ظرفیت‌های برجام برای اقدام متقابل علیه آمریکا
/ گفت‌وگوی انصاف نیوز با رضا نصری، حشمت الله فلاحت پیشه، احمد شیرزاد /
سرویس سیاسی انصاف نیوز: اقدام متقابل در برابر کشورهایی که سبب ساز بخشی از فشارها و مشکلات داخلی حال حاضر کشور هستند یکی از مسایلی است که این روزها نظرات متفاوتی حول آن وجود دارد. یکی از بستن تنگه هرمز می‌گوید و دیگری پیش‌بینی درگیری نظامی می‌کند؛ یکی عقلانیت را در پایبندی به برجام می‌داند و دیگری برجام را خالی شده از معنا و دست‌پاگیر معرفی می‌کند. اما اگر برجام نبود امروز وضعیت چگونه بود؟ آیا این معاهده هنوز برای استفاده‌های اقتصادی یا سیاسی و همچنین برای انجام اقدامات متقابل در برابر آمریکا و کشورهایی که فشارهای فعلی را چند برابر می‌کنند ظرفیتی دارد؟
رضا نصری، حقوقدان بین‌المللی و کارشناس سیاست خارجه ضمن اینکه تاکید می‌کند زمین بازی ایران برای انجام اقدام متقابل وسیع است، بندی از برجام را مثال می‌زند که به تنهایی ظرفیت‌های زیادی به برای در دست گرفتن ابتکار عمل و حتی اتخاذ موضعی تهاجمی‌تر در اختیار ایران می‌گذارد.
اما از طرف دیگر حشمت الله فلاحت پیشه، رییس کمیسیون امنیت ملی می‌گوید تنها ظرفیت باقی‌مانده از برجام در حوزه‌ی دیپلماسی عمومی است. او همچنین با بیان اینکه برجام فقط برای ایران تعهد داشته است و سودی از آن عاید جمهوری اسلامی ایران معتقد است این موضوعی است که در ایران موضع مخالفان برجام را به شدت تقویت می‌کند.
احمد شیراز نماینده‌ی مجلس ششم و تحلیلگر سیاسی که از مدافعان برجام بود نیز می‌گوید برجام هنور ظرفیت‌هایی دارد و چهره‌ی ایران در صحنه‌ی بین المللی بسیار مطلوب است و اگر برجام نبود فشار آمریکا به ایران بسیار بیشتر می‌شد.
متن کامل گفت‌وگوی انصاف نیوز با رضا نصری، حشمت الله فلاحت پیشه و احمد شیرزاد را درباره‌ی ظرفیت‌های کنونی برجام اقدامات متقابل ایران در برابر فشارهای کنونی، در ادامه می‌خوانید:
رضا نصری: زمین بازی برای اقدام متقابل ایران بسیار وسیع است
انصاف نیوز: برجام چه ظرفیت‌هایی برای استفاده‌ی کنونی ما دارد که باید آنها را مطالبه کنیم؟
رضا نصری: طبق برجام، دولت ایران می‌تواند، پس از طی کردن فرایند حل اختلاف، «موضوع فیصله نیافته» را به عنوان مبنای توقف کُلی و یا جزیی اجرای تعهداتش قلمداد کند. یعنی، ایران همواره می‌تواند متناسب با کیفیت اجرای تعهدات طرف مقابل، بخشی از تعهدات خود را تعلیق کند. این بند از برجام به تنهایی ظرفیت‌های زیادی به ایران برای در دست گرفتن ابتکار عمل و اتخاذ یک موضع تهاجمی‌تر می‌بخشد. در واقع، بستر حقوقی برای ورود به فاز بعدی آماده است. اما تشخیص اینکه از نظر امنیتی و سیاسی در چه موقع و با چه کیفیت ایران موضع‌اش را تغییر دهد بر عهده‌ی مراجع عالی‌رتبه نظام – مانند شورای عالی امنیت ملی- است. تعیین واکنش ایران نمی‌تواند صرفاً بر اساس فرصت‌ها و وضعیت حقوقی باشد. ملاحظات امنیتی و سیاسی نیز بسیار مهم است.
اقدامات متقابلی که در قبال تعهدات زیر پا گذاشته شده از سوی طرف‌های دیگر می‌شود پی گرفت چیست؟
وقتی از «اقدام متقابل» صحبت می‌کنیم، اشاره به «اقدامات غیرخشونت‌آمیزی»» است که در شرایط معمول ممکن است «غیرقانونی» تلقی شود، اما در واکنش به قانون‌شکنی و نقض تعهد طرف مقابل پذیرفته است. از آنجا که هدف از توسل به این قبیل اقدامات «بازگرداندن» طرف مقابل به اجرای تعهدات‌اش است، اقدام متقابل نیز باید اقدامی متناسب و «بازگشت‌پذیر» باشد. ایران، در واکنش به عهدشکنی آمریکا و کم‌کاری اروپا، هنوز وارد فاز «اقدام متقابل» نشده است. اما اگر نظام و مجموعه‌ی بازیگران عرصه‌ی سیاست خارجه تصمیم به اتخاذ چنین اقداماتی بگیرند، زمین بازی بسیار وسیع است، تنوع در انتخاب بسیار زیاد است و دست ایران برای ابتکار عمل کاملاً باز است.
به عنوان مثال، اگر ایران به جایی برسد که تصمیم به مقابله و یک موضع تهاجمی‌تر بگیرد، می‌تواند -ضمن ایجاد شرایطی برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات- اقداماتی انجام دهد که جامعه‌ی جهانی را برای حل معضل تحریم‌ها به تکاپو بیندازد. مثلاً، همانطور که وزیر امور خارجه هم اشاره کرده است، اعلام خروج از ان.پی.تی می‌تواند یکی از این اقدامات باشد.
در واقع، برای خروج از ان.پی.تی دولت‌ها ملزم هستند از سه ماه قبل خروج‌شان را به سایر دولت‌های عضو این معاهده و شورای امنیت سازمان ملل -با ذکر دلایل- اطلاع دهند. مطابق ماده ۱۰ پیمان ان.پی.تی، دولت زیان‌دیده موظف است در چنین اطلاعیه‌ای فهرست موارد فوق‌العاده‌ای که از نظر او «منافع حیاتی‌اش» را به مخاطره انداخته ذکر کند. آسیب‌هایی که آمریکا در این مدت -برخلاف قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت- به «منافع حیاتی» ایران وارد آورده، قطعاً قابلیت این را دارد که خروج ایران از این پیمان را توجیه کند. معتقدم ایران می‌تواند ضمن تداوم اجرای تعهدات خود مطابق برجام، تاریخ «خروج مشروط» خود را اعلام کند و آن تاریخ را به مثابه‌ی ضرب‌‌الاجلی برای «جبران لطمات به منافع حیاتی» خود روی میز مذاکره بگذارد. از آنجا که اعلام خروج از ان.پی.تی به تنهایی نقض برجام نیست -و با عنایت به اینکه مادام که بازرسی‌های آژانس برقرار است، دست تبلیغات‌چی‌های تندروهای واشنگتن هم بسته‌تر است- این اقدام می‌تواند به مثابه یک اهرم فشار، سایر دولت‌ها را به حل‌وفصل معضلاتی که برای ایران بوجود آمده ترغیب کند.
البته، ملاحظات امنیتی و سیاسی فراوانی پیرامون اقدامات این‌چنینی وجود دارد که لازم است هریک به دقت سنجیده و در روند تصمیم‌گیری لحاظ شود. پیش‌بینی واکنش تندروهای دولت آمریکا، واکنش شورای امنیت، واکنش اروپا و چین و حتی متحدین ایران، در اتخاذ این تصمیم بسیار اهمیت دارد.
فلاحت پیشه: برجام در ICU است
حشمت‌الله فلاحت پیشه رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز در نظری متفاوت درباره‌ی ظرفیت‌های قابل استفاده‌ی برجام به انصاف نیوز گفت: در حال حاضر برجام خودش در ICU است، در واقع تنها ظرفیت باقی‌مانده از برجام در شرایط کنونی در حوزه‌ی دیپلماسی عمومی است. با وجود اینکه ایران به تعهد خود پایبند است، اما طرف آمریکایی پایبند نماند.
وی افزود: برجام فقط برای ایران تعهد داشته است، سودی از آن عاید جمهوری اسلامی ایران نشد. این موضوعی است که در ایران موضع مخالفان برجام را به شدت تقویت می‌کند؛ وگرنه ظرفیتی از برجام باقی نمانده و من معتقد هستم الان حتی کشورهای اروپایی که اینستکس را طراحی کردند و در واقع آخرین حلقه‌ی وصل اروپایی‌ها به برجام است، آنها توان حفظ برجام را ندارند، سعی‌شان بر این است که با برجام در این معادلات باقی بمانند و همه هم نظاره‌گر رفع مشکلات و اختلافات بین ایران و ایالات متحده آمریکا هستند. یعنی الان عرصه اینگونه است و هیچکدام از کشورها از خودشان یک اراده‌ی مستقل نشان نداده‌اند؛ حتی برخی از کشورها که خودشان به گونه‌ای تحت تحریم آمریکا هم هستند، در مقابل ایران بیشتر نقش نظاره‌گر دارند. در این شرایط جمهوری اسلامی ایران به نظر من دارد کاملا ملی پیش می‌رود، چون همین ملی پیش رفتن ما هم در قالب منشور ملل متحد هم قابل دفاع است.
او ادامه داد: مثلا در یک سمت آقای ظریف سعی می‌کند مانع گسترش بحران شود و زمینه‌های تنش‌زدایی مالی را هم حفظ کند و در طرف مقابل صحبت آقای سردار باقری هم بخشی از این واقعیات است. اگر قرار بر این است در منطقه بی‌رحمانه علیه ما تصمیم گرفته شود که حتی امکان فروش نفت به اندازه‌ی غذا و دارو به ایران داده نشود یعنی یک شرایط جنگی برای ایران محیا کرده‌اند و در این شرایط بدیهی است که ایرانی‌ها موضعی که در منطقه و تنگه‌ی هرمز دارند، متفاوت خواهد بود.
فلاحت پیشه در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینها طرف‌های برجام به آن پایبند نبوده‌اند، ایران در چارچوب برجام چه مقابله‌ای با آنها می‌تواند انجام دهد، گفت: از لحاظ عملی فقط محدویت‌های برجام را پدیرفته‌ایم؛ تا زمانی که ترامپ آمد، خوب بود، از 1248 تحریم 915 تحریم برداشته شده بود. مثل تحریم کشتی، نفتکش، بیمه و…
او اضافه کرد: اما از زمان ترامپ به بعد عملا فقط دو مورد جدید تحریم برداشته شد ولی ده‌ها مورد تحریم اضافه شد. شرایط به دوران پیش از برجام بازگشت و حتی سخت‌تر از آن شد. ماهیت قضیه این است که الان در قالب برجام عملا نمی‌تواند اقدامی صورت گیرد، طرف‌های اروپایی هم به تکلیف خودشان در برجام عمل نکردند و همه‌ی مناسبات را به اینستکس وصل کردند. ایران بعد از امضای برجام فقط 70 میلیارد دلار موافقت‌نامه‌ی همکاری با اروپا امضا کردیم. اما هنوز یک معامله‌ی یک دلاری هم در قالب اینستکس صورت نگرفته است.
او تاکید کرد: من معتقدم اینها نشان می‌دهد که موضوع بین ایران و آمریکا باقی مانده است؛ آمریکایی‌ها اگر به این تنش ادامه بدهند، وضعیت به همین شکل نخواهد ماند. برای مثال جریان مقاومت در منطقه نمی‌تواند منتظر باشد که ایران تضعیف شود؛ طبیعتا جریاناتی مثل یمن و … اجازه نخواهند داد تنگه‌هایی مثل باب المندب، هرمز و.. برای متحدان آمریکا ناحیه‌ی امن باشد و برای ایران عملا سودی نداشته باشد.
فلاحت پیشه گفت: اینها شرایطی است که در آینده ممکن است شکل بگیرد و این تهدیدی است که پیش روی آمریکایی‌ها است؛ بنابراین برخلاف چیزی که برخی رسانه‌های خارجی مطرح می‌کنند که ایران دست برتر برای مذاکره ندارد، اتفاقا جمهوری اسلامی ایران دست برتر دارد چون همه‌ی اقداماتش در قالب منشور ملل متحد است و آمریکایی‌ها خلاف عمل کردند و آنها هستند که حتی اجازه نمی‌دهند ایران به انداره‌ی دارو و نفت بفروشند. اینها نوعی اقدام حق طلبانه و دادخواهانه برای ایران را در هر سطحی توجیه می‌کند. به هر حال جریان مقاومت می‌داند تضعیف ایران، تضعیف کلی جریانات مقاومت است؛ ممکن است حتی تحولاتی در آینده شکل بگیرد که خارج از مدیریت ایران هم باشد اما عرصه را برای آمریکا و متحدانش به ویژه عربستان و امارات تنگ‌تر کند.
احمد شیرزاد: اگر برجام نبود دست آمریکا برای فشار به کشورهای دیگر بازتر بود
احمد شیراز نماینده‌ی مجلس ششم نیز درباره‌ی ظرفیت‌های برجام به انصاف نیوز گفت: ما الان باید دو عرصه‌ی مختلف را از هم تفکیک کنیم، این دو عرصه سیاست خارجی و اقتصادی است. متاسفانه بعضی‌ها فقط به عرصه‌ی اقتصادی توجه می‌کنند و فشارهایی که آمریکا با خروج از برجام در عرصه‌ی اقتصادی توانسته به ما وارد کند را می‌بینند. در همان عرصه‌ی اقتصادی هم اگر برجام نبود آمریکا در اعمال فشارش به بقیه‌ی کشورها خیلی دستش بازتر بود، مستند به قطعنامه‌های سازمان ملل می‌توانست ما را تحریم کند و همه‌ی کشورهای دیگر نیز با آن همکاری می‌کردند اما اکنون آمریکا از طریق قلدری و تهدید شرکت‌ها -و نه حتی کشورها- می‌خواهد به اهدافش نزدیک شود و همانطور که می‌دانید با دشواری‌های زیادی روبرو است.
بعضی‌ها فکر می‌کنند همین که آقای ترامپ چیزی را بگوید همه‌ی دنیا تسلیمش می‌شوند و حرف او را اعمال خواهند کرد. البته شاید آنطوری که ما دوست داشته باشیم در مقابل آمریکا ایستادگی نکنند اما اگر کمترین امکانی برای تخطی از خواسته‌های آمریکا پیدا کنند، قطعا این کار را خواهند کرد؛ به این دلیل که آنها معمولا به منافع اقتصادی اهمیت می‌دهند.
شیرزاد ادامه داد: بنابراین اولا در عرصه‌ی اقتصادی حتی با خروج آمریکا از برجام هم هنوز ظرفیت‌هایی برای ما وجود دارد که کشورهای دیگر دنیا ملزم به تبعیت از آمریکا نیستند و صرفا بر مبنای تهدیدهای آمریکا است که بعضی‌ها با آنها همراهی می‌کنند.
نکته‌ی دیگر در عرصه‌ی سیاسی است؛ اگر برجام نبود در عرصه‌ی سیاسی هم با محکومیت‌های متعدد، قطعنامه‌ها و ادامه‌ی فشارهای سیاسی و انزوای سیاسی روبرو بودیم. همانطور که می‌بیند در حال حاضر تنها کشوری که قطعنامه‌های سازمان ملل را در این موضوع زیر پا گذاشته، آمریکا است؛ به جز اسراییل و یکی دو تا از کشورهای عربی، کشور دیگری در این جبهه از آنها حمایت نخواهد کرد. در عرصه‌ی سیاست خارجی و در مجامع بین المللی هم وضعیت بسیار مطلوبی داریم که قابل مقایسه با دوران پیش از برجام نیست.
شیرزاد درباره‌ی باقی کشورهایی که هنوز متعهد به برجام هستند گفت: بقیه‌ی کشورها پایبند به برجام هستند و ممکن است که در عمل آنطور که ما توقع داریم رفتار نکنند اما در واقع شبیه آمریکایی‌ها هم رفتار نکردند. به هر حال پایبندی وجود دارد و این عهدنامه تا درصد قابل توجهی کار خودش را به خوبی انجام می‌دهد و تا به حال پایبندی به طور نسبی وجود داشته و به دست آمریکایی‌ها بود که شکسته شد.
این تحلیلگر سیاسی در پایان گفت: هنوز هم اگر ما سبد کفه‌ی سود و زیان برجام را کنار هم بگذاریم هنوز برای ما سود قابل توجهی دارد؛ البته باید توجه کنیم که برجام انتهای دنیا نیست و اینطور نیست که فکر کنیم همه‌ی خواسته‌های سیاسی و مطلوب ما در صحنه‌ی بین المللی باید با برجام حاصل شود. برجام یک توافق بوده و در حد همان توافق هم باید از آن توقع داشت. به نظر من اگر آمریکایی‌ها این عهد شکنی را انجام نمی‌دادند برجام بسیار می‌توانست موثر واقع شود و وضعیت کشور را در عرصه‌ی اقتصادی زیر و رو کند. خب این اتفاق نیفتاده اما به هیچ وجه شرایط هولناک پیشابرجام را مجددا به وجود نیاورد.
انتهای پیام
