کارگاه‌های زیر زمینی و باند کودکان کار در گاراژها
کاپیتان کم سن و سال بود که در مسابقات کشتی مدال آور شد و بعد وارد تیم فوتبال پرشین شد، همه چیز آنقدر خوب پیش رفت که به او لقب کاپیتان داده بودند، اما کار در کارگاه پرس کاری اجازه‌ی ادامه فعالیت‌های ورزشی را به او نداد و در 15 سالگی ورزش را برای همیشه کنار گذاشت.
کار در کارگاه‌های زیر زمینی مکان خطر آفرینی برای کودکان است، کودکانی که به دلایل اقتصادی خانواده مجبور به کار هستند و طبق گزارش‌های غیر رسمی آسیب پذیری در این کارگاهها برای کودکان بسیار است، حتی در شرایطی کودک در معرض تنبیه‌های فیزیکی کارفرما دچار آسیب می‌شود.
جمعیت امام علی (ع) برای بررسی این موضوع نشست «کارگاه به جای مدرسه» چهارشنبه 29 خرداد در خانه‌ی وارطان برگزار کرد؛ گزارش دریافتی انصاف نیوز را از این نشست در پی می‌خوانید:
سعید مدنی جامعه شناس، سوسن مازیار فعال اجتماعی جمعیت امام علی و مرتضی کی‌منش عضو هییت مدیره جمعیت امام در این مراسم صحبت کردند.
- خشونت در رابطه با کودکان کار جدی است
- در مورد وضعیت بسیار سخت کودکان کار کارگاهی اطلاعات بسیار وجود دارد
- مشاهدات و تجربیات بیش از 20 سال جمعیت امام علی نشان می دهد که کودکان کار سرچهارراه ها باند نیستند
- در حوزه کودکان کار زباله گرد شاهد باند ساختارمند هستیم!
- امکان اعمال خشونت به نیروی کار یکی از انگیزه‌های بکارگیری کودکان است
پژوهش جمعیت امام علی حوزه کودکان کار کارگاهی
حامد دستوری مسوول طرح کعبه کریمان و عضو جمعیت دانشجوئی و مردمی امام علی(ع) روز گذشته مورخ 29خرداد سال جاری در نشست گارگاه به جای مدرسه در ارتباط با تجربیات جمعیت امام از کودکان کار کارگاهی گفت: امروز می‌خواهیم درباره کودکان کاری صحبت کنیم که بصورت روزمره و در سطح خیابان دیده نمی شوند. اطلاعاتی که مشاهده خواهید کرد آمار و اطلاعات بدست امده از طرح کعبه کریمان است که تلاش منسجمی بود در راستای کشف و شناسائی کودکانی که در کارگاه‌های بخصوص چهار شهر تهران تبریز اصفهان و اهواز پیگیری شدند. کودکانی گماشته شده در مشاغل کارگاهی نامناسب که عمده انها شامل کارگاه های شیشه و بلور، کارگاه های پرسکاری – کارگاه‌های تفکیک زباله و کارگاه‌های آجرپذیری است. مشاهدات جمعیت امام علی گویای آن است که مسئولین ذی‌ربط در رابطه با این کارگاهها اطلاعات کافی ندارند. این کارگاهها عموما به عنوان کارگاه‌های خانوادگی تلقی می‌شوند در حالی که بر اساس استانداردهای کار برای کودکان مشاغلی با ساعات کاری بالا و با محیطی الوده و ناامن و مشاغل خطرناک هستند. سختی کار و وزن بالای کالاهایی که جابه جا می‌شوند به هیچ وجه درخور با توان کودکان نیست.
حامد دستوری طی نمایش اسناد بدست آمده در آرشیو جمعیت امام علی افزود: در تصاویری که ارایه می‌شود مشاهده می‌کنید که بچه‌ّ‌ّهای بسیار کم‌سال در دمای ذوب شیشه 1400 درجه کار می‌کنند و آنجا حتی از امکانات اولیه ایمنی و نظافت شغلی بهره‌مند نیستد. به کارگیری این کودکان امری علنی است و در حین کار با خشونت و حتی ضرب و شتم توسط کارفرما مواجهه دارند. بازه سنی اکثر بچه‌ها زیر 10 سال است و حقوقی که به این بچه‌ها تعلق می‌گیرد خیلی ناچیز است. ناچیز بودن حقوق بدون در نظر گرفتن سختی کار برای کودکان انگیزه اصلی به کارگیری کودکان است تا جایی که کودکی که به نوجوانی و تقاضای حقوق بیشتر می‌رسد بدون آنکه در طی کار حرفه آموزی داشته باشد از کار کنار گذاشته می‌شود.
وی افزود: این کودکان به جز 33 درصد دارای اوراق هویت هستند که سازمان‌ّها می‌توانستد با پیگیری خلع آماری آنها در نهادهایی مانند آموزش و پرورش امکان به کارگیری آنها را حدس بزنند. درآمد و شرایط کار کودکان استثمارگونه یا مصداق استثمار است. چنانکه که در کوره‌های آجر‍پزی به ازای هر هزار آجر 15000 هزار تومان دریافتی مشروط به اتمام کار داشتند. کارگاه‌های که هم محل کار و هم محل سکونت کودکان منظور شده است و در بعضی موارد حتی برای آنها توالت تعبیه نشده است. شایعه رایج درباره کودکان آن است که عضو باند هستند در حالی که عموما خانواده‌ها یا مجموعه‌ّای قومی و قبیله‌ای هستند که از مناطق کشور یا با مهاجرت در حاشیه شهرها جای گرفته‌اند. که عمپه ترین علت فقر است.
همچنین دکتر سعید مدنی پژوهشگر و جامعه شناس در رابطه با اهمیت کودکی در آینده جامعه گفت: مطالعات متعدد نشان داده است که کودکان در محیط‌های خارج از خانه احساس امنیت کمتری دارند اگر این خروج و ناامنی در محل کار تجربه شود به مراتب ناامنی بیش‌تری را در کودک ایجاب می‌کند. اهمیت موضوع در آن است که امنیت و حفاظت کودکان از خشونت از عوامل اصلی رشد آنها در بزرگسالی است. هر قدر کودک در دسترسی به امکانات محدودتر باشد آینده او و به طبع آن آینده اجتماع از محدودیت بیش‌تری برخوردار است. نکته برجسته تجربه کار کودکان تجربه خشونت است. خشونت خود از انگیزه‌هایی حساب می‌شود که کارفرماها تمایل دارند نیروی کودک استخدام کنند. کارگری که نمی‌تواند در برابر خواسته‌ّای آنها مقابله کند. تجربه خشونت کودکان کار در کارگاه‌ّها به سبب محیط بسته و در اختیار کارفرما به مراتب از کودکان فقیری که در سطح خیابان کار می‌کنند بیشتر است.
مدنی در رابطه با گستردگی خشونت در محیط کار کودکان گفت: خشونت در محیط کار کودکان بسیار جدی است و اساسا یکی از علت‌هایی که کارفرما به بکارگیری کودکان تمایل دارد آسودگی خیالی است که از عواقب اعمال خشونت به کودکان دارند. این فشار به شکل‌های مختلفی خود را نشان می‌دهد. اگرچه شواهد محدودی داریم اما همین شواهد نشان می‌دهند حتی خشونت جنسی هم در رابطه با کودکان اعمال می‌شود. عدم نظارت و عدم کنترل و نقش بالا دستی که کارفرمایان دارند امکان وقوع هرگونه خشونت را ممکن می‌کند.
وی افزود: عامل سو تغذیه و خروج از تحصیل نیز از عواملی که فقر گسترده آینده فرد و جامعه را در سیطره خواهد داشت. این خروج از چرخه تحصیل امکان وقوع فقر مزمن را در آینده بیش تر می‌کند و باعث خواهد شد معضل رشد کند و در آینده جامعه بیشتر شود. فقر معضلی است که باعث خواهد شد ارتباط کودکان با خانواده کمتر شود. همچنین کودکانی که نیازمند می‌شوند تا مشغول به کار باشند شرایط سخت تری را تحمل خواهند کرد. از آنجا که از دست دادن شغل برای خانواده‌ّهای فقیر معضل بزرگی محسوب می‌شود آنها در صدد آن هستند که به هر طریقی کار خود را حفظ کنند. نیاز اعضای خانواده‌ّای فقیر به درآمد باعث کمتر شدن حقوقی است که کودکان به ازای کار دریافت می‌کنند. موقعیتی که امروز ما با آن سر و کار داریم در واقع به نقطه بحرانی رسیدن تمام این عوامل است.
این پژوهشگر و جامعه شناس در رابطه با آماری که منابع مستقل‌تر ارایه می‌دهند گفت: طبق بعضی مطالعات یا سرشماری سال 95 مشاغل کودکان زیر 18 سال به این ترتیب است. اول کشاورزی و ماهیگیری. سپس صنعت. سپس ساختمان و پس از آن عمده فروشی و خرده فروشی و تامین وسایل نقلیه. در کل کشور هم مناطقی که کودکان کار می‌کنند به غیر از استان تهران که آمار بالاتری از تمام نقاط دارد کودکان 5 تا 11 سال عمده تر در گلستان – چهارمحال بختیاری – قزوین و مازندران مشغول بوده‌اند. 12 تا ۱۴ سالگی هم خراسان رضوی و آذربایجان غربی و قم و کردستان به ترتیب بیشترین آمار را داشته‌اند. با توجه به آنکه ما حدود 120 هزار پسرمرد سرپرست خانوار داریم و 102 هزار نفر از جمعیت زیر 18 سال ما سابقه یک بار ازدواج دارند که شاغل هستند. و حدود 610 هزار دختر 10 تا 18 درصد که حدود 11 درصد دختران را تشکیل می‌دهند که خارج از مدرسه حضور دارند. ابعاد اشتغال کودکان نسبت به گذشته بیشتر و بیشتر شده است. در حدود 175 فعالیت شغل است که کودکان در آن مشغولیت دارند که 112 شغل است که رسمیت دارد. یعنی سی و شش درصد بخش غیر رسمی است که میتوان با اغماض گفت که 63 درصد نهان است.
وی ادامه داد: اما حضور کودکان در بخش رسمی هم نباید رسمی تلقی شود. به کارگیری کودکان توسط کارفرمایان برای این منظور است که هم دستمزد کمتر بدهند. امکان هزینه‌ّ بیمه و سایر خدمات را که باید پ‍رداخت کنند را نمی‌دهند. به همین علت در 98 درصد موارد به صورت پنهانی و بدون مزایا و اعلام رسمی حتی بخش‌های رسمی بکارگرفته می‌شوند.
در مورد علل کار کودک میتوان به 3 نوع علل اشاره نمود. علل ساختاری که شامل فقر گسترده، بی عدالتی اجتماعی، بی کفایتی مسئولین و..، علل واسطه ای شامل درخواست بالا برای جذب نیرو کار کم هزینه، و علل پنهان. نیاز اعضای خانواده‌ّای فقیر به درآمد باعث کمتر شدن حقوقی است که کودکان به ازای کار دریافت می‌کنند.
در نهایت سوسن مازیارفر مسوول کمیته شناسایی جمعیت امام علی در رابطه با کارهایی که کمیته تیم شناسایی جمعیت انجام داده است گفت: ما همیشه گفتیم که در آغاز این تحقیق هرگز گمان نمی کردیم با چنین واقعیت تلخی روبرو بشویم. زمانی که ما وارد این کارگاهها شدیم توانستیم حدود 720 کودک را شناساپی کنیم. فکر می‌کردیم که تمام کارگران کودکی که در سیستم زباله‌گردی کشور کار می‌کنند شناساپی شده‌اند. در حالی که این سیستم از کارگران کودک کم سود و بدون صدا ر شده است. این زباله‌ّ‌ها به دو صورت تفکیک می‌شوند. یا به صورت مستقیم پیمانکارهای ما با بچه‌ّها طرف می شوند و مبلغی را اخذ می‌کنند تا به کودک اجازه داده شود در منطقه‌ای که آنان در مناقصه برنده شده‌آند اقدام به جمع‌آوری زباله کنند. پیمانکار یا بصورت مستقیم کودکان را استخدام می‌کند یا به سراغ گاراژهای تفکیک زباله می‌رود. در گاراژهایی در مورد کودکان زباله گرد شاهد باند ساختارمند هستیم!
وی افزود: پیمانکار اعلام نیاز می‌کند که به چه تعداد کودک نیاز دارد. در این زمان چیزی که بهش می‌شود گفت باند قاچاق انسان فعالیت خود را آغاز می‌کند. خانواده‌ای در افغانستان به دلیل جنگ و فقر و هر چیزی که باعث می شود احساس کند برای زنده ماندن نیاز به این کار دارد تصمیم می‌گیرد فرزند خود را به کشوری بفرستد که شاید بتواند از میان زباله‌ها هزینه‌ای را برای خانواده‌اش بفرستد. یک سیستم کاملا دقیق این کار را انجام می‌دهد که به ازای هر کودک دو میلیون می گیرد. بچه‌ها وارد سیستم غیر بهداشتی تفکیک زباله می‌شوند و عمدتا در همان گاراژها زندگی می‌کنند. کاراژهایی که ر از زباله های تفکیک شده و آماده برای فروش هستند. کودک از ساعت دوازده ظهر 12 تا سه بامداد 3 کار می‌کند. براساس وزن جمع‌اوری شده در روز بچه‌ها حقوق می‌گیرند. کودکان هفت ساله حداقل وزنی که جمع‌آوری کرده بود 70 کیلو بود. باری که هشتصد تومن کیلویی خریداری می‌شود درحالی که کیلویی 5000 تومان فروخته می‌شود. در این بین کودک است که باید به مامور شهرداری باج بدهد تا زباله او جلب نشوند.
مساله‌ای که حائز اهمیت است این است که میبینیم با طرح هایی مانند طرح جمع آوری کودکان کار، سعی در القای این مسئله وجود دارد که کودکان کار سرچهارراه ها باند هستند، این در این حالی است مشاهدات و تجربیات بیش از 20 سال جمعیت امام علی نشان می دهد که عمده کودکان کار سرچهارراه ها باند نیستند و نوعی سیستم قومی و قبیله ای در مورد این کودکان وجود دارد و همگی آن ها توسط خانواده به دلایل همچون فقر شدید، بیکاری والدین، اعتیاد پدر مجبور به کار می شوند و به هیچ وجه مفهوم باند در مورد این نوع کار کودک صدق نمی کند.
به عنوان یکی از مربیان خانه ایرانی لب خط شوش، شاهد هستم که کارگاه های بسیاری همچون پرسکاری در این محله وجود دارد، و کودکان از سن کودکی حدود 7 الی 8 سالگی وارد کارگاه های پرسکاری می شوند، که محیط کار بسیار سخت با خطر بسیار بالایی دارد، در این مدت شاهد این بود کودکانی که دستان و انگشتان شان زیر دستگاه‌های پرسکاری قطع شده است. سیستم حقوق و پاداش بر اساس سابقه کار حساب می‌شود، بنابراین خانواده سعی می‌کند تا در سنین پایین‌تر کودک خود را بفرستند تا بتواند حقوق بیشتر دریافت کند و وقتی کودک به سن 16 الی 18 سالگی می‌رسد آن ها را اخراج می‌کنند. شما نوجوانی را در نظر بگیرید که نه درس خوانده است و نه حرفه آموزی دیده است، به اجبار به دلیل پتانسیل هایی همچون حضور مداوم قاچاقچیان مواد مخدر ممکن است وارد فضای بزه شود، یا اینکه به مشاغل خانگی به پول های بسیار پایین روی آورد که معنای واقعی استثمار دنیای امروز هستند. برای مثال برای زدن 1000 بند کفش، صرفا 1000 تومان حقوق می‌گیرند یا مثلا برای پاک کردن و بسته بندی 100 بسته سبزی صرفا 1000 تومان حقوق می‌گیرند.
مساله‌ای که در سمینار کودک آزاری نیز به آن اشاره شد لزوم ایجاد پلیس امنیت کودک است تا برای حفاظت از حقوق و سلامت کودکان در محیط‌های پرخطر تلاش کنند.
انتهای پیام
