جامعه ایرانی و گاز اشک آور
صادق صدقگو (دکترای مدیریت رسانه) در روزنامه شرق چهارشنبه 9 مردادماه 98، به سخنان اخیر و جنجال برانگیز دکتر سعید نمکی وزیر بهداشت و درمان اشاره کرده و به تحلیل آن پرداخته است. متن کامل یادداشت «جامعۀ ایرانی و گاز اشک آور» در اختیار انصاف نیوز قرار گرفته است که در پی می‌آید:
آمارهای رسمی، حاکی از شیوع روزافزون افسردگی در کشور است. به گفتۀ وزیر سابق بهداشت، میزان شیوع افسردگی در ایران طی ۲۶ سال گذشته دو برابر شده و بیش از ۱۲درصد مردم ایران نیز افسرده هستند. دکتر قاضی زاده هاشمی درمراسم روز جهانی بهداشت در سال 1396، «افسردگی» را از نظر بار بیماری‌ها دارای رتبه چهارم دانست و گفت: «براساس پیش بینی‌ها در سال ۲۰۳۰ بیماری افسردگی در رتبه دوم بیماری‌ها قرار خواهد گرفت.» 1
این سخنان نشان دهنده آن است که افسردگی، بیماریِ شایع با روندی فزاینده است؛ نوعی بیماری که کاهش اعتماد به نفس و افزایش غم و ناامیدی، برونداد اجتماعی آن در جامعه محسوب می شود.
بر پایۀ تحليل شاخص سرمايه اجتماعي در گزارش پایش شاخص‌های ملی محیط کسب و کار در راستای سنجش و ارتقای بهره‌وری که در سال 1396 توسط پژوهشکده مطالعات توسعه سازمان جهاد دانشگاهی تهران صورت گرفته و وزارت اقتصاد آن را منتشر کرده است، «احساس خوشی داشتن» به عنوان یکی از مولفه‌های مهم سرمایه اجتماعی، در میان شهروندان استان‌های مختلف کشور بررسی شده است.
در این پژوهش، از مردم پرسیده شده «آیا طی هفته گذشته احساس خوشی زیادی داشتید؟» که داده‌های به دست آمده نشان دهنده آن است که استان‌های گیلان، مازندران و کردستان بیشترین امتیاز را در احساس خوشی داشتن کسب کرده اند و استان های اصفهان، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی کمترین میزان امتیاز احساس خوشی را داشته‌اند. میانگین کشور در این مؤلفه ۰.۵۷ است که تنها ۱۵ استان، امتیاز بالاتری از حد میانگین کسب کرده اند. تحلیل شرایط اجتماعی و هویت فرهنگی مناطق مختلف کشور و تطبیق آن با جایگاه آنها در این نمودار و میزان «خوشی مردم»، نتایج قابل تأملی را در پی دارد.
ارسطو (فیلسوف یونان باستان) در خصوص جایگاه شادی بر این باور است که «شادی، بهترین چیزهاست و آن قدر اهمیت دارد که دیگر چیزها وسیله به دست آوردن آن هستند» و شاد زیستن نیز، عاملی مهم برای دستیابی به آرامش و آسایش است. نعمت‌هایی که در دنیای متلاطم و مضطرب امروز، همگان در جستجوی آنند.
قرآن کریم زندگی توام با نشاط و شادی را نعمت و رحمت خدا می داند و با توجه به نیازهای اساسی انسان و اینکه او به طور فطری از غم گریزان و به سوی شادی در حرکت است، پیروانش را از افسردگی و بی حالی برحذر می دارد. خداوند در قرآن، کم خندیدن و زیاد گریستن را به عنوان یک نفرین دانسته و برای نافرمانان می‌گوید: «فَلْیَضْحَکُوا قَلیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثیرًا ، از این پس کم بخندند و زیاد بگریند 2». این نکته، حکایت از این حقیقت دارد که خنده به عنوان یکی از عوامل نشاط، امر طبیعی و فطری است و او می خواهد به عنوان کیفر، نافرمانان از این نعمت محروم باشند.3
در این راستا، مفسر نام آشنای قرآن، حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ محسن قرائتی سالها پیش در یکی از سخنرانی های خود، در تحلیل وضع موجود کشور و رفتار مردم گفته بود: «قرآن می‌گوید “و أنَّهُ هُو أضحَک وَ أَبکی” 4 (و اوست كه می‌خنداند و می‌گرياند) این یعنی هم بخندانیم و هم بگریانیم اما ما “أضحَک” را ول کرده‌ایم و شده‌ایم گاز اشک‌آور!»
و سخنان اخیر دکتر نمکی وزیر بهداشت و درمان، خوانشی جدید از این سخنِ همشهری اوست. خوانشی از منظر طب و با هدف شناسایی علل و عوامل «حاکم شدن فضای غم انگیز بر جامعه» و پرداختن بیش از پیش به «بهداشت روان مردم».
فارغ از اینکه علاوه بر محتوا و مضمون کلام، لحن گوینده و شیوۀ بیان مطالب نیز در انتقال پیام به مخاطب و تفهیم او موثر است، سخنانی از این نوع، بارها توسط شیخ شوخ کاشانی مطرح شده و اعتراض و شکایتی را بر نیانگیخته است اما موج اعتراض به سخنان این وزیرِ کاشانیِ دولت روحانی (فارغ از برخی گمانه‌زنی‌ها) یادآور یکی از معروف‌ترین جملات جامع امیرمومنان علی(ع) است که: «اُنْظُرْ الی مَا قَالَ، و لا تَنْظُر إِلَی مَنْ قَالَ؛ به گفته بنگر نه به گوینده.» 5
افراط‌گرایان در پوستین دین‌داری، غم را در جامعه تئوریزه و افسردگی را ترویج می‌کنند و جمعی نیز به پیروی از آنها اندوه و غم را، حریم امن خود می‌دانند و هیچ نوع ورود منتقدانه و مصلحانه ای به این حریم را بر نمی‌تابند. اما در لایه‌های پنهان این ماجرا و در سکوتی وهمناک، بی‌توجهی به شادی و نشاط اجتماعی و برخورد با برخی از مظاهر قانونی و عرفی آن در جامعه از یک سو و عدم ارائه الگوی شادی مورد تایید! توسط مراکز فرهنگی ذیربط از سوی دیگر، تمِ جامعه را حزن‌انگیز و نسلی غمگین و افسرده را بازتولید کرده است. نسلی که به تدریج شور و سرزندگی برایش نامفهوم خواهد شد و متولیان نیز به جای چاره اندیشی، تزریق روح شادی و ترویج نشاط در جامعه، صرفاً صورت مساله را پاک می‌کنند.
پی نوشت:
1- ایرنا، یکشنبه 20 فروردین 96
2- قرآن کریم، سوره توبه، آیه ۸۱
3- گفتارها، ج ۲ ص ۲۲۵ و۲۲۶
4- قرآن کریم، سوره نجم، آیه 43
5- غررالحکم، ص361
