چهارشنبه سوری جشنی برای طلب خیر و برکت

پروین پورمجیدیان متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی می‌گوید که «سوری» می‌تواند بازمانده مراسمی باشدکه پیش از نوروز اجرامی شده است و در آن روی پشت‌بام‌ها آتش درست می‌کردند تا راهنمایی باشد برای فروهرها (ارواح گذشتگان) تا در ایام قبل از سال نو در کنار بازماندگان خود برگردند و برای آنها طلب خیر و برکت کنند، این مراسم همراه با جشن و پایکوبی بوده است.

او همچنین اشاره می‌کند که به چهارشنبه سوری در منابع تاریخی قبل از اسلام اشاره نشده است اما جشن هایی پیش از نوروز برگزار میشده است که  در این مراسم افراد دور تا دور آتشی جمع می‌شدند و انتظار برای سال جدید را جشن می‌گرفتند اما شکل این مراسم به مرور زمان تغییر کرد و کارهایی مثل قاشق زنی و فالگوش به آن اضافه شد که در نسل‌های بعد در حال کم رنگ شدن هستند.

حافظه‌ی تاریخی نسل‌های قبلی نسبتی میان چهارشنبه سوری‌های این سال‌های اخیر و چهارشنبه سوری‌های گذشته قائل نیستند. پروین پورمجیدیان در گفت‌وگوی خود با انصاف نیوز یادآوری کرده است که جشن چهارشنبه سوری چه بوده. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید

پورمجیدیان درباره‌ی تاریخچه‌ی این جشن باستانی گفت: «نکته‌ی اول اینکه در سابقه‌ی تاریخی قبل از اسلام جشنی به اسم چهارشنبه سوری نداریم، بعد از آن در کتابی مثل «تاریخ بخارا» در قرن ۴ هجری در مورد این مراسم نوشته شده است، اما در این کتاب‌ها هم نام جشن سوری آمده و نه چهارشنبه سوری.

در دوره‌ی ایران باستان زرتشتی‌ها معتقد بودند فروهر گذشتگان در روزهای آخر سال به زمین باز می‌گردد و بر این باور بودند که گذشتگان برای گزارش از حال بازماندگان می‌آیند تا مطلع شوند که حالشان خوب است یا نه و وقتی به عالم دیگر باز می‌گردند برای بازماندگان طلب برکت، شادی و خیر می‌کنند.

برای همین چند روز آخر سال و روزهای آغازین سال جدید را مردم به شادی و دید و بازدید می‌گذراندند، خیلی از پیش‌برنامه‌های نوروز مثل تمیز کردن خانه‌ها برای آماده‌سازی برای بازگشت فروهرها بوده است و رفتن به سر خاک درگذشتگان بازمانده‌ی همین تفکر است.»

او ادامه داد: «سوری هم جشنی بوده که در جاهای مختلف برگزار می‌شده است، روی پشت بام‌ها آتش درست می‌کردند تا راهنمایی باشد برای فروهرها تا بازگردند؛  مردم فکر می‌کردند اتفاقاتی که در سال آینده قرار است برایشان رقم بخورد در همین شب تعیین می‌شود. تصور آنها این بود که فروهرها که بازمی‌گردند برای بازماندگان در درگاه پروردگار طلب برکت و خیر می‌کنند پس شادی می‌کردند که آن خیر و برکت را به دست آورند.

همه‌ی این مراسم‌ها همراه با جشن بوده است، برای مثال جلوی خانه‌ها و پشت بام‌ها را آب و جارو می‌کردند و در آبی که با آن آب پاشی می‌کردند برگ آویشن می‌ریختند که عطر خوبی داشته باشد.»

پورمجیدیان در ادامه گفت: «جشن سوری در سال‌های اخیر تغییر کرده و با فشفشه همراه شده اما اگر به پنچاه سال قبل برگردیم همان کپه‌های آتش بوده است که با استفاده از ستاره‌هایی که آن شب در آسمان مشخص بودند تعیین می‌کردند که چند کپه آتش باید روشن باشد تا از روی آن بپرند.»

او درمورد داستان‌های مختلف چهارشنبه سوری توضیح داد: «چهارشنبه‌سوری در جاهای مختلف داستان‌های مختلفی دارد، برای مثال در کرمانشاه می‌گویند این مراسم، جشن پیروزی کاوه بر ضحاک است و بعضی آن را به داستان بیژن و منیژه ربط می‌دهند و می‌گویند این مراسم به خاطر این است که وقتی بیژن عاشق منیژه می‌شود و او را زندانی می‌کنند، منیژه بالای چاهی که بیژن در آن بوده آتش روشن می‌کرده، به هرحال به اعتقاد مردم این جشن با تمام مراسم‌هایش گره گشای کارها بوده است.»

خانم پورمجیدیان در مورد رسومی که بعدا به جشن چهارشنبه سوری اضافه شده گفت: «کم‌کم به این جشن مراسم دیگری اضافه می‌شود؛ مثل قاشق زنی و فالگوش و فال‌کوزه. این رسوم به همان اعتقاد برمی‌گردد که پیشتر اشاره شد یعنی گره‌کشایی و تعیین سرنوشت سال آینده.

خوبی فالگوش این بوده که همه می‌دانستند که امشب قرار است همه حرف یک دیگر را گوش دهند و حرف خوب می‌زدند، بر این باور بودند که در این شب اولین حرفی که شنیده ‌شود برآورده شدن یا نشدن خواسته شخص را نشان می دهد، به همین علت در این شب همه حرف‌های خوب و مثبت می‌زدند.»

این متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی در پایان درباره‌ی مکان‌هایی که همچنان برخی سنت‌های چهارشنبه سوری را حفظ کرده‌اند، گفت: «جاهایی که بیشتر این سنت‌ها را حفظ کرده‌اند مکان‌هایی مثل روستاهای یزد، کرمانشاه و گیلان و خراسان هستند که رقص و پایکوبی دور آتش را دارند؛ حتی در روستاهای بجنورد آبگوشت پخش می‌کنند، در بعضی بخش‌های مازندران، لرستان و کردستان هم مراسم شال اندازی که برای تازه دامادها است را اجرا می‌کنند ضمن اینکه گذشته از مرزهای امروزی در سراسر ایران فرهنگی شامل تاجیکستان ازبکستان آذربایجان و بخش هایی از روسیه و ترکیه نیز این جشن برگزار می‌شود.»

انتهای پیام