مناظره زیباکلام و فاضلی درباره‌ی شورایعالی انقلاب فرهنگی
در نشست «انقلاب فرهنگی؛ از ستادی که بود تا شورایی که هست»، دکتر سعید زیباکلام استاد فلسفه دانشگاه تهران و دکتر نعمت‌الله فاضلی انسان‌شناس و استاد دانشگاه، دیدگاه‌های خود را در ارزیابی و نقد عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح کردند.
به گزارش روابط عمومی انجمن اندیشه و قلم در این نشست که به مناسبت چهل سالگی انقلاب اسلامی، به همت انجمن اندیشه و قلم در سرای محله سنایی برگزار شد، ابتدا مهرداد خدیر روزنامه‌نگار و مجری برنامه، به طرح سؤال پرداخت و پس از آن، دکتر سعید زیباکلام اظهار کرد: در كشورهاي مختلف نهادهاي بالادستي در حوزه فرهنگ، ماهيتي پژوهشي و مطالعاتي دارند. مؤسسه فرهنگستان علوم و هنر آمريكا در نشريات پژوهشي خود به صورت كاربردي به مسائل و معضل‌های فرهنگي جامعه خود مي‌پردازد.
وی ضمن مقایسه نهادهایی همچون فرهنگستان علوم و هنر آمريكا با ساختار شوراي عالي انقلاب فرهنگي و ساير نهادهاي بالادستي فرهنگي کشورمان ابراز کرد: اين نهادها در آمريكا و اروپا بسيار كاربردي عمل مي‌كنند و مسائل حوزه جامعه، امنيت و فرهنگ خود را بررسي مي‌كنند اما در كشور ما، نهادهاي بالادستي جنبه اجرايي و عيني دارند.
زیباکلام: ترکیب معجونی و التقاطی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نازاست
سعید زیباکلام فهرست متنوعی از مصوبات و موضوعات فرهنگستان علوم و هنر آمریکا را برشمرد که از صلح و امنیت بین‌المللی تا شناخت چین و رقابت‌های اقتصادی و جریان‌شناسی‌های فرهنگی را دربرمی‌گیرد و در مقابل به مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی در ایران اشاره کرد و گفت: هر سال تقویم رسمی سال بعد را تصویب و این کار را تکرار می‌کنند یا موضوع اصلی تصویب انتصاب فلان رئیس دانشگاه است و تغییر و اصلاح تبصره فلان از بند بهمان در آیین‌نامه‌ای و دریغ از دغدغه‌های کلان و جریان‌شناسی فرهنگی.
زیباکلام با طرح این پرسش که «مصوبات شوراي عالي انقلاب فرهنگي چه تأثير عيني در جامعه ما دارند و آيا اكثر اين مصوبات صوري نيستند؟»، به ذکر مواردی از مصوبات شورای عالی انقلاب در طول چهار دهه اخیر پرداخت و گفت: مصوبات صوری و فرماليته درباره تقويم، مقررات آموزشي و اسناد تشريفاتي همواره از بخش‌هاي عمده خروجي شوراي عالي انقلاب فرهنگي بوده‌اند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: بيش از 20 سال قبل دانشجوي بسيار نخبه‌اي در دانشگاه شريف داشتم كه در چند رشته فارغ‌التحصيل شد، به جاي رفتن به بهترين دانشگاه‌هاي جهان، به من گفت به سيستان و بلوچستان مي‌رود تا برابر تبليغ وهابي‌گري و سلفي‌گري كار فرهنگي كند. نهادهاي پرقدرت و پُرپول ما در اين 20 سال در مناطق مرزي و مستعد پرورش تروريسم، طالبانیسم، داعشیسم و … چه كرده‌اند؟ و چه سياست و راهبرد مؤثري داشته‌اند؟
زیباکلام پرسید: چرا شوراي عالي انقلاب فرهنگي در اين 35 سال نازا و عقيم بوده و كماكان عقيم خواهند ماند؟
وی با بیان اینکه «تركيب شورای عالی انقلاب فرهنگی بخصوص در حوزه اعضای حقيقي، معجوني التقاطي و بدون جهت‌گيري فكري و تخصصي است»، ابراز عقیده کرد: البته خود اعضا افراد وزینی هستند، اما ترکیب این شورا صرفا يك ملغمه است كه می‌خواهد همه چيز را در خود داشته باشد و این ترکیب یا نازاست یا صرفا توانایی زاییدن یک سوسک را خواهد داشت. جمع كردن سران قوا، وزرا، رؤساي كميسيون‌ها و شخصيت‌هاي حقيقي چه خروجي داشته است؟
این استاد دانشگاه همچنین با اشاره به نحوه برگزاری همین نشست که هیچ‌یک از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی علی‌رغم پیگیری برگزارکنندگان در آن حضور نیافته‌اند، این‌گونه مواجهه‌ها را ناشی از غلبه روحیه بوروکراتیک بر شورا دانست و گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی نه تنها نمی‌خواهد یا نمی‌تواند به دنبال انقلاب فرهنگی باشد که عملا دچار انفعال فرهنگی است اگر نگوییم به انسداد فرهنگی گرفتار آمده یا در پی آن است.
فاضلی: توسعه کمی دانشگاه و گسترش کلانشهرنشینی دستاورد همین نظام فرهنگی است
این نشست با سخنان نعمت‌الله فاضلی ادامه یافت. این استاد دانشگاه و انسان‌شناس با بیان اینکه «كيفيت در نظام آموزشي ما در حاشيه كميت‌گرايي است»، گفت: خلاقيت و قدرت تحليل در نظام آموزش عالي ما كاملا تحت‌الشعاع كميت‌گرايي و حافظه‌محوري است. شوراي عالي انقلاب فرهنگي بايد حوزه‌هاي دانشگاهي و فرهنگي ما را اجتماعي مي‌كرد اما آنها را سياسي كرد و اعمال قدرت در جامعه ما كاملا عيان بوده و عيان‌تر شده است، آموزش، هنر و فرهنگ ما امنيتي شده است و به جاي اينكه سياست را فرهنگي كنيم فرهنگ را سياسي كرديم.
وی اضافه کرد: يكي از پرسش‌هاي محوري در سياستگذاري اين است كه دولت‌ها و حاكميت‌ها تا چه ميزان درگير فرهنگ مي‌شوند و مي‌خواهند در اين حوزه مداخله كنند؟ اين مورد در آمريكا حداقل، در كشورهاي سوسياليست اروپايي به صورت ميانه و در برخي كشورها به صورت حداكثري انجام مي‌شود.
فاضلی خاطرنشان کرد: البته در آمريكا هم اين گونه نيست كه حاكميت در حوزه فرهنگ مداخله نكند و اساسا سیاست آنها عدم مداخله غیرضروری است. در واقع، عدم مداخله غيرضروري دولت‌ها در فرهنگ هم مي‌تواند يك سياست باشد.
این استاد دانشگاه، شوراي عالي انقلاب فرهنگي را بالاترين نماد مداخله حاكميت در فرهنگ خواند و گفت: سؤال اينجاست آيا اين نهاد با اين اعضا و ساختار و قدرت، توانسته در اين ٣٥ سال بين حاكميت و جامعه، در حوزه فرهنگ پل و ارتباطي مناسب برقرار كند؟
فاضلی با اشاره به «نظام آموزش عالي كشور و فرهنگ عمومي جامعه» به عنوان دو بخش عمده شوراي عالي انقلاب فرهنگي، هرگونه ارزیابی درست از عملکرد این شورا را دیدن نقاط ضعف و قوت در کنار یکدیگر خواند و گفت: من خیلی موافق نیستم که بگوییم ترکیب شورای عالی انقلاب فرهنگی با این سطح تکثر، هیچ اثر مثبتی نداشته است و همه اقدامات آنها را یکسره خطا بخوانم.
وی در بیان برخی نقاط قوت اظهار کرد: يكي از خروجي‌هاي نظام فرهنگي كشور، توسعه كمي نظام آموزش عالي است كه بيش از رشد جهاني بوده است. در حوزه فرهنگي نيز تغيير سبك زندگي مردم به شكل مدرن و كلانشهري يكي از دستاوردهای اين نظام فرهنگي است. اما شوراي عالي نتوانسته مسائل فرهنگي ما را حل كند، يكي از مسائل اصلي نظام آموزشي ما يادگيري حافظه‌محور و غيربهره‌ور است و از انبوه سرمايه‌گذاري مادي و انساني انجام شده در حوزه آموزشي استفاده قابل توجهي نمي‌كنيم.
وی افزود: ما بيشترين سرمايه‌گذاري در آموزش عالي در جهان را داريم اما در عصبيت، خشونت، اعتياد و آسيب‌هاي اجتماعي و رفتارهاي ناهنجار مانند رانندگي بد، وضعيت بحراني داريم.
زيباكلام: این دستاوردها حاصل فشار اجتماعی بوده نه برنامه‌ریزی شورای انقلاب فرهنگی
در ادامه، زیباکلام با نقد سخنان فاضلی گفت: سياست‌هاي توسعه كمي نظام آموزش عالي، براساس يك تفكر و برنامه نبوده است. من تردید دارم که بگویم این شورا با این ترکیب اصلا در این زمینه فکر کرده و بر مبنای یک برنامه‌ریزی، اقدام به گسترش نظام آموزش عالي كرده است. آنچه بعنوان گسترش بی‌رویه کمی در دانشگاه‌ها اتفاق افتاده به دليل فشار و تقاضاي اجتماعي و پاسخ به نياز جوانان و منطق اقتصادي بوده است نه با فكر و نيازسنجي. در حوزه شهرسازي نيز همين گسترش بدون فكر را در تهران شاهد بوديم که حتی در عملکرد آقای سردار خلبان هم دیدیم.
فاضلی: شورا می‌توانست با گسترش دانشگاه‌ها مخالفت ایدئولوژیک کند
اما فاضلي، در برابر این نگاه گفت: اينكه حاكميت با گسترش نظام آموزش عالي مخالفت نكرده، خود يك سياست بوده است. مخالفين توسعه مي‌گفتند گسترش دانشگاه‌ها جامعه را سكولار مي‌كند. بر این مبنا اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی مي‌توانستند به صورت ايدئولوژيك با گسترش کمی دانشگاه‌ها مخالفت كنند اما نكردند.
پیش‌فرض‌های غلط اسلامی کردن دانشگاه‌ها به روایت زیباکلام: می‌‌گویند همه جا اسلامی شده جز دانشگاه!
این بحث از سوی سعید زیباکلام ادامه یافت و او با ورود به یک بحث مصداقی اظهار کرد: در موضوع اسلامي كردن دانشگاه هم شاهد اين فرايند بوديم. پيش فرض‌هاي اسلامي كردن دانشگاه‌ها از پایه و اساس اشتباه بود.
وی با اشاره به این پیش‌فرض‌ها گفت: پیش‌فرض اولیه این بود که حوزه‌هاي علميه، مناسبات آن و چگونگي ارتقای علمی طلاب حوزه‌ها همگی اسلامي هستند و بدين‌خاطر از اسلامي كردن حوزه‌ها هیچ مطلبي نمي‌شنويم. باید دید حوزه ما چه ارتباطي با مسائل، آرمانها و نيازهاي جامعه دارد؟ اما هیچ سخنی از این موضوعات نیست.
عرصه سياست ما هم در این پیش‌فرض، اسلامي است. رجال انتصابي ما كه اسلامي، بدون نقص و خدشه هستند و رجال انتخابي هم صلاحيت آنها توسط شوراي نگهبان تأييد شده، پس سياست ما اسلامي است. حوزه قضايي هم به دليل انتصاب رئيس قوه قضاييه از سوي ولي فقيه و حضور روحانيون در آن اسلامي است. نهاد اقتصاد ما كه نماد آن بازار است، كمابيش اسلامي است. مشكلات نهادهاي فرهنگ و هنر و آموزش ما ناشي از دانشگاه‌هاست و با متمايل كردن آنها به سوي حوزه و دانشگاهيان بله قربان‌گو، اسلامي مي‌شوند. نهادهاي نظامي و امنيتي ما هم اسلامي هستند. مي‌گويند در ميان همه نهادهاي كشور يك نهاد فقط معضل است و آن دانشگاه است كه بايد اسلامي شود.
وی ابراز عقیده کرد: مي‌گويند تمامي نهادهاي مهم به ارث رسيده از رژيم سابق بعد از انقلاب، اسلامي شده‌اند و تنها دانشگاه باقي مانده است و تمامي نهادها و خرده فرهنگ‌ها اسلامي شده‌اند و فقط دانشگاه در قرنطينه و معضل شده است. درحالي كه هيچ‌يك از نهادهاي جامعه ما اسلامي نشدند و همه اين پيش‌فرض‌ها غلط هستند.
آزاداندیشی با حکم حکومتی نمی‌شود
زیباکلام همچنین به موضوع آزاداندیشی اشاره کرد و گفت: آزادانديشي با بخشنامه و حكم حكومتي ايجاد نمي‌شود، همانطوركه كرسي‌هاي آزادانديشي و جنبش نرم‌افزاري به نتيجه عملي نرسيد؛ چون آزادي و خلاقيت بايد در عمل احساس شود نه اينكه با زور حكم حكومتي بخواهد ايجاد شود.
این استاد دانشگاه افزود: در عرصه نظر و فكر و پژوهش بايد از بخشنامه صدراتي و وزارتي و حكم حكومتي پرهيز كنيم. انسان دانشگاهي بايد اين آزادي را حس كند كه اگر فكرش را بيان و دنبال كرد، براي آينده‌اش مشكلي به وجود نمي‌آيد.
فاضلی: كرسي‌هاي آزادانديشي به ساختارهاي بوروكراتيك جهت ارتزاق برخي تبدیل شده است
نعمت‌الله فاضلي در ادامه، مشکل اصلی را در این دانست که در دانشگاه به آموزش براي توليد مقاله، كتاب و نظريه نگاه ابزاري داريم، نه نگاه انساني و گفت: قبلا نگاه ايدئولوژيك داشتيم و الان نگاه بازاري داريم، نه اينكه آدمها را ارتقا و پرورش بدهيم. دانشگاه ما اخلاق و فضليت‌هاي انساني را در دانشجویان ارتقا نمی‌دهد. فقط به كميت نگاه مي‌كنيم و نتيجه آن افزايش ناهنجاري در جامعه و دانشگاه است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در انقلاب آرمان‌هاي انساني وجود داشت اما سياست و ايدئولوژي و كميت‌هاي فيزيكي جايي براي آن باقي نگذاشته‌اند؛ در حالي كه توسعه بايد در درون انسان رخ بدهد و اگر فضيلت‌هاي انساني نباشد، توسعه اقتصادي هم اتفاق نخواهد افتاد و فرد متخصص بدون اخلاق ضدتوسعه عمل مي‌كند.
وی با تأکید بر اینکه «نظام آموزش عالي ما فاقد نظريه آموزشي است»، گفت: شوراي عالي انقلاب فرهنگي نتوانست در حوزه آموزشي انقلاب كند و آموزش انتقال‌محور و حافظه‌محور را به آموزش خلاق‌محور، انسان‌محور، اخلاق‌محور و يادگيرنده تبديل سازد.
فاضلی افزود: بانك جهاني در مطالعات اخير خود نشان داده است كه در دنيا تحقيق و توسعه و نوآوري عمدتا در دانشگاه‌ها رخ نمي‌دهد و بيرون دانشگاه اتفاق می‌افتد، پس توصيه مي‌كند در دانشگاه به دنبال آموزش باشيد و نه لزوما نوآوري خروجي كمي.
وی با تأکید بر اینکه «مهمترين اصل در نظام آموزش عالي، آزادي آكادميك در يادگيري، انديشه و تفكر و زندگي دانشگاهي است»، گفت: شوراي عالي انقلاب فرهنگي بعنوان مهمترين نهاد سياستگذار فرهنگ در اين حوزه اقدامي نكرده است. كرسي‌هاي آزادانديشي نيز اكثرا اقدامي تبليغاتي و كم‌تأثير بوده است و به ساختارهاي بوروكراتيك و صوري جهت ارتزاق برخي تبدیل شده است.
وی تصریح کرد: كنترل حداكثري سياسي و امنيتي فضاي دانشگاه موجب شد حداقل آزادي و انتخاب هم براي دانشگاهيان كه بتوانند متفاوت باشند و بروز و ظهور فردي داشته باشند، نباشد. سرمايه‌گذاري در اين حوزه ممكن است نتيجه عكس داشته باشد و به كاهش بهره‌وري در جامعه منجر مي‌شود.
وی افزود: فقدان استقلال و آزادي در دانشگاه، آن را به دستگاهي بوروكراتيك و صوري تبديل كرده است و هزينه توليد قدرت را براي حاكميت به شدت بالا برده است. پيش‌فرض غلطي وجود دارد كه دانشگاه مي‌تواند بدون استقلال و آزادي آكادميك توسعه كيفي پيدا كند، در حالي كه اينگونه نيست.
پاسخ زیباکلام و فاضلی به یک پرسش
در پایان این نشست یکی از حضار از سخنرانان سؤال کرد که با توجه به نقدهای‌تان به شورای عالی انقلاب فرهنگی، آیا ادامه حیات این شورا را به صلاح می‌دانید؟
سعيد زيباكلام در پاسخ به این پرسش گفت: شورايعالي انقلاب فرهنگي، شوراي عالي انفعال فرهنگي هم نيست كه بنشيند پديده‌ها را بعد از وقوع ببيند و نسبت به آن واكنش دهد، بلكه شوراي عالي انسداد فرهنگي است چون تركيبش عقيم و سرطاني است؛ اگرچه به صورت فردي اعضاي آن فضايلي دارند، اما تركيبش بي‌نتيجه است.
وی افزود: دانشگاه‌هاي ما فضايل انساني مانند وطن‌دوستي و اخلاق را در درون دانشجويان مي‌ميرانند و شوراي عالي انقلاب فرهنگي اصلا متوجه نيست چه اتفاقي مي‌افتد.
زیباکلام تصریح کرد: اين شورا بايد تعطيل شود و تمركززدايي اتفاق بيفتد. اين سيستم به ايدئولوژي و اعتقادات انقلاب اسلامي هم هيچ خدمتي نكرده است.
اما نعمت‌الله فاضلي در پاسخ به این پرسش اظهار کرد: اگرچه با تمركززدايي از حوزه فرهنگ و آموزش موافقم اما با نبودن شورای عالی انقلاب فرهنگی نيز موافق نيستم؛ چراکه همين عدم انسجام و فقدان يكدستي و ملغمه بودن شورا (به تعبیر آقای زیباکلام)، مانع از اين شد كه خيلي از اتفاقات منفي در حوزه فرهنگ و آموزش بيفتد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: همين شورا با همه ضعف‌ها موجب حفظ خيلي از فضاها شد، مثلا مجوز ويدئو و يا نقد ايده مهندسي فرهنگي در شورا به دليل تكثر اتفاق افتاد.
فاضلی در پایان تأکید کرد: در ساختار سياسي ما که مبتنی بر مداخله حداکثری حکومت در همه عرصه‌هاست، نبودن اين شورا بهتر از بودنش نيست. اگر ما بخواهيم آزادي نهادينه باشد بايد نهادي بر صيانت از آزادي در مقابل مديران و مسئولان، نظارت كند.
انتهای پیام
