روزنامه‌نگاری در سرزمین ژرمن‌ها

سال ۹۱ یادداشتی از بابک موحدی در وبلاگ منطقه آزاد بازنشر شده بود با عنوان «روزنامه نگاری در سرزمین ژرمن ها». متن کامل این یادداشت در زیر می‌آید:

مروری بر نظام رسانه‌ای برخی کشورهای جهان از کشورهای توسعه یافته، کمتر توسعه یافته و کشورهای جهان سوم مدتی است بخشی از ستون ویژه سایت خبرنگاران ایران را تشکیل می‌دهد. هدف از نگارش این مقالات در این بخش آشنایی بیشتر خبرنگاران ایرانی با نظام رسانه ای برخی از کشورهای دنیاست. در بخشهای قبلی با مروری بر سیستم رسانه ای در کشورهای ژاپن ، فرانسه و هند تا حدودی با نظام مطبوعاتی این کشورها آشنا شدیم . در این مطلب نیز با برخی ویژگی های روزنامه نگاری در آلمان که یکی از کشورهایی است که روزنامه ها در آن تیراژ بالایی دارند آشنا می شویم .

در این مطالب به ذکر ویژگی های کلی رسانه ها در کشورهای مختلف توجه می شود، چرا که بررسی همه جانبه آنها نیازمند تحقیق و پژوهش‌های طولانی و میدانی است:

مطبوعات و بطور كلی وسایل ارتباط جمعی در آلمان از نفوذ وسیعی برخوردار بوده و به عنوان « قوه چهارم » خوانده می‌شوند ، قانون اساسی آلمان حق آزادی بیان و آزادی مطبوعات و حق دسترسی به همه منابع آزاد خبری را تضمین می کند( ماده پنج قانون اساسی ) در آلمان هیچگونه سانسوری برای مطبوعات مجاز نیست . مردم آلمان را می‌توان از مشتاق‌ترین خوانندگان روزنامه ، هفته‌نامه ، ماهنامه و …. به شمار آورد. مطبوعات در آلمان هنوز هم جایگاه خود را حتی پس از نفوذ چشمگیر تلویزیون در میان مردم این کشور حفظ کرده اند .

نظام مالکیتی غیر متمرکز در روزنامه های آلماننظام مالکیتی متفاوت نشریه ها در آلمان یکی از نکاتی است که وضعیت رسانه ای این کشور را با دیگر رسانه های اروپایی متفاوت می کند .بدین معنا که خبرنگاران و همه مسوولان نشریه های معروف این کشور در گرداندن نشریه های آن نقش دارند . مجله اشپیگل که در آلمان مجله بسیار مهمی محسوب می شود چنین وضعیتی دارد . این هفته نامه با تیراژ بالای 150 هزار نسخه در هفته و غنای مطالب سیاسی اش یکی از نشریات قابل توجه این کشور است . این نشریه نظام مالکیتی گسترده ای دارد که خبرنگاران هم در آن نقش دارند . آنها بعد از این که بازنشسته می شوند ، حقوق بازنشستگیشان تضمین شده است و علاوه بر این از سود سهام هم می توانند بهره ببرند .در اشپیگل تمام کارکنان و خبرنگاران به نسبت تخصص و سابقه کارشان سهامدار آن هستند .جذاب ترین قسمت کار در نشریه های آلمان همین است و هنگام تقسیم سود سهام خبرنگاران هیجان زیادی دارند و در نهایت همین سهام داران هستند که در مجمع عمومی سردبیر تعیین می کنند .این سیستم مالکیتی پیچیده را خیلی ها با توجه به شرایط تاریخی این کشور بررسی می کنند و تجربیات تلخ جنگ جهانی دوم را در آن دخیل می دانند .در دوران هیتلر و نازیها رسانه ها ابزار مهمی در دست دولت بودند و به عنوان سخنگوی دولت همواره افکار عمومی را جهت می دادند . هیتلر در آن زمان از رسانه ها به عنوان ابزاری برای بسیج و تهییج افکار عمومی آلمان به نفع خودش استفاده می کرد، به همین دلیل بعد از پایان جنگ جهانی دوم که رسانه های آلمان دوباره راه اندازی شدند طبق قوانین جدید بعد از جنگ رسانه ها به هیچ وجه نمی توانستند صدای واحدی را تبلیغ کنند و ابزاردست دولت و حکومت باشند این رسانه ها از آن زمان تاکنون کاملا غیر متمرکز اداره می شوند .یکی از ویژگی های اصلی رسانه های آلمان را می توان در نظام مالکیت گسترده و متنوع شان دید. این موضوع را در روزنامه های مهم این کشور مانند فرانکفورتر آلگماینه یا فرانکفورترروند شاو یا برلینر سایتونگ یا تاگس اشپیگل می توان دید، این روزنامه ها نظام مالکیتی گسترده ای دارند و بلندگوی یک تفکر خاص نیستند این ویژگی در دیگر رسانه ها آلمان نیز مشهود است .

گشت و گذاری در نشریات معروف آلمان

نشریه معروف اشپیگل آلمان و سایت، دو هفته نامه معروف آلمانی هستند که تا ظهر دوشنبه در سراسر اروپا توزیع می شوند .روز دوشنبه که نشریه منتشر می شود در واقع اولین جلسه تحریریه برای شماره بعد هم تشکیل می شود . در این جلسه مطالب نشریه ای که همان روز منتشر شده بررسی و نقدها و نظرات درباره آن داده می شود . علاوه بر این در همین جلسه درباره مهمترین اخبار روز دنیا و آلمان بحث می شود و بعد از جلسه هم مسوول تحریریه یا صفحه با خبرنگارانش جلسه می گذارد و اگر هم خبرنگارانی در دیگر نقاط دنیا دارند تلفنی با آنها جلسه می گذارند .جلسه بعدی این نشریه هم جمعه است در واقع این روز آخرین روز کاری هفته در نشریات اروپایی محسوب می شود و از جمعه ظهر نیز تصویر روی جلد و تیتر اصلی مجله مشخص می شود .

محمد رضایی ، استاد روزنامه نگاری مشاهدات خود از نشریات آلمانی را این گونه ارائه می دهد : «سایت هفته نامه ای است که روزهای دوشنبه منتشر می شود ، ساختمان سایت باشکوه و عجیب است . این نشریه بر اساس آمار رسمی هر هفته بیش از 450 هزار نسخه به فروش می رساند. این هفته نامه در 48 صفحه و در قطع روزنامه ای منتشر می شود .سایتی ها برای کسب در آمد روش جالبی دارند و از آنجا که یک نشریه مشهور هستند سیگار و مشروبهای الکی با برند آنها تولید می شود که موجب در آمد زایی خوبی برای نشریه شان شده است . تحریریه سایت بزرگ و برای هر گروه اتاقی مجزا و بزرگ دارد »

اما مشاهدات رضایی تنها به نشریه سایت محدود نمی شود و او در سفرش از اشپیگل و روزنامه فرانکفورتر آلگماینه هم بازدید می کند :«ساختمان اشپیگل بزرگ و باشکوه و شبیه بانک صادرات در ایران است .ما در طبقه دوازدهم این ساختمان با دبیر بین الملل دیدار کردیم او به ما گفت که اتاقی که در آن نشسته ایم مهمترین اتاق اشپیگل است و مهمترین جلسات در آن برگزار می شود و هر صندلی آن هم مخصوص فرد مشخصی است .در اشپیگل هر گروه دو دبیر سرویس دارد که هر دو هفته یک بار جابه جا می شوند و معاونان سردبیر نیز دو نفرند که آنها هم هر دو هفته یک بار تعویض و جایشان به دیگری واگذار می شود .اشپیگل پس از سالها فعالیت به این نتیجه رسیده که برای پیشبرد کارها و جلوگیری از یکدست شدن مطالب در صورت جابه جایی معاونان سردبیر و دبیران سرویس به صورت دو هفته یک بار نتایج خوبی به دست می آورد .آنها برای ما تعریف کردند که بعضی وقتها برخی از دبیران سرویس یا معاونان آن قدر سخت گیرند که از انتشار برخی گزارشهای خبرنگاری جلوگیری می کنند در حالی که همان خبرنگار می تواند صبر کند و مطلبش را به دبیر سرویس دیگر تحویل دهد که کمی منعطف تر است .»

او برگ برنده اشپیگل را در گزارشهای تحلیلی آن می داند . همچنین او می نویسد :خبرنگاران برای کار در این نشریه باید دو زبان بدانند این در حالی است که 120 خبرنگار اشپیگل نه تنها دو زبان که همگی سه زبان می دانند و به گفته دبیر بین الملل برخی حتی زبان چهارم هم می دانند.

روزنامه فرانکفورتر آلگماینه از دید این روزنامه نگار روزنامه ای متفاوت از سایر نشریات این کشور است :«این روزنامه شکلی متفاوت از دیگر روزنامه ها دارد در صفحه اول این روزنامه هیچ عکسی استفاده نمی شود و به صورت سیاه و سفید منتشر می شود . عضو شورای سردبیری این روزنامه درباره این تفاوت می گوید متفاوت بودن صفحه اول ما مخاطب را بیشتر تحت تاثیر قرار می دهد، هر کس صبح اول وقت در کنار کیوسک های مطبوعاتی لحظه ای درنگ کند آنچه چشمش را خیره می کند دیدن روزنامه ای کاملا بی رنگ و ساده است . این روزنامه در روز 350 هزار تیراژ دارد .فوكوس و ری وفه از دیگر نشریات مهم آلمان هستند .

مدرسه روزنامه نگاری در آلمان

در مدرسه هنری نان در هامبورگ و در بیشتر جاهای دنیا تخصص خبرنگاری به عنوان رشته دانشگاهی وجود ندارد .در آلمان جوانان بعد از دبیرستان باید تحصیلات دانشگاهی در یک رشته خاص داشته باشند و بعد از آن در صورت علاقه دوره آموزش حرفه ای روزنامه نگاری را بگذرانند این آموزشها به طور متوسط دو سال طول می کشد، برای ورود به هنری نان شرایط دشواری وجود دارد در این مدرسه سالی 20 دانشجو پذیرفته می شود . سردبیران معروف نشریات آلمان از بین تعداد زیاد داوطلبان این 20 نفر را بر می گزینند .کار آموزان باید در حضور این سردبیران درباره یکی از موضوعات مهم جهان مطلب بنویسند.مثلا اگر کسی در دانشگاه کامپیوتر خوانده ممکن است علاقه مند باشد در حوزره فناوری اطلاعات و ارتباطات خبرنگار شود بنابراین باید دو سال آموزش خبرنگاری ببیند این آموزشها شامل شیوه های خبرنویسی و آموزش در رسانه های مختلف از جمله نشریات کاغذی ، رادیو و تلویزیون و خبرنگاری در چند رسانه ای هاست .خبرنگاران در هنری نان سه ماه در این حوزه هاآموزش می بینند. این آموزش ها به شیوه ورکشاپ و کاملا عملی است .بعد ازاین آموزشها خبرنگاران چند ماهی را در روزنامه و مجله ای که مرتبط با رشته شان است میگذرانند.

امتحانات این خبرنگاران همان مطالبی است که در دوران کار آموزی تولید کرده اند و هیچ امتحان تستی و تشریحی برای آنها برگزار نمی شود .داوطلبان باید در رشته دانشگاهی که درس خوانده اند متخصص باشند به عنوان مثال اگر کسی بخواهد خبرنگار حوزه سیاسی در خاورمیانه باشد باید حتما رشته دانشگاهی اش در مورد روابط بین الملل یا مطالعات خاورمیانه باشد و اطلاعات عمومی وسیعی هم داشته باشد .به همین دلیل ورود به حرفه خبرنگاری در آلمان آسان نیست و نیازمند عشق و علاقه و پشتکار زیاد است . فارغ التحصیلان هنری نان حتی یک روز هم بیکار نمی مانند و به سرعت جذب روزنامه های به نام این کشور می شوند .

قانون مطبوعات در آلمان

ماده 5 قانون اساسی جمهوری فدرال آلمان بر آزادی مطبوعات در این کشور تاکید دارد بر اساس این قانون افراد در بیان مطالب به صورت گفتار،نوشتار،و تصویر آزادند و هیچ کس نمی تواند مانع دسترسی آزادانه آن ها به اطلاعات شود مگر اینکه این اطلاعات مخل امنیت جامعه باشد. آزادی مطبوعات و تهیه خبر و گزارش در این کشور توسط رسانه ها تضمین شده است و هیچگونه سانسوری اعمال نمی شود.

در این كشور رادیو و تلویزیون دربست در اختیار دولت نیست و بر اساس قانون مطبوعات این کشور حکومت نمی تواند آزادی رامحدود کند. نبود سانسوردرمطبوعات، عنصرذاتی و اساسی دولت های آزاد است زیرا آزادی مطبوعات سیاسی منتشره برای حکومت های دموکراتیک بسیار لازم و ضروری است و در کشورهای معرف دموکراسی،مطبوعات همچون پل ارتباطی برای ایجاد رابطه و کنترل دوجانبه بین دولت و نمایندگان مجلس ازیک طرف وملت ازطرف دیگراست.

اصول اساسی آزادی مطبوعات در این کشور شامل دوبخش است بخش نخست آن شامل اصول قانونی مطبوعات و خانواده مطبوعات در مقابله با محدویت های به وجودآمده توسط دولت است که در ماده 5 قانون اساسی آلمان باعنوان نهاد ”مطبوعات آزاد“تضمین شده است. در بخش دوم دولت موظف است برای تمام اشخاص و مطبوعاتی که تحت نظارت حقوقی او قرار دارند یک قانون کلی وفراگیر اجرا کند و لازمه این امرنیز دادن آزادی به مطبوعات است.بر اساس اصل دستیابی آزادانه به اطلاعات، سازمانهای مطبوعاتی و اولیای امور موظفند امکانات لازم را در اختیار رسانه ها جهت دستیابی آزادنه اطلاعات فراهم کنند ماده پنج بند 1 قانون اساسی آلمان فعالیت آزادانه مطبوعات را اززمان تولید وجمع آوری خبر تا آماده سازی و چاپ ان تضمین می کند.

در قوانین عمومی جمهوری فدرال آلمان،قانون ویژه مطبوعات نیز پیش بینی شده است.این قوانین عمومی عبارتند از :

ممنوعیت مالیات یا هرگونه پیش درآمدی که علیه مطبوعات باشد. هیچ کس حق ندارد دست اندرکاران مطبوعات را مجبور به همکاری کند وهیچ دولت و قدرتی نمی تواند از حق قانونی مطبوعات برای دسترسی آزادانه به اطلاعات ممانعت بعمل نماید ویا آن را تحت سوال و پیگرد قرار دهد.

همچنین طبق همین قانون مطبوعات را فقط تحت شرایط خاصی می توان توقیف کرد واین در صورتی است که مطبوعات ازقانون مطبوعات تخطی کنند .کسانی که در مطبوعات شاغل اند( اعم از سردبیر،ناشر،مدیر علیه مسوول،خبرنگارو… که بطور مستمر مشغول بکارند)حق دادن شهادت علیه مولف یا نویسنده و همچنین راوی خبر را ندارند. در این مورد فقط انجمن های صنفی و دادگاه مطبوعات، بر اساس قانون مطبوعات می توانند تصمیم گیری کنند.

بنابراین طبق این قانون هیچ وقت دولت نمی تواند خبرنگاری را به خاطر نوشتن و انتقاد زندانی کند یا نشریه ای را به این خاطر تعطیل کند . مثلا اگر خبرنگاری مطلبی بنویسد و در این مطلب به نقل از کسی دروغ بنویسد آن کسی که از او نقل قول شده می تواند به دادگاه شکایت کند و خبرنگار را به تحریف حرفش متهم کند و آن وقت دادگاه هم رسیدگی خواهد کرد .البته نه از باب نوشتن مطلبی بلکه به اتهام دروغ گویی یا به اتهام تحریف و هتک حرمت که ممکن است به همین خاطر چند ماه به زندان هم برود .ولی شاکی خصوصی حتما باید وجود داشته باشد .یعنی مدعی العموم نمی تواند به خبرنگاری بگوید چرا نقل قولی دروغین در مطلب خودت آورده ای به همین دلیل خبرنگاران حیطه آزادی وسیعی دارند .طبق همین قانون اما رعایت تعدادی از قوانین و هنجارهای اخلاقی در روزنامه های آلمان الزامی است . مثلا برای مصاحبه با یک کودک خردسال و یا فردی که به سن قانونی نرسیده والدینش باید حضور داشته باشند . همچنین استفاده از عکس کودکان هم منوط به اجازه والدین است .اما هرگز در آلمان خبرنگاری به خاطر انتقاد از دولت و نوشتن مطالب گزنده و انتقادی از فعالیت روزنامه نگاری محروم نمی شود .

انتشار اتهام های بی پایه و اساس،خلاف اخلاق و منشور روزنامه نگاری است. محترم شمردن و توجه به شخصیت اجتماعی و خصوصی افراد از وظایف اصلی مطبوعات است.

همچنین بر اساس این قانون از طریق دادگاه ها می توان محدودیت هایی برای مطبوعات ایجاد کرد. منظور مطبوعاتی که قانون را رعایت نمی کنند، در این صورت مراجع قضایی می توانند از طریق قوانین قضایی مرتبط اقدامات لازم را به عمل آورند.

در ماده 178 قانون مجازات آلمان نیز، در مورد کسانی که مخل آزادی افراد می شوند این گونه آمده است:«وقتی فردی زندگی اجتماعی و سیاسی شهروندی را به طور آشکار یا به وسیله انتشار گزارش، خبر یا مصاحبه تهدید کند و یا به او تهمت بزند و این عمل باعث شود زندگی اجتماعی آن فرد به خطر افتد در این صورت عمل مفتری ،مجرمانه تلقی شده و قابل پیگرد است. ماده 131 قانون جزا یکی از قوانینی است که از انتشار نامحدود اخبار و گزارش ها ممانعت به عمل می آورد.».

بر اساس این قانون این حق به همه مطبوعات داده شده که در مقابل دولتمردان و مردم حق اطلاع رسانی داشته باشند. جمهوری فدرال آلمان از معدود کشورهایی است که حق اطلاع رسانی علیه دولتمردان را محترم شمرده است و مطبوعات نیز بر اساس این قانون تا حد امکان باید واقعیت ها را آن طور که هست گزارش کنند بدین جهت مطبوعات باید در مورد صحت و سقم اخبار و گزارش ها قبل از انتشار اطمینان حاصل کنند . یکی از مهمترین مسائل در مطبوعات آلمان عدم دخل و تصرف در بعضی از خبرها است. اظهارات مفصل و جنجال برانگیز مقامات یکی از این موارد است، زیرا به محض چاپ خبر، مسوولیت محتوای مطالب چاپ شده از نظر رعایت حقوق شهروندی، رعایت قانون مطبوعات و قانون مجازات با دست اندرکاران امور مطبوعاتی است.

طبق این قانون وظایف مدیران مسوول در مطبوعات آلمان این گونه مشخص شده است :«مدیر مسوول باید قبل از چاپ، گزارش ها، اخبار، مقالات و جمیع موارد منتشره را بازبینی کند تا در آن تخلفی صورت نگرفته باشد و از محتوای مقالاتی که باعث مجازات می شود جلوگیری کند .»

همچننین طبق قانون مطبوعات آلمان برای اینکه روزنامه ها بتوانند از اهداف شان حمایت کنند باید بخش مدیریت را از بخش آگهی ها تقکیک کنند .

روزنامه نگاری شغلی پردرآمد و رویایی در آلمان

شغل روزنامه نگارى و خبرنگارى در آلمان از جمله مشاغل پر درآمد به شمار مى آید. هر چند میزان درآمد روزنامه نگاران در این كشور با توجه به محل و نوع كار آنها متفاوت است، ولى به طور كلى مى توان گفت كه روزنامه نگاری در آلمان از مشاغل پر در آمد است . در آلمان جونان زیادی آرزو دارند روزنامه نگار شوند براساس آمارهاى اتحادیه روزنامه نگاران آلمان در حال حاضر شغل اصلى حدود ۷۰ هزار نفر در این كشور روزنامه نگارى است. حدود ۴۵ هزار نفر از كسانى كه به عنوان روزنامه نگار و خبرنگار در آلمان فعالیت مى كنند، به استخدام قطعى مراكز رسانه اى درآمده اند. ۳۱ درصد از این روزنامه نگاران در روزنامه ها كار مى كنند. ۲۶ درصد آنان در شبكه هاى رادیو و تلویزیون مشغول به كار هستند. ۲۰ درصد از روزنامه نگارانى كه قرارداد كارى ثابت دارند نیز براى مجله ها كار مى كنند. ۱۶ درصد روزنامه نگاران نیز در استخدام مراكز مطبوعاتى و روابط عمومى قرار دارند. آژانس هاى خبرى و دفاتر مطبوعاتى نیز ۴ درصد روزنامه نگاران و سرویس هاى آن لاین ۳ درصد خبرنگاران آلمانى را در استخدام خود دارند. میزان حقوق و دستمزد خبرنگاران و روزنامه نگاران در آلمان معمولاً براساس توافق میان سندیكاهاى خبرنگاران و نمایندگان كارفرمایان تعیین مى شود. در مورد رسانه ها و شبكه هاى خبرى بزرگ گفت وگوها میان دو طرف به صورت داخلى انجام مى شود، در حالى كه میزان درآمد سایر خبرنگاران در آلمان براساس نتایج گفت وگوهاى سراسرى میان نمایندگان آنها و كارفرمایان تعیین مى شود. البته بسیارى از رسانه هاى آلمانى نیز در این گفت وگوها شركت نمى كنند و حقوق خبرنگاران خود را براساس توافق با آنها تنظیم مى كنند. میزان درآمد خبرنگاران در آلمان بسته به رسانه اى كه در آن كار مى كنند متفاوت است. اما در مجموع مى توان گفت خبرنگارانى كه تا دو سال سابقه كارى دارند، به طور متوسط در سال حدود ۳۴ هزار یورو درآمد دارند. كمترین میزان درآمد سالانه براى این گروه از خبرنگاران ۲۶ هزار و ۴۰۰ یورو و بیشترین درآمد سالانه ۴۰ هزار یورو است. خبرنگارانى كه بیش از دو سال سابقه كار داشته باشند به طور متوسط ۴۳ هزار و ۶۰۰ یورو درآمد سالانه خواهند داشت.

تبعیض بین زنان و مردان روزنامه نگار

براساس مطالعات انجام شده در آلمان میزان درآمد روزنامه نگاران زن نسبت به روزنامه نگاران مرد به میزان قابل توجهى كمتر است. در حالى كه درآمد متوسط سالانه یك خبرنگار مرد در آلمان ۴۶ هزار و ۵۳۰ یورو است، میزان درآمد سالانه زنان خبرنگار در این كشور تنها ۳۹ هزار و ۹۰۰ یورو است. در بخش روابط عمومى و ارتباطات شركت ها نیز زنان كمتر از مردان درآمد دارند. میزان درآمد سالانه روزنامه نگارانى كه در این بخش ها كار مى كنند ۴۵ هزار و ۳۰۰ یورو است، در حالى كه همكاران زن آنها تنها ۳۸ هزار و ۵۰۰ یورو دریافت مى كنند. همچنین درآمد سالانه یك سردبیر مرد در آلمان به مراتب بیشتر از یك سردبیر زن است. در حالى كه درآمد متوسط سالانه سردبیر مرد ۷۳ هزار و ۷۰۰ یورو است، یك زن با انجام كار مشابه تنها ۵۶ هزار و ۷۰۰ یورو دریافت مى كند.

منابع :

فصلنامه رسانه، سفرهای مطبوعاتی شماره 65، مقاله تجربه اروپا و لبنان ،دکتر سید احمد موسی زاده

هفت روز در سرزمین ژرمن ها ،محمد رضایی ، فصلنامه رسانه، شماره 65

قانون مطبوعات آلمان، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، ترجمه مهرداد امیر رضائی، گرد آوری و تنظیم :حمید درخشان

در آمد روزنامه نگاران در آلمان ، قاسم طولانی ، روزنامه شرق

به همراه تجربه‌ی سفر چند روزنامه‌نگار

فصلنامه‌ی «رسانه» در سال ۸۵ گزارش‌ها و یادداشت‌هایی را درباره‌ی تجربه‌ی سفر جمعی از روزنامه‌نگاران به چندین کشور جهان منتشر کرده است.

برای دریافت فایل پی‌دی‌اف این مطالب [اینجا] کلیک کنید.

انتهای پیام