنین بیشتر است.

بارداری در سن کم اگر کید مناسبی نداشته باشد در زایمان طبیعی ممکن است خون ریزی اتفاق بیفتد و در این حال مریض در شوک می‌رود و ممکن است بمیرد.

کسی که در سن پایین باردار می‌شود چون معمولا از فرهنگ بالایی برخوردار نیست و مراقبت خوبی هم نمی‌کند بنابراین ریسک عوارض بارداری در این افراد بیشتر است؛ مثلا خونریزی حین زایمان و عفونت‌های بعد از زایمان و حتی مرگ و میر بارداری در آنها بیشتر است؛ سن مناسب برای بارداری 24 سال است.»

بارداری برای گلچهره خطرناک است

گلچهره چون در سن رشد است امکان خطر جدی برای خودش وجنین را دارد، مددکار این دختر می‌گوید همسر گلچهره هجده سال داشته و به دلیل اینکه راه‌های جلوگیری از بارداری را نمی‌دانستند این اتفاق افتاده و ادامه می‌دهد: «وقتی با خود بچه حرف می‌زنیم می‌گوید تقصیر پدر و مادرم است که ازدواج کردم، من می‌خواستم درس بخوانم اما حالا حامله شده‌ام و اصلا نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده است.

مشابه این شرایط را در محلات حاشیه خیلی می‌بینیم که بحث ازدواج کودک هم بیشتر مربوط به همین محلات است. خیلی اوقات این ازدواج‌ها نرمال نیست چون در ازای آن به خانواده‌ی دختر پول می‌دهند مثل ازدواجی که گلچهره داشت.»

انتهای پیام