تحلیلی قابل تامل: شهر در تصرف خودرو

محمد فاضلی، جامعه شناس که کتاب «شهر، حمل و نقل و زندگی روزمره» را در چارچوب همایش شهر و زندگی روزمره گردآوری کرده، تحلیلی منتشر شده در این کتاب با عنوان «شهر در تصرف خودرو» را منتشر کرده که قابل تامل است.

به گزارش انصاف نیوز، بخشی از این تحلیل قابل تامل در پی می آید:

اگر همین 545 میلیارد تومانی که توسط حسابرس شورای شهر برای هزینه‌های تونل توحید تا پایان سال 89 اعلام شده است ملاک قرار دهیم و هزینه‌های نگهداری و تکمیل آن را هم اضافه کنیم به راحتی هزینه ساخت دو کیلومتر تونل توحید به 600 میلیارد تومان خواهد رسید. در همین سال افتتاح تونل توحید یعنی 88 قالیباف شهردار تهران هزینه ساخت هر کیلومتر مترو اعم از حفاری، نصب، ریل‌گذاری، تجهیزات، خرید واگن و ایستگاه‌ها را 40 میلیارد تومان اعلام کرده بود. با مقایسه این ارقام داده‌های قابل تاملی به دست می‌آید، هزینه ساخت یک کیلومتر مترو در سال هشتاد و هشت 40 میلیارد و هزینه یک کیلومتر تونل توحید 300 میلیارد تومان. با 600 میلیاردی که برای تونل توحید هزینه شد ‌می‌شد 15 کیلومتر خط مترو احداث کرد.

در همین سال قیمت هر اتوبوس درون شهری تقریبا 100 میلیون تومان بود که با 600 میلیارد تومان می‌شد 6000 دستگاه اتوبوس درون شهری برای گسترش حمل و نقل عمومی خرید. این 6000 دستگاه وقتی مهم جلوه می‌کند که بدانیم طبق آمار اعلامی مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در 25 مرداد 1392 تعداد کل اتوبوس‌های فعال در شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در دو بخش دولتی و خصوصی مجموعا 6548 دستگاه است. یعنی با هزینه صرف شده برای ساخت تونل توحید می‌شد تعداد اتوبوس‌های فعال در حمل و نقل عمومی تهران را تقریبا به دو برابر افزایش داد.

2) بزرگراه امام علی(ع): این طرح نیز از دیگر طرح‌های پرهزینه، جنجالی و خودرومحور شهرداری تهران است که به دلیل تخریب حدود هفت هزار واحد مسکونی و جابجایی اجباری ساکنان این خانه‌ها اعتراضات و نارضایتی‌های بسیاری نیز در پی داشت. تا پیش از شروع فاز دوم ساخت بزرگراه امام علی(ع) حدود 9 کیلومتر از آن احداث شده بود که از اوایل سال 90 با شروع فاز دوم آن نهایتا در خرداد 1392 ادامه آن نیز تکمیل شد و بزرگراهی به طول 35 کیلومتر از شمال شرق تهران تا بهشت زهرا در جنوب تهران افتتاح شد. این پروژه هرچند در خرداد 92 افتتاح شد ولی تمام دسترسی‌ها و تجهیز آن هنوز به صورت کامل (شهریور92) انجام نشده است و ساخت و ساز در آن ادامه دارد، به همین دلیل هزینه قطعی ساخت آن نیز تا به حال اعلام نشده است، تنها عدد قابل استناد در این پروژه عدد 1200 میلیارد تومان است که طبق اعلام مازیار حسینی فقط برای رفع معارضان طرح و خرید آنها صرف شده است. به این 1200 میلیارد تومان هزینه تملیک باید هزینه‌های ساخت و ساز را هم افزود که تاکنون اعلام نشده است.

برای دانستن هزینه فرصت از دست رفته‌ی ناشی از احداث این بزرگراه رقم اعلامی 1200 میلیارد تومان را بر هزینه ساخت هر کیلومتر مترو در سال 1392 تقسیم می‌کنیم. در مرداد 1392 هزینه ساخت هر کیلومتر مترو شامل ساخت تونل، ایستگاه و نصب تجهیزات به گفته‌ی منتظری؛ معاون پشتیبانی شرکت متروی تهران حدود 70 میلیارد تومان است، یعنی با 1200 میلیارد تومان در سال 1392 می‌شد بیش از 17 کیلومتر مترو ساخت.

در سال 1392 قیمت تقریبی هر اتوبوس درون‌شهری 200 میلیون تومان است که با 1200 میلیارد تومان می‌شد 6000 دستگاه اتوبوس جدید برای ناوگان حمل و نقل عمومی تهران خرید.

3) پروژه صدر- نیایش: این پروژه نیز جزو پروژه‌هایی است که انتقادات بسیاری را برانگیخته است. اجرای این طرح از اوایل سال 90 شروع شد و ساخت آن کماکان ادامه دارد، بر اساس این طرح دو تونل به طول 10 کیلومتر احداث می‌شود و بزرگراه صدر نیز دو طبقه می‌شود. افزودن یک طبقه به بزرگراه صدر باعث نامناسب شدن اقامت در خانه‌های اطراف این بزرگراه و اعتراضات ساکنین این طرح شده که تاکنون راه به جایی نبرده است. از ویژگی‌های این طرح بسته شدن بودجه آن به دلار است، به گفته‌ی معاون فنی و عمرانی شهرداری بودجه پیش‌بینی شده برای این طرح یک میلیارد دلار است که با در نظر گرفتن هر دلار به قیمت 3200 تومان در زمان نگارش این مقاله (شهریور 92) کل هزینه پیش‌بینی شده برای این طرح 3200 میلیارد تومان می‌شود. بعد از اعلام پیش‌بینی مبلغ یک میلیارد دلار هزینه برای ساخت این دو پروژه در 25 بهمن 1391 مازیار حسینی اطلاعات جدیدتری از هزینه‌های مصرف شده طرح تا آن مقطع ارائه داد که حائز توجه است، به گفته حسینی تا 25 بهمن 1391 برای ساخت تونل نیایش 800 میلیارد تومان و برای پروژه صدر هم 650 میلیارد تومان قرارداد منعقد شده است، بنابراین تا 25 بهمن 1391 کل هزینه پروژه صدر نیایش 1450 میلیارد تومان بوده است.

بعد از این مبلغ 1450 میلیارد تومان اطلاعات جدیدتری از هزینه‌های مصروف در ساخت این پروژه اعلام نشده است و اگر بنا را بر همان پیش‌بینی یک میلیارد دلاری معادل 3200 میلیارد تومان بگذاریم و تعدیلی افزایشی هم شامل طرح نشود با مقایسه این مبلغ با مبلغ اعلامی 70 میلیارد تومانی ساخت هر کیلومتر مترو در مرداد 1392؛ با 3200 میلیارد تومان می‌شد 45 کیلومتر مترو در تهران ساخت. همچنین در سال 1392 قیمت تقریبی هر اتوبوس درون شهری 200 میلیون تومان است که با 3200 میلیارد تومان می‌شود 16000 دستگاه اتوبوس جدید به ناوگان حمل و نقل عمومی تهران افزود، یعنی تقریبا دو و نیم برابر تعداد اتوبوس‌های فعلی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران.

پروژه‌هایی از این دست که با احداث آنها در واقع استفاده از خودروی شخصی تشویق شده؛ بسیار است، در این مقاله تنها به سه مورد از شاخص‌ترین آنها اشاره کردیم. شهرداری تهران به جای اینکه به گسترش حمل و نقل عمومی و ترویج حمل و نقل غیرموتوری نظیر مترو و دوچرخه بپردازد با هزینه‌های گزاف و سرعت و عجله‌ی بسیار اقدام به ساخت تاسیساتی می‌کند که چیزی جز تشویق استفاده از خودروی شخصی نیست. بزرگراه امام علی(ع) در حالی با هزینه‌ای بیش از 1200 میلیارد تومان و تخریب هفت هزار ملک از شمال‌شرقی تهران تا جنوب تهران امتداد می‌یابد که سالیان سال است خط 3 مترو تهران از شمال‌شرق تهران تا جنوب غرب تهران هنوز افتتاح نشده است، خط 3 مترو تقریبا مسیری مشابه اتوبان امام علی(ع) دارد و می‌توانست شمال‌شرق تهران را به جنوب تهران متصل کند، با هزینه‌ای که فقط صرف خرید املاک واقع در بزرگراه امام علی(ع) شد می‌شد 45 کیلومتر مترو ساخت، در حالی که کل طول خط 3 مترو 37 کیلومتر است.

هزینه فرصت از دست رفته در سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی(ع) و پروژه صدر-نیایش در قالب جدول زیر ترسیم شده است.

 جدول 1- هزینه فرصت از دست رفته در ساخت سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی و پروژه صدر- نیایش

در حال حاضر (شهریور92) از خطوط پیش‌بینی شده مترو در داخل محدوده تهران خطوط 1، 2 و 4 به بهر‌برداری رسیده است که مجموع طول آنها 86 کیلومتر است. از سال 1356 که نخستین کارهای مربوط به مترو شروع شد تا به حال همواره مترو با کمبود اعتبارات مواجه بوده و مشکلات متعددی در مسیر تامین بودجه لازم برای ساخت و تامین تجهیزات مربوط به آن وجود داشته است، اگر هزینه‌ای که از سال 1386 تا 1392 در عرض 6 سال برای سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی(ع) و پروژه صدر-نیایش هزینه شد؛ برای متروی تهران هزینه می‌شد به جای 86 کیلومتر مترو، 163 کیلومتر مترو در تهران وجود داشت. البته همانگونه که ذکر شد هزینه‌ای که برای بزرگراه امام علی محاسبه شده است فقط هزینه تملک هفت هزار معارض این طرح است و هزینه‌های عمرانی آن هنوز اعلام نشده است، همچنین هزینه محاسبه شده در جدول فوق برای پروژه صدر-نیایش رقم پیش‌بینی شده‌ی شهرداری است و امکان افزایش آن پس از پایان پروژه وجود دارد، ضمن اینکه تجربه تونل توحید نشان داد رقمی که معمولا توسط شهرداری برای چنین پروژه‌های جنجالی و پرهزینه‌ای اعلام می‌شود به مراتب کمتر از هزینه‌کرد واقعی است، چنانچه برای تونل توحید شهرداری رقم 450 میلیارد تومان را اعلام کرد اما حسابرسی شورای شهر نشان داد هزینه واقعی قریب به 600 میلیارد تومان است. به همین جهت برای دانستن رقم واقعی هزینه تمام شده‌ی بزرگراه امام علی و پروژه صدر- نیایش هم باید منتظر حسابرسی شورای شهر ماند تا واقعیت‌های این دو طرح جنجالی و پرهزینه آشکار شود.