سیر تاریخی نظرات هاشمی رفسنجانی درباره‌ی حجاب
/ از فرستادن زنان بدحجاب به اردوگاه کار اجباری تا پوشیدن کت و دامن با شئونات اسلامی /
فهیمه فریدونی، خبرنگار انصاف نیوز: آیت الله هاشمی رفسنجانی در خطبه‌های نماز جمعه‌ی ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۶۵ بخشی از خطبه‌ها را به تاکید بر نهاد خانواده و ارزش‌های اسلامی و فضیلت ازدواج و همچنین انتقاد از رواج ارزش‌های غربی در جامعه و بدحجابی و حتی تهدید تبعید زنان بی‌حجاب و همسرانشان به اردوگاه کار اجباری اختصاص داد.
روزنامه‌ی جمهوری اسلامی در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۶۵ به نقل از آیت الله رفسنجانی نوشت:
«ما الآن افرادی را می‌بینیم و هرقدر نصیحت می‌کنیم و از طریق تقوا می‌خواهیم به این محیط سالم برسانیم هنوز یک مقاومت‌های منفی هست و خانم‌هایی متأسفانه پس از هفت سال از انقلاب هنوز به این راضی‌اند که مقداری از مویشان بیرون باشد؛ تابه‌حال با اینطور افراد خیلی با نصیحت و موعظه برخورد کرده‌ایم و هنوز هم بعضی از شهرهای بزرگ این بلیّه را دارند و در بعضی مغازه‌ها این‌گونه مسائل ترویج میشود و در بعضی ادارات هنوز خوب مراعات نمی‌شود و اینها خطرناک است و فکر می‌کنم که پس از هفت سال تحملمان هم تمام بشود.
مردم حزب‌الله چند بار طغیان و دیدید که در خیابان‌ها ریختند و از همین تریبون نماز جمعه، وزیر کشور و دیگران خواهش کردند و به آنها وعده دادیم که اینها خودشان آدم می‌شوند و بازمی‌بینیم که مثل‌اینکه اینها یک مقدار احتیاج به خشونت دارند.»
هاشمی رفسنجانی در ادامه از تهیه‌ی پیش نویس لایحه‌ای خبر می‌دهد که زنان و مردانی که دچار مرحله‌ای از فساد هستند را برای بازسازی به اردوگاه کار اجباری بفرستند: «البته شورایعالی قضایی یک پیش نویس لایحه‌ای را تهیه کرده و ما قبلاً به حزب الله وعده داده بودیم که عمل می‌کنیم و مقدماتش را فراهم کرده‌اند و همین روزها به مجلس می‌آید. این لایحه در نظر گرفته است که اردوگاه‌هایی در مناطقی در نظر بگیرند برای بازسازی خانم‌ها و آقایانی که دچار مرحله‌ای از فساد اخلاقی هستند.»
مرحوم هاشمی در ادامه‌ی خطبه با مرفه خطاب کردن زنان بی حجاب و همسرانشان گفت: «فکر شده که اینها نوعاً آدم‌های مرفهی هستند که درد مشقت کار و این حرف‌ها را نچشیده‌اند و با پول‌های بادآورده‌ای که یا شوهرشان دزدیده یا خودشان می‌دزدند یا به ارث رسیده و یا از چیزهای دیگر، دیگر این‌جوری بار آمده‌اند و فکر شده که در هر منطقه‌ای یک اردوگاه برای اینها درست کنند و در آن اردوگاه وسایل کار بگذارند، معلمین اخلاق نیز در آنجا بگذارند.
احکام دادگاه! یعنی همین‌جوری نیست که از خیابان بگیرند و به آنجا ببرند؛ کسانی که این‌جوری می‌کنند تحویل دادگاه‌های فوری می‌دهند و دادگاه‌ها اینها را محاکمه می‌کنند و اگر دیدند که مداومت بوده، اینها را تحویل به اردوگاه می‌دهند. تعیین هم می‌کنند ۳ ماه، ۲ ماه، ۵ ماه، یک سال، دو هفته آنجا بماند درس بخوانند و کار هم بکنند. خرجشان را هم باید خودشان در آنجا بدهند، چون اینها نوعاً از قشر مرفه هستند. یا آنجا کار بکنند و خرج خودشان را بدهند، یا اینکه در همان‌جا نخواستند کار بکنند – چون شورای نگهبان که اجباری نمی‌گوید اینها باید کار بکنند، آزادی است- بنابراین اساس آنها بروند آنجا بنشینند و خرجشان را هم شوهرانشان باید بدهد، دولت خرجی به اینها نخواهد داد.»
وی بر همه جانبه بودن مجازات‌های مربوط به مفاسد اخلاقی تاکید کرد و ادامه داد: «ضمناً کسانی که در مغازه‌ها و دست فروشی‌ها اینها را تشویق می‌کنند که اینجور باشند و کسانی که به نحوی ویدیو و نوار را وارد می‌کنند و می‌آورند همه توی این مجموعه خوابیده، ان شالله وقتی این قانون به مجلس آمد و بحث‌هایش را شما از تریبون مجلس خواهید شنید آن موقع مقصر خودشان هستند.»
هاشمی در انتها با بررسی دلایل سیاسی بدحجابی می‌گوید: «ببینید من بارها در این بحثم گفتم که به اینها اهانتِ مرگ بر بی‌حجاب و اینها نکنید، بذارید اینها کم‌کم بفهمند، اما نمی‌فهمند؛ بعضی‌هایشان عناد دارند، بعضی‌هایشان اصولاً ضدانقلاب هستند؛ یعنی چون با انقلاب مخالف هستند این‌جوری می‌کنند که بگویند ما با انقلاب نیستیم. به‌هرحال مطمئن باشید که از این به بعد ان شاء الله با آمدن قانون که حرکت قانونی باشد، دیگر در جمهوری اسلامی ما تحمل نمی‌کنیم که برای تضعیف خانواده و تضعیف رابطه‌ی زن و شوهر و تضعیف رابطه‌ی بچه و مادر، تضعیف خواهر و برادر و به هم زدن این نهاد مقدس، افراد لاابالی و هوس‌باز بتوانند مصلحت این جامعه را به بازی بگیرند.»
رفسنجانی؛ آبان ۶۳: اگر زن‌ها یک ذره شعور داشتند…
رفسنجانی همچنین در خطبه‌های نماز جمعه ۲۵ آبان سال ۶۳ انتقادات صریح‌تری را نسبت به حجاب موجود و زنان بی حجاب مطرح میکند: «آقایانی که به کشورهای غربی رفته‌اند، می‌بینند که نسل آنجا به چه بلایی دچار هستند. خانم‌هایی که فکر می‌کنند به نام آزادی و…، این حرف‌ها زده میشود، چه می‌کنند؟ وقتی‌که غرب، جنس زن را به‌صورت مانکن در ویترین فروشگاه‌ها می‌گذارد تا زیرپوش، سینه‌بند و شورت را نمایش دهد، آیا این ارزش و آزادی زن است؟! اگر زن‌ها یک‌ذره شعور داشتند، همین نقطه کافی بود که علیه این آزادی شورش کنند.
آیا آزادی زن این است؟! آنهایی که به کشورهای اروپایی رفته‌اند، خانم‌های لخت و عور را در ویترین‌ها دیده‌اند که اصلاً آنها را به‌عنوان فواحش، برای مردم مطرح می‌کنند. در کشورهای اسکاندیناوی مثل سوئد، دانمارک و نروژ، اصلاً، روی فروش دخترهای جوانشان و عرضه کردن خانم‌هایشان، به‌عنوان یک مرکز تأمین ارز کشور تکیه کرده‌اند و وقتی در مجلس آنها، برای جلوگیری از این کار بحث میشود، مخالفین می‌گویند نه! این منبع تأمین ارز ماست و جوان‌ها به خاطر همین به اینجا می‌آیند!»
رفسنجانی تیر ماه ۵۹: ما به سختگیری و شدت عمل قائل نبودیم
سایت مرکز اسناد خاطرات آیت الله هاشمی رفسنجانی روایتی را از واکنش او به تظاهرات ۱۴ تیر ۵۹ زنان نقل میکند که در آن مرحوم رفسنجانی می‌گوید: «به دنبال بحث پاکسازی ادارات از طاغوتی‌ها، موضوع ضرورت رعایت پوشش توسط خانم‌ها در جامعه و به ویژه در ادارات مطرح شد و به سرعت تمامی وزراتخانه‌ها را فرا گرفت. بحث بر سر رعایت حدود اسلامی بود و اینکه وقتی دولت اسلامی است مردم هم باید در ادارات و جامعه ضوابط اسلامی را رعایت کنند. در مورد ضروب حجاب خانم‌ها هم حکم اولی روشن بود که این واجب شرعی است و باید رعایت شود، ما معتقد به سختگیری و شدت عمل نبودیم و بسیار سفارش می‌کردیم که رعایت اعتدال را بکنند. ضمن آنکه ابهام‌هایی هم در مورد اجبار به حجاب و یا حجاب زنان غیرمسلمان وجود داشت که باید برطرف می‌شد، تندروی‌هایی هم از سوی افراد ناآگاه و بعضاً ضدانقلاب صورت گرفت تا آنجا که امام در مورد تعرض به بانوان بی‌حجاب در خیابان‌ها و بازارها هشدار دادند و پلیس و کمیته‌ها را موظف کردند که از این‌گونه جریانات جلوگیری کنند. هرچند که رفتار بعضی از خانم‌های بی‌حجاب که به جای رسیدگی به امور مردم، مشغول آرایش خود می‌شدند و عملاً می‌خواستند مخالفت خودشان را با انقلاب و اسلام نشان بدهند و بعداً هم با تحریک عوامل خارجی و ضدانقلاب راهپیمایی ضد حجاب (14 تیر 1359) برگزار کردند و این را عزای عمومی اعلام نمودند، جای زیادی برای مدارا توسط مردم مؤمن و انقلابی باقی نمی‌گذاشت. به هر حال این مسأله با همت خوب خانم‌های مؤمن حل شد و تقریباً رضایت امام و مردم حاصل گردید».
هاشمی سال ۱۳۷۰: آنهایی که زیادتر از این می‌خواهند افراط به نظر می‌رسد
آیت الله هاشمی رفسنجانی در دهه هفتاد به تفسیر معتدل‌تری از حجاب می‌رسند و در جلسه‌ی به پرسش و پاسخ دانشجویان می گویند: «حالا شما اگر بخواهید بگویید که باید چطور باشد و چطور نباشد، یا در خیابان از نظر شما خانم باحجابی، حجابش مناسب نباشد، اینکه در اسلام هم نیست که ما بتوانیم اینها را به خاطر این حالت مثلاً بیاییم بگیریم حبس بکنیم، اینکه اینطور نمی‌شود… به تدریج… اولاً این همه دارد نصحیت میشود این همه دارد توجیه میشود این همه قانون گذراندیم بالاخره نیروهای انتظامی مواظب هستند جایی که طغیانی میشود مواظبش هستند اگر فکر می‌کنید که اقدام دولت این باید باشد که آنچنان بگیر و ببند بکند که دیگر هیچ کس جرات نکند تخلفی بکند که این وضع در اسلام هم نیست. یعنی اسلام چنین چیزی را از شما خواسته به این اجباری که فکر می‌کنید؟ به نظر من آنهایی که زیادتر از این می‌خواهند یک مقداری افراط به نظر می‌رسد پیش می‌آید.»
سایت دیده‌بان گزارشی را در جلسه‌ی هیات دولت پنجم مطرح میکند که در آن یکی از مسوولان از بی‌حجابی خانم‌ها در ایران گلایه کرد که در پاسخ رییس‌جمهور با خنده‌ای گفت که بگذارید اینها راحت باشند تا در کشور سرمایه‌گذاری کنند.
هاشمی سال ۸۲: کاری به شکل لباس مردم نداشته باشید
هاشمی در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی کیهان در سال ۸۲ با انتقاد از «خشک مقدسی‌ها» به تاثیرات نحوه‌ی برخورد با موضوع حجاب اشاره کرد که در ادامه گزیده‌ای از پرسش‌ها و پاسخ‌های بازنشر شده‌ی این مصاحبه را می‌خوانید: «مثلاً از من می‌پرسیدند: زن می‌تواند کت و دامن بپوشد؟ گفتم: چه اشکالی دارد؟ سر همین جواب خیلی حرف زدند. بحث رنگ مطرح شد، گفتم که رنگ را خدا تعیین نکرده است. رنگ سیاهی که ما انتخاب کردیم، درست ضد آن چیزی است که اهل بیت (ع) انتخاب کردند. آنها سفید یا سبز می‌پوشیدند. بنی‌عباس بودند که سیاه را آوردند. گفتم کاری به رنگ لباس مردم نداشته باشید.
کاری به شکل لباس مردم نداشته باشید. زن باید پوشیده باشد، حالا لباس هرچه می‌خواهد، باشد. نباید تبرج باشد، چون یک اصل اسلامی است. بنابراین ما مسائل فرهنگی را در حد اعتدال قبول داریم. یعنی همان مقداری که اسلام خواسته است و نه آن مقداری که بخواهیم تحمیل کنیم.
شاید یادتان نباشد که اگر استادی در دانشگاه ریش خود را می‌تراشید و یا لباس شیک می‌پوشید، مشکل داشت و سخت می‌گرفتند. می‌خواستند زنان و مردان را از هم جدا کنند و حتی سراغ درمان رفتند و گفتند که طبیب زن برای زن و طبیب مرد برای مرد باشد. اینها همه سخت‌گیری‌هایی است که نتیجه‌ی عکس می‌دهد. اگر سختگیریها را رسمی کنیم برای جامعه مخصوصاً در زن‌ها و جوان‌ها حالت فرار درست میشود.
هنوز فکر می‌کنم اگر ابتکار را دست بگیریم، توقعات خانم‌ها و جوان‌ها را شرعاً می‌توانیم تأمین کنیم و پیش خداوند هم حجت داریم. انقلاب اسلامی را هم می‌توانیم حفظ کنیم. لابد می‌دانید که رهبری در مقابل فشار همین سختگیریها یک بار فرمودند: «وجهی برای تحمیل چادر نمی‌بینم»
در حدیث این جمله است: «ان‌الله یحب ان یوخذ برخصه کما یحب یوخذ بعزائمه»، خداوند همان مقدار که می‌خواهد به تکلیف‌های واجب عمل شود، همان مقدار هم می‌خواهد به رخصت‌ها عمل شود. امام (ره) همواره نصیحت می‌کردند که در زندگی و در برخورد با مردم و در آموزش‌ها و منبرها، خواسته‌های خشک‌مقدس‌ها و احتیاط‌های سخت را مطرح نکنید که مردم بتوانند به طرف اسلام بروند. آیت‌الله بروجردی می‌گفتند: «این احتیاط‌هایی که ما می‌کنیم، خلاف احتیاط است. چون از بس سختگیری می‌کنیم، افراد پشیمان می‌شوند. نباید بیشتر از همان مقدار که خدا خواسته است، از مردم بخواهیم». ما که نمی‌خواهیم بیشتر از خدا و پیامبر (ص) مسلمان باشیم.»
خاطره‌ی جمیله کدیور از هاشمی رفسجانی درباره‌ی حجاب
جمیله کدیور در سایت برنا خاطره‌ای را از مراسم افطاری دفتر ریاست جمهوری ماه رمضان سال ۷۲ تعریف میکند که در آن مرحوم هاشمی گفته است: «کت و دامن هم اگر خانمی با حفظ شئونات بپوشد حجاب اسلامی می دانم.»
«دیگر افطاری تمام شده بود. منتظر سخنرانی آقای هاشمی بودیم. هر ساله صحبت کوتاهی داشتند. معمولاً هم به وضعیت و شرایط سیاسی و اقتصادی کشور اشاره می‌کردند.
بعد از آن سوالم را مطرح کردم. سلام و احوالپرسی کردم و گفتم سر میز ما صحبت حجاب شد و اینکه نظرات مختلف بود. پرسیدم: مانتو از نظر شما حجاب کامل اسلامی محسوب میشود؟
لبخندی زد و گفت: البته… من کت و دامن را هم اگر خانمی با حفظ شئونات بپوشد، حجاب اسلامی می‌دانم. از مشخصاتی که در قرآن هست میشود فهمید که به پوشیدگی توجه دارد و نه شکل سنتی یا فرهنگی حجاب. مطابق سنت‌ها، اعراب یک جور حجاب دارند، ما، پاکستانی‌ها یا ترک‌ها جوری دیگر. مالزی و اندونزی به گونه‌ای دیگر… حجاب بایستی همان نمودار وقار زن مسلمان باشد.
آقای هاشمی ادامه داد، در سفر به اندونزی که شما به‌عنوان روزنامه نگار همراه هیات ما حضور داشتی شاهد نوع پوشش خانم‌ها بودی. حتی دیدی و نوشتی که چطور خانم‌های بی حجاب وقت نماز برای خواندن نماز به مساجد می‌روند و لباس‌های مخصوص نمازشان را از کیف خود در می‌آورند و به نماز می‌ایستند.»
فاطمه رفسنجانی، سال ۹۷: پدرم به حجاب اجباری اعتقادی نداشت
فاطمه هاشمی رفسنجانی، دختر بزرگ آیت الله رفسنجانی، در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی گفت: «پدرم به اجباری بودن حجاب اعتقادی نداشت، اما معتقد بود قانون است و باید رعایت شود. حجاب در دین هم اجباری نیست. همچنین می‌گفت همانطور بانوان به سینما می‌روند باید بتوانند به ورزشگاه هم بروند. این مسائل را به تصمیم شخص واگذار می‌کرد. معتقد بود باید به قانون احترام گذاشت و آن را رعایت کرد. اگر قانونی اشتباه است باید اصلاح شود، اما تا آن زمان باید اجرا شود وگرنه هرج و مرج به وجود می‌آید.»
انتهای پیام
آنچه عرف جامعه ای بشود رعایت میشود این مورد برای حجاب هم صدق میکند نمی شود که برخلاف میل بیشتر افراد عمل شود در سالهای اوایل انقلاب مردم حجاب را بیشتر از الان دوست داشتن