“ما همواره در موقعیت کتمان بحران قرار داریم”

یک استاد برجسته علوم ارتباطات گفت: ما همواره در موقعیت کتمان بحران قرار داریم به همین دلیل هیچ‌گاه مهیای مقابله با آن نمی‌شویم به طور مثال همه می‌دانیم تهران درگیر آلودگی هوا است اما واکنش عملی به آن نشان نمی‌دهیم؛ نه در معنای افکار عمومی و نه در معنای افکار عمومی‌ها. تا چند هفته پیش می‌دانستیم ایران کشوری کم آب است اما هیچکدام فکری برای مواجه با بحران کم آبی نمی‌کنیم.

به گزارش ایسنا، دکتر حسن نمکدوست در نشست “افکار عمومی جامعه ایران در قبال فاجعه” که صبح امروز (سه‌شنبه ۲۷ فروردین) از سوی ایسپا برگزار شد، اظهار کرد: وقتی که راجع به فضای ذهنی کنونی صحبت می‌کنیم علی القاعده این فضای ذهنی تفاوت‌های جدی با گذشته دارد. وقتی من شروع به تحصیل در رشته ارتباطات و روزنامه نگاری کردم بحث تأثیر تلویزیون بر افکار عمومی مطرح بود و تأثیر رادیو بر افکار عمومی بحثی کهنه بود و همچنین مطبوعات قهرمان اصلی بحث تأثیر بر افکار عمومی نبودند.

وی افزود: در آن زمان رسانه‌های جریان اصلی، سرمایه‌های هنگفتی در دست داشتند و این رسانه‌ها که نماد اصلی آنها در آن مقطع تلویزیون بود به لحاظ تکنیکال و نه به لحاظ محتوا سهم بزرگی در شکل‌گیری افکار عمومی داشتند. ما الان از تلویزیون به عنوان قهرمان گذر کردیم و به این رسیده‌ایم که خودمان هم به لحاظ تکنیکال و هم به لحاظ محتوایی می‌توانیم یک رسانه باشیم.

دکتر نمک دوست با طرح این پرسش که “اکنون مانع شما برای انتشار هر محتوایی چیست؟ ” گفت: هیچ چیز به جز اراده شخصی خودتان مانع شما برای انتشار محتواهای مختلف نیست. متقابلاً هیچ چیز مانع شما به جز اراده شخصی خودتان برای دریافت محتواهای مختلف نیست.

این استاد ارتباطات خاطر نشان کرد: از آن زمانی که به صفحات معجزه‌گر تلویزیون و صفحات معجزه‌گر روزنامه خیره می‌شدیم یا صدای دلنشین رادیو را گوش می‌دادیم گذشته است. الان شما می‌توانید هر محتوایی تولید کنید و از آن مهم‌تر به هر محتوایی واکنش نشان دهید به همین خاطر از نظر ما اینکه رسانه‌ها زمانی به عنوان مهندسان تاعمله‌های ساخت پدیده‌ای به نام افکار عمومی بودند گذشته ما الان جایگاه یگانه‌ای نداریم و تبدیل به یک کنشگر در کنار کنشگران دیگر شدیم.

همواره در موقعیت کتمان بحران قرار داریم!

وی با بیان اینکه افکار عمومی پدیده‌های بسیار نو شونده، پی در پی و درگیر با دیگر افکار عمومی‌ها است، گفت: چه در مفهوم افکار عمومی به معنای یکپارچه و در چه معنای افکار عمومی‌ها پذیرش اینکه ایران کشوری درگیر بحران‌های طبیعی و خود ساخته است به عنوان یک مفهوم جدی مورد نظر نیست.

نمکدوست ادامه داد: ما بحران‌های دست ساز خودمان را نیز تولید می‌کنیم. مثلاً هر ساله ۱۵ هزار نفر در تصادفات کشته می‌شوند. و بر اساس یک آمار غیر رسمی دو تا سه برابر این عدد در تصادفات افراد معلول می‌شوند. نزدیک ۷ تا ۸ درصد تولید ناخالص کشور در تصادفات هزینه می‌شود این عددی است که کل بودجه سطوح مختلف آموزش کشور به این عدد نمی‌رسد.

وی با طرح این پرسش که چرا آن چه که به آن افکار عمومی گفته می‌شود قرار گرفتن ایران در موقعیت‌های بحرانی را نمی‌پذیرد، گفت: اولین مواجهه افراد به هنگام روبهرو شدن با بحران، انکار است. ما همواره در موقعیت کتمان بحران قرار داریم به همین دلیل هیچ‌گاه مهیای مقابله با آن نمی‌شویم به طور مثال همه می‌دانیم تهران درگیر آلودگی هوا است اما واکنش عملی به آن نشان نمی‌دهیم؛ نه در معنای افکار عمومی و نه در معنای افکار عمومی‌ها. تا چند هفته پیش می‌دانستیم ایران کشوری کم آب است اما هیچکدام فکری برای مواجه با بحران کم آبی نمی‌کنیم.

در درک مفهوم بحران فرقی بین رسانه‌ها و کف خیابان نیست

این استاد ارتباطات ادامه داد: من به عنوان فردی که از سال ۵۶ در فضای رسانه‌ای و ارتباطی کشور کار کرده‌ام می‌گویم فرقی بین رسانه‌های ما و کف خیابان در درک مفهوم بحران وجود ندارد. متخصصان ارتباطات ما هم مثل من و شما به جز معدودی انگشت‌شمار که قاعده را هیچ‌گاه زیر سوال نمی‌برند هیچ‌گونه آمادگی برای مواجه شدن با مفهوم بحران ندارند. روح و روان برای مواجهه با بحران چگونه باید آماده شود؟ رسانه‌های ما نمی‌دانند. متخصصان ارتباطات ما به جز انگشت‌شماری نمی‌دانند. الان همه ما با وجود این که باران یک رحمت الهی است لحظه شماری می‌کنیم تا سیل متوقف شود اما بعد از اینکه تمام شود چه می‌کنیم؟ آیا درباره آن بحث و گفت و گو می‌کنیم؟ جمع بندی می‌کنیم؟ درباره چگونگی مواجه شدن با آن تصمیم می‌گیریم یا این که دوباره نادیده‌اش می‌گیریم؟! رسانه‌های ما بلد نیستند مواجه شدن با بلایای طبیعی را به یک دستورالعمل اجتماعی تبدیل کنند. باید آماده شدن برای سیل‌های آینده به یک دستورالعمل اجتماعی و مطالبه اجتماعی تبدیل شود. متخصصان ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی ما باید کمک کنند که در جامعه آمادگی برای رویارویی با بحران سیل به وجود بیاید. این نبود آمادگی چه در سطح رسانه‌های جریان اصلی و چه در سطح رسانه‌های آلترناتیو ایجاد نشده است.

نمکدوست با بیان اینکه این سیل در روزهای تعطیلات نوروز اتفاق افتاده بود گفت: به همین دلیل اساساً مطبوعات کشور نتوانستند چندان به این بلای طبیعی بپردازند و عموم خبرگزاری‌ها به کمک همکاران کشیک کار را انجام دادند. پیغام‌های رادیو و تلویزیون درباره سیل به دلایل مختلف مورد اطمینان جامعه قرار نمی‌گرفت. ما در این پدیده سیل از موهبت رسانه‌های جریان اصلی تا حدود زیادی محروم بودیم. حتی هفدهم فروردین برخی روزنامه‌ها تیتر صفحه‌ی اول را به سیل اختصاص ندادند. تیتر یکی از روزنامه‌ها بعد از سیل اشاره به اتفاقات روز اول عید یعنی پیام‌های نوروزی داشت و نه سیل.

این روزنامه‌نگار با بیان این که در رسانه‌های آلترناتیو هم بخش مهمی از مباحثات به بحث‌های پیشین و پسینسیاسی مرتبط بود گفت: این‌ها نشان می‌دهد ما به لحاظ مدیریت رسانه‌ای در سطح کلان و در سطح خُرد مهیای این بحث نیستیم.

نمکدوست با بیان اینکه از نگاه فردی مثل من بحران و مصیبت جز لاینفک زیست اجتماعی در ایران است، گفت: در آنچه که به آن افکار عمومی می‌گویم این واقعیت برخورد با حوادث جایگاه کنشگرانه خود را ندارد اگر بدانیم زلزله و آلودگی هوا وجود دارد به آن واکنشی نشان نمی‌دهیم. رسانه‌ها چه در مفهوم جریان اصلی که وظیفه اصلی آن است و چه شبکه‌های اجتماعی نتوانستند مفهوم بحران را به یک مفهوم مورد اجماع میان خود نزدیک کنیم.

انتهای پیام