گزارش: از مهاجرپذیری ایران تا معضلی به‌نام اتباع غیرقانونی

نسترن فرخه، انصاف نیوز: اتباع غیر قانونی در خاک ایران تعداد قابل توجهی دارند، عده‌ی زیادی از فعالان حقوقی و فعالان مدنی تا بعضی از مسوولان این مساله را مربوط به کنترل نکردن مرزهای کشور به خصوص در شرق و جنوب شرق می‌دانند و نظارت بر این مساله را راه حل بسیاری از مشکلات برمی‌شمرند، اما سوال قابل پرسش این است که نظارت بر روی مرزهای کشور تا چه اندازه برای دولت هزینه بر است و علت نبود کنترل کافی در مرز با وجود تمام عواقب آن چیست؟

رضا شفاخواه وکیل دادگستری و فعال در زمینه‌ی پناهندگان و کودکان در گفت‌و گو با انصاف نیوز به موضوع کنوانسیون پناهندگی اشاره کرد که کشورهای متعهد باید طبق آن عمل کنند ولی ایران در بسیاری از بخش‌ها به تعهدات خود پایبند نیست، همچنین به مساله‌ی رد مرز کردن اتباع پرداخت که در بیشتر موارد بدون برگزاری دادگاه و صدور حکم، آنها را از خاک ایران اخراج می‌کنند. برای مثال اگر مردی بدون بررسی در دادگاه رد مرز شود ممکن است خانه و خانواده‌اش در ایران بمانند و او به اجبار به صورت غیرقانونی باز به ایران باز می‌گردد.

سید حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی بر این عقیده است که در طول این سال‌ها پناهندگان همچون شهروندان ایرانی از امکاناتی استفاده کرده‌اند ولی حضور اتباع غیر قانونی همچون ضایعه‌ای است که برای حضور اتباع قانونی هم مساله ساز می‌شود.

او به موضوع کنترل مرز اشاره کرد و گفت: «در کمیسیون امنیت ملی بارها از وزیر محترم کشور، فرمانده نیروی انتظامی، فرماندهی مرزبانی در مورد وضعیت مرز سوال کردیم که چرا اینطور است، می‌گویند ما این افراد را دستگیر می‌کنیم و  آنها را از مرز خارج می‌کنیم ولی چند روز بعد دوباره به خاک ایران باز می‌گردند.»

یکی از عواقب عدم کنترل مرزهای کشور، حاشیه‌نشینی و  به وجود آمدن معضلی به نام کار کودک است، وقتی کشورها کنوانسیون پناهندگی را امضا می‌کنند ملزم به رعایت آن هستند و باید برای حضور اتباع غیر قانونی که در خاک میزبان هستند دادگاه تشکیل شود و دادگاه با توجه به شرایط و خطرات کشور مبدا حکم صادر کند، وقتی کشوری مثل ایران از این کنوانسیون به درستی پیروی نمی‌کند مشکلاتی را به همراه خواهد داشت، مثل نبود کنترل کافی بر پناهجویان و افزایش اتباع غیر قانونی در کشور که  هم برای خود پناهندگان و هم کشور میزبان مساله‌ساز می‌شود. به همین دلیل خبرنگار انصاف به سراغ شهروندان رفت تا از دغدغه‌ی مردم راجع به حضور اتباع غیر قانونی مطلع شود، اما نکته‌ی جالب این است که بیشتر شهروندان نسبت به این موضوع بی‌تفاوت بودند و نظری نداشتند، ولی از افرادی که حاضر به مصاحبه شدند تعداد کمی خواستار اخراج این افراد از کشور و مابقی خواهان حمایت دولت از اتباع غیر قانونی بودند.

در ادامه گفت‌و گو با رضا شفاخواه و سید حسین نقوی حسینی و مصاحبه با تعدادی از شهروندان را می‌خوانید:

شفاخواه: مرز ایران، پاکستان و افغانستان یکی از طولانی‌ترین مرزهای جهان است

رضا شفاخواه به مشکل کنترل مرز ایران و افغانستان و پاکستان اشاره کرد و گفت: «واقعیت این است که مرز بین ایران، پاکستان و افغانستان یکی از طولانی‌ترین مرزهای دنیا محسوب می‌شود، این موضوع موجب شده تا کنترل آن مشکل باشد، حتی در چند روز اخیر دولت ایران به دولت پاکستان انتقاد داشت که از مرزهای خود به درستی مراقبت نمی‌کند، به طور مثال گروه تروریستی جیش العزه وارد خاک ایران می‌شوند و مرزبانان ایرانی را می‌ربایند و به خاک پاکستان می‌برند.

کنترل این موضوع کار سختی است و به آن شکل بهینه‌ای که باید این نظارت‌ها صورت گیرد، اتفاق نیافتاده است. ورود و خروج اتباع به راحتی اتفاق می‌افتد، به طور مثال ما مواردی داشتیم که بچه‌های خانواده‌ی پاکستانی از ایران اخراج شدند و به فاصله‌ی یک الی دو هفته به خاک ایران بازگشتند، یعنی به محض اینکه از کشور خارج می‌شوند بلافاصله از طریق قاچاق‌بران با پرداخت پانصد هزار تومان تا یک میلیون به ازای هر نفر به ایران باز می‌گردند.

این مسایل نشان می‌دهد که چقدر کنترل‌ها و نظارت‌ها ضعیف است و چقدر راحت می‌توانند وارد خاک ایران شوند، با یکی از اتباع افغانستانی صحبت می‌کردم که از سیستان و بلوچستان آمده بود، از او پرسیدم چطور به ایران آمدی در حالی که حتی شناسنامه هم نداری، گفت: «از من پرسیدند کجایی هستی و گفتم افغان هستم و در مورد شناسنامه که پرسید گفتم ندارم، بعد گفت خب بیا و برو.» و به همین راحتی وارد خاک ایران شده بود، البته این آقا الان افغانستان است و در سفری که به افغانستان داشتم با این مرد صحبت کردم ولی مشابه این گفته‌ها را از اتباع دیگر هم شنیدیم.»

این وکیل دادگستری در مورد نحوه‌ی ورود مهاجران به خاک ایران گفت: «ورود مهاجرانی که وارد خاک ایران می‌شوند به دو صورت است، یا با ویزای توریستی و زیارتی وارد ایران می‌شوند و بعد از اتمام ویزا در خاک ایران می‌مانند و عده‌ای دیگر هم مثل پاکستانی‌ها از مرز میرجاوه وارد خاک ایران می‌شوند.

مرز بین ایران و پاکستان چون خیلی وسیع است فقط در بخش‌هایی دیدبانی و گیت‌های مخصوص دارد ولی ترتیب ورود اینطور است که اول قاچاقچی اینها را به جایی می‌برد که خارج از نظارت و کنترل است و بعد ساعت دوازده یا یک شب آنها را رها می‌کند و آنها مجبورند چهار، پنچ کیلومتر مرز خاکی را طی کنند تا به خاک ایران برسند.

حالا ممکن است یک عده توسط مرزبانان دستگیر شوند و یا به آنها تیراندازی شود ولی بیشتر این افراد از مرز رد می‌شوند، در اتفاق اخیری که در قوچ‌حصار شهرری افتاد و تعدادی از آنها را رد مرز کردند، اما من ده روز بعد به آن منطقه سر زدم، دیدم  در حال ساخت همان خانه‌هایی بودند که تخریب شده بود و همان افرادی که اخراج شده بودند مجدد برگشتند و آنجا زندگی می‌کنند.»

شفاخواه ادامه داد: «اتفاق دیگری که بسیار نگران کننده است، موضوع الزام نداشتن به رد مرز کردن خانوادگی اتباع برای مسوولان است، به طور مثال پدر رد مرز می‌شود ولی زن و بچه در خاک ایران می‌مانند و زندگی آنها به شدت در مخاطره می‌افتد.»

این فعال مدنی در مورد شرایط زندگی بیشتر مهاجران غیر قانونی ساکن در ایران گفت: «اکثر این افراد حاشیه‌نشین هستند و در مناطق پر خطر زندگی می‌کنند، سال گذشته هفت نفر از بچه‌های اتباع به طور موقت گم شدند، به این دلیل که بچه‌ها و مادر رد مرز شدند و پدر از آنها بی‌خبر بود،زمان رد مرز مادر و بچه‌ها از هم جدا شده بودند، پدر فکر می‌کرد جان بچه‌ها در خطر است اما بعد از مدتی که پیگیری انجام دادیم مشخص شد بچه‌ها هر کدام به صورت جداگانه از کشور اخراج شده‌اند.

طبق تفسیری مبتنی بر آموزه‌های حقوق بشر، هر کس از مبدا زندگی خود به دلیل ناامنی و شرایط خطرناک مال و ناموسش مورد تهدید قرار گیرد و به سرزمین دیگری چه به صورت رسمی و چه به صورت غیر رسمی مهاجرت کند، فرد پناهجو است و بر عهده‌ی دولت میزبان است که حقوق پناهجویی آن فرد را رعایت کند و سعی کند به حقوقی که طبق کنوانسیون پناهندگان وضع شده عمل کند و ایران هم به آن کنوانسیون پیوسته است و باید به یک سری حقوق اولیه قایل شود، ضمن اینکه به مساله ورود غیر قانونی آن شخص هم رسیدگی شود.

به طور مثال اتفاقی که در مورد مهاجران غیر قانونی ایرانی در خاک اروپا می‌افتد و آنجا دادگاه تشکیل جلسه می‌دهد، هم به دادخواست پناهجویان توجه می‌کند و هم به جرم  ورود غیر قانونی رسیدگی می‌شود، اما در ایران چنین دادگاهی تشکیل نمی‌شود و پناهندگانی که اخراج می‌شوند بدون حکم دادگاه، پلیس به وزارت کشور دستور می‌دهد و  دستورالعملی صادر می‌کند و این افراد را جمع آوری می‌کنند به اردوگاه‌ها می‌برند و ظرف 48 ساعت اخراج می‌شوند، در صورتی که باید دادگاهی تشکیل شود تا هم موضوع غیرقانونی وارد شدن اتباع را بررسی کند و هم به درخواست پناهندگی آنها رسیدگی کند.

این مسایل باعث می‌شود چرخه‌ی قاچاق انسان بازتولید شود و روز به روز گسترده‌تر می‌شود، وقتی فرد را از کشور اخراج می‌کنیم در صورتی که زن، بچه و دارایی‌ فرد در خاک ایران مانده، مجبور است به داخل کشور باز گردد تا حداقل تکلیف خانواده یا دارایی خود را مشخص کند.»

نقوی حسینی: ایران  بیش از چند دهه میزبان مهاجران بوده است

سید حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی نیز به انصاف نیوز گفت:«ایران بیش از چند دهه است که میزبان مهاجرانی است که به دلیل بحران‌هایی که در کشورشان وجود دارد به کشور ما مهاجرت کردند. ما هم از این مهاجران استقبال کردیم و طی این سال‌ها مهاجران مثل شهروندان خود ما از همه‌ی امکانات مثل آب، برق، منزل و مدرسه استفاده کردند، اما بقیه‌ی کشورها اینطور نیست و آنها را در اردوگاه و قرنطینه نگه می‌دارند.

این روند دچار ضایعه‌‌ای شده و آن هم مهاجرت غیر قانونی است، یعنی افرادی به صورت غیر قانونی از مرز عبور می‌کنند و وارد خاک کشور می‌شوند و ما هویت آنها را نمی‌دانیم و اطلاعاتی از اینکه چه زمان وارد خاک ایران شدند نداریم. این موضوع ضایعه‌ای شده که گاهی مردم هم نسبت به این موضوع موضع گیری می‌کنند، حتی حضور مهاجران غیر قانونی باعث مشکل برای مهاجران قانونی هم می‌شود، چون مردم راجع به همه‌ی آنها یک طور فکر می‌کنند، گاهی اتباع غیر قانونی منشا و دلیل آسیب‌های اجتماعی می‌شوند.»

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی در مورد نقش دولت در این زمینه گفت: «در این میان وظیفه‌ی دولت شفاف است، حضور مهاجر غیر قانونی خلاف مقررات است و در هر شکل و موقعیتی باید دستگیر شوند تا از مرز اخراج شود، همه جای دنیا هم همینطور است، اما متاسفانه در کشور ما با نظم، کنترل و قاطعیت عمل نمی‌شود. در این موضوع نیروهای مربوط و نهاد های مسوول هم حرفی دارند که باید حرف آنها را هم شنید، برای مثال در کمیسیون امنیت ملی بارها از وزیر محترم کشور، فرمانده‌ی نیروی انتظامی، فرماندهی مرزبانی در مورد وضعیت مرز سوال کردیم که چرا اینطور است، می‌گویند ما این افراد را دستگیر می‌کنیم و  آنها را از مرز خارج می‌کنیم ولی چند روز بعد دوباره به خاک ایران باز می‌گردند. مشکل اصلی هم همین است که اول مرزها را استحکام‌بندی کنیم به شکلی که امکان ورود غیر قانونی دیگر وجود نداشته باشد.

ما باید اول روی نفوذ‌ناپذیری مرزها کار کنیم تا بعد شرایط را کنترل کنیم و اتباع غیرقانونی را از کشور خارج کنیم که البته در مورد این موضوع چندین بار در کمیسیون امنیت ملی صحبت شده و طرح ارایه شده ولی متاسفانه این طرح‌ها هزینه‌های بسیاری می‌برذ و در بودجه‌ی سالیانه باید اعتبارات سنگینی اختصاص داده شود. حتی پاسگاه‌های مرزی ما هم نیازمند بازسازی، اصلاج و تقویت است، چه برسد به محصور کردن مرز و بنابراین مجلس و دولت باید در این زمینه همت کنند تا مساله ورود اتباع غیر قانونی به خاک ایران کنترل شود.»

مردم درباره‌ی اتباع غیرقانونی چه می‌گویند؟

اتباع غیرقانونی که بدون اوراق هویتی به ایران مهاجرت می‌کنند، معمولا به دلیل ازدواج‌ در سن پایین به سرعت نسل بعد خود را کم‌تر از سی سال تشکیل می‌دهند و گاه نسل‌های بعد از آنها هم بدون هویت باقی می‌مانند، این بی‌هویتی مانع برخورداری از حقوق اولیه شهروندی مثل آموزش و بهداشت می‌شود و محروم از تحصیل ماندن این افراد دلیل بر شکل‌گیری بخشی از معضلات اجتماعی خواهد شد که رفع آن همچون باری بر دوش کشور است.

در دی ماه سال گذشته خبرگزاری ایسنا نوشت: «باوجود آن که آمار دقیقی از تعداد اتباع بیگانه در کشور منتشر نمی‌شود اما بر اساس اظهارات مسوولان بیش از سه میلیون تبعه‌ی خارجی در کشور زندگی می‌کنند.» این رقم نشان از مهم بودن این موضوع است که دولت در برابر این تعداد مهاجر باید چه تدبیری بیندیشد.

به سراغ یکی از کاسبان خیابان انقلاب رفتیم،تا از او بپرسیم دولت در موضوع اتباع غیر قانونی چه کار می‌تواند بکند، این مرد میانسال معتقد بود زمانی اتباع خارجی باید وارد ایران شوند که وضع اقتصادی کشور هم خوب باشد و مردم رفاه داشته باشند، در ادامه گفت: « وقتی که مردم رفاه نداشته باشد حضور اتباع از نظر اقتصادی و فرهنگی به مردم فشار خواهد آورد.»

اما مرد دیگر که از دوستان این کاسب بود نظر دیگری داشت و گفت: «بیشتر اتباع کشور افغان‌ها هستند و تمام فعالیت کارگری حال حاضر ایران بر عهده‌ی افغان‌ها است و آن کاری که آنها می‌کنند را هیچ ایرانی انجام نمی‌دهد. اگر یک روز نیروی کارگری افغان از ایران برود، تمام پروژه‌های کشور می‌خوابد.»

دختر جوانی که چادر بر سر دارد و دانشجوی حقوق است بر این عقیده بود که دولت باید بررسی کند تا علت این ورودهای غیر قانونی به کشور را پیدا کند تا متناسب با آن قانون‌گذاری شود و نسبت به خروجشان طوری تصمیم گیری شود که هم کرامت انسانی آنها حفط شود و هم اگر تصمیم مجدد برای ورود به ایران را دارند مراحل قانونی راحت‌تر طی شود.»

دختر دیگری که دانشجوی حقوق است، پیشنهاد ایجاد یک سامانه برای ثبت ورود مهاجرانداد و توضیح داد: «با وجود اینکه فضای مجازی رونق پیدا کرده است سامانه‌هایی را تدوین کنند تا به محض ورود اتباع خارجی نام آنها ثبت شود و حتی از طریق آن جرم انگاری کنند.»

یکی از مغازه‌داران خیابان جمهوری هم در این مورد گفت: «بیشتر افغان‌هایی که من دیدم در شهرداری مشغول به کار هستند، اگر ایرانی‌ها کار کنند دیگر به این اتباع اجازه‌ی کار نمی‌دهیم.»

مردم میانسالی که روی یکی از نیمکت‌های خیابان انقلاب نشسته در گفت‌و گو با خبرنگار انصاف نیوز بر این باور بود که مهاجران معمولا از نسل جنگ زده‌ها هستند و دولت باید از آنها حمایت کند و ادامه داد:« در کشور آنها آشوب و جنگ بوده و حالا نسل‌های بعدی آنها در کشور ما اگر مشکل اقامت دارند دولت باید از آنها حمایت کند، همانطور که از کشور ما هم به کشورهای دیگر مهاجرت کردند.»

دانشجوی دانشگاه امیر اکبیر بر این باور است که دولت یا باید خودش تصمیم بگیرد که چه کاری می‌کند و یا مطالبات مردمی تاثیری داشته باشد ولی تا به حال مطالبات مردمی تاثیر نداشته و ادامه داد:« این افراد هم آدم هستند و در کشور خودشان حداقل‌های زندگی را نتوانستند مهیا کنند و مجبور شدند به اینجا مهاجرت کنند ولی با وجود اینها نه می‌توان حق زندگی را از این افراد گرفت و نه می‌توان خیلی میدان دادکه مثلا فرهنگ اختلاطی به وجود آورند.»

دختر جوانی در بخشی از کفت‌و گو با انصاف نیوز گفت: «به نظرم اولین کار دولت باید متمرکز کردن این افراد در یک منطقه باشد و بعد تصمیم بگیرد که آیا به این افراد امکان اقامت می‌دهد و یا نمی‌دهد.»

دانشجوی دانشکده هنر هم در مورد اوراق هویتی و یا حق شناسنامه برای اتباع غیر قانونی صحبت کرد و آن را وظیفه‌ی دولت دانست و گفت: «به نظر من دولت وظیفه دارد برای اتباع غیر قانونی چیزی مثل شناسنامه در نظر بگیرد تا مشخص شود این افراد چه کسی هستند»

یکی از رهگذران خیابان ولیعصر گفت: «دولت باید تدابیر امنیتی و اقامتی این افراد را در نظر بگیرد مثل ایرانی‌هایی که به یک کشور اروپایی می‌روند و آنجا اقامت می‌گیرند.»

رهگذر دیگری در همان خیابان بر این باور بود که ارزان بودن کار اتباع باعث حضور آنها در کشور است، اگر هزینه‌ی کارگر بالاتر رود حتما خود ایرانی مشغول به کار خواهند شد اما حالا افغان‌ها نه حق بیمه دارند و نه حقوق کافی دریافت می‌کنند و بنابراین این وضعیت به نفع خیلی‌ها است.»

شهروندان چه می‌گویند؟ [فیلم]

انتهای پیام