ترکان: وقتی پول نداریم کشور بهتر اداره می‌شود
/ اکبر ترکان و صادق الحسینی در گفت‌وگو با انصاف نیوز /
زهرا منصوری، انصاف نیوز: در دولت محمود احمدی نژاد ایران 700 میلیارد دلار نفت فروخت، عددی که باتوجه به تحریم‌هایی که فروش نفت را از سال گذشته با مشکل روبرو کرده است، به شدت کاهش پیدا کرده؛ اما با تمام مشکلاتی که ایران در صدور و فروش نفت خود با آن روبرو است، باز هم کشور حداقل در سال جاری دارای ثباتی نسبی است، هرچند که دیگر از دلارهای نفتی همچون گذشته خبری نیست. اما این ثبات نتیجه‌ی چیست و در حال حاضر با وجود کاهش صادرات نفت کشور چگونه اداره می‌شود؟ آیا عامل بازدارنده‌ی بی‌ثباتی اقتصاد در سال جاری -علیرغم مشکلات در فروش نفت- کاهش وابستگی اقتصاد ایران به نفت است؟ در آینده چه مقدار از این وابستگی کمتر خواهد شد؟
در این باره با اکبر ترکان مشاور سابق حسن روحانی رییس جمهور و صادق الحسینی، تحلیلگر اقتصادی، گفت‌وگویی کردیم.
ترکان معتقد است که هر زمانی که ما پول نداشته‌ایم، کشور را بهتر اداره کردیم زیرا از منابع مدیریتی و انسانی خود بیش از گذشته استفاده کرده‌ایم. او همچنین می‌گوید که گاهی مدیران سوء مدیریت خود را با پول نفت جبران میکنند.
از سوی دیگر صادق الحسینی می‌گوید اقتصاد ایران به معنای دقیق اقتصادی نفتی به حساب نمی‌آید و در طی سال‌های آینده اگر نرخ ارز ثابت باشد، وابستگی ما به نفت کمتر خواهد شد.
یک موسسه بین المللی به نام کپلر گزارش داده است که «نه تنها در ماه ژوئن شاهد افت صادرات در قیاس با اوج ۲/۳ میلیون بشکه در روز در مه ۲۰۱۸ هستیم، بلکه برای اولین بار از زمان بازگشت تحریم‌ها می‌بینیم که صادرات به طور قابل ملاحظه از سطح پیش از برجام هم کمتر شده است.»
در این گزارش آمده است «با وجود تحریم‌ها، دو کشور چین و ترکیه هنوز هم از ایران نفت خریداری میکنند؛ البته هرچند صادرات گاز ایران افزایش یافته است.»
همچنین برآورد رویترز از کل واردات نفتی کشورها از ایران در ۲۰ روز نخست ماه مارس حدود ۱- ۱/۱ میلیون بشکه در روز بوده است.
الحسینی: ایران کشور وابسته به نفتی نیست
صادق الحسینی با بیان اینکه ایران یک اقتصاد نفتی به معنی دقیق کلمه نیست، به انصاف نیوز گفت: «ایران جزو تولیدکنندگان بزرگ جهان محسوب می‌شود، اما به کار بردن لفظ اقتصاد نفتی آن هم پس از جنگ ایران و عراق خیلی مبنای درستی ندارد. در سال 1979 که انقلاب ایران رخ داد، سرانه‌ی هر فرد از درآمد نفت -اگر با دلار سال 2009 بسنجیم- حدودا 2500 دلار به ازای هر فرد است اما اکنون به 300 تا 500 دلار رسیده است.»
وی افزود: « البته با فرض 1.5 میلیون بشکه، 300 دلار و با فرض حدود سه میلیون بشکه، حدودا 500 دلار سهم هر ایرانی است؛ البته بعداز جنگ توان تولید نفت به شدت کاهش پیدا کرد و اینکه جمعیت کشور هم زیاد شد، با این مقدار 300 تا 500 دلار سرانه، ایران دیگر یک کشور نفتی حساب نمی‌شود. با محاسبه‌ی تولید ایران -اگر سال 2016 را مبنا قرار دهیم- به ازای هر یک میلیون نفر در روز 49 هزار بشکه به هر ایرانی می‌رسد.
این نسبت (تولید به جمعیت) برای کویت تقریبا 20 برابر، عربستان، نروژ و امارات هشت برابر، قطر 12 برابر و روسیه، عراق و قزاقستان دو برابر، لیبی سه برابر برای کانادا بیش از دو برابر از ایران است. بعضی‌ها معتقد هستند ذخایر گاز و نفت ایران به نسبت سایر کشورها زیاد است در نتیجه کشور نفتی حساب می‌شود، البته ایران بالاترین ذخایر گاز را دارد. ذخایر نفت و گاز را اگر روی هم حساب کنیم و بر جمعیت ایران تقسیم کنیم تا درآمد سرانه به دست بیاید، به قیمت دلار سال 2016 به هر نفر 358 هزار بشکه از ذخایر نفت و گاز سهم می‌رسد.»
به کار بردن لفظ اقتصاد نفتی مبنای درستی ندارد
الحسینی ادامه داد: «این رقم برای عراق 1.5 برابر، ترکمنستان پنج برابر، امارات چهار برابر ، قطر 20 برابر ، عربستان 3.5 برابر، کویت 12 برابر، کانادا 1.5 برابر، برومری 1.5 برابر ایران هستند. ایران از این لحاظ در مجموع در رتبه‌ی یازدهم جهان قرار دارد. ایران کشور وابسته به نفتی نیست. ذخایر و تولید نسبت به جمعیت کشور بسیار پایین است. اکنون اگر کل نفت را بفروشیم و به ایرانی‌ها بدهیم و مصرف داخل هم صفر شود، چهار و خورده‌ای میلیون بشکه را روزانه بفروشیم، ماهی 790 هزار تومان به هر ایرانی می‌رسد. البته ایرانی‌ها 430 هزار تومان را در داخل مصرف (بنزین و گازوییل) میکنند. پس یعنی اگر همه‌ی نفتی که تولید می‌شود را هم بفروشیم به هر ایرانی 360 هزار تومان بیشتر نمی‌رسد.
تولید و ذخایر نفتی ما در حدی نیست که کشور ثروتمند نفتی به حساب بیاییم، ایرانی‌ها باید این را از گوش خود بیرون کنند که از نظر نفتی ثروتمند به حساب می‌آییم؛ بودجه‌ی ما وابستگی به نفتش زیاد است، این حرف غلطی نیست؛ اما چون مصرف داخلی بالا رفته و جمعیت هم زیاده شده و تولید نفت زیاد نشده، وابستگی بودجه به نفت کاهش پیدا کرده. در سال‌هایی مثل 89-90 که درآمد نفتی ما بالا رفته بود، وابستگی ما به نفت حتی نزدیک به 40 درصد هم رسید. الان وابستگی به نفت حدودا 30-35 درصد است. اما اکنون نمی‌توانیم نفت را بفروشیم و احتمالا وابستگی واقعی ما کمتر از گذشته است؛ زیرا درآمد نفتی ما به شدت کاهش پیدا کرده است. البته در کسری بودجه این درآمد نفتی خودش را نشان می‌دهد، این رقم پایین نیست؛ دلیل عمده‌ی آن هم وجود حامل‌های انرژی است، چون حامل‌های انرژی را ارزان قیمت به مردم می‌دهیم.
البته این موارد در بودجه‌ی دولت نشان داده نمی‌شود؛ در نتیجه سهم نفت در بودجه‌ی دولت زیاد به چشم می‌آید، 1000 هزار میلیارد یارانه‌ی انرژی می‌دهیم! اگر همین در بودجه بیاید، بودجه‌ی ایران به جای 400 هزار میلیارد تومان، 1400 هزار میلیارد تومان می‌شود، تقرییا سه برابر. این یعنی اینکه سهم نفت در اقتصاد به زیر 10 درصد کاهش پیدا می‌کند. درآمدهای نفتی که حدودا 70 هزار میلیارد تومان است، که در مقایسه با 1400 هزار میلیارد، رقم خیلی زیادی نیست. وابستگی بودجه به نفت زیاد است، زیرا اصول بودجه‌ریزی را رعایت نکردیم. اولین اصل بودجه‌ریزی این است که هر یارانه‌ای که می‌دهید باید از طریق بودجه بدهید. اگر بنزین را هم رایگان می‌کنید باید در بودجه محاسبه شود.»
این اقتصاددان در پایان گفت: «سهم نفت در صادرات ایران زیاد است، 70-80 درصد صادرات ما وابسته به نفت و وابستگان آن است؛ به این دلیل که نرخ ارز را در طی این سال‌ها سرکوب کردیم و ریال را تقویت کردیم، که هیچ صنعت صادراتی غیر از صنعت نفت و حامل‌های انرژی در دنیا برای ما سود نداشته. زیرا رایگان آن را از زیر خاک بیرون کشیدیم. حالا که نرخ ارز درست شده، این هم به تناسب درست خواهد شد، البته اگر نرخ ارز را سرکوب نکنند و با تورم حرکت کند. تا وقتی که صنایع مبتنی بر صادرات شکل بگیر؛ زمان میبرد و در نتیجه در سال‌های آینده می‌توانیم امیداوار باشیم که اگر نرخ ارز را سرکوب نکنیم؛ سهم نفت از صادرات به شدت کاهش پیدا کند.
ترکان: هر وقت پول کمتری داریم، کشور را بهتر مدیریت کردیم
اکبر ترکان، درباره‌ی چگونگی نحوه‌ی اداره‌ی کشور باوجود کاهش چشمگیر صادرات نفت، به انصاف نیوز گفت: «براساس مشاهداتی که از ادوار گذشته تاکنون داشته‌ام؛ هر وقت پول کمتری داریم، کشور را بهتر مدیریت کردیم. از سال 1350 همینطوری است، در سال 1351 که با تاسیس اوپک درآمد نفتی بالا رفت، مدیریت ما هم به شدت بدتر شد. اما در سال‌های 1341 تا 1351 که پول کمتر بود، کشور را بهتر مدیریت کردیم و رشد صنعتی ما هم بهتر بود. لذا این رفتار ادواری کشور است؛ سوءمدیریت‌ها در کشور با نفت پر می‌شود، یعنی بی‌لیاقت‌ترین مدیرها وقتی در صندلی بنشینند و پول نفت به دست آنها بدهیم، با توزیع پول نفت بقای خود را تضمین میکنند.
اما وقتی پول نفت نباشد، آدم‌ها باید شایستگی‌های خود را نشان دهند که چگونه می‌توانند از سایر منابع انسانی استفاده کنند. توجه ما به منبع مالی باعث می‌شود به منابع انسانی توجه نکنیم؛ منابع دانشی هم که تکنولوژی‌هایی هستند که خود صنعت‌گران آن را توسعه می‌دهند. وقتی از تکنولوژی صحبت می‌کنیم، فقط نباید به فکر تکنولوژی‌های تراز اول باشیم. یک نفر که می‌تواند یک کفش خوب یا یک وسیله‌ی سادهای را بسازد یعنی دارای تکنولوژی است.
وقتی از تکنولوژی صحبت می‌شود از کارگاه‌های صنعتی شروع می‌شود تا به مراکز پیچیده‌تر علمی می‌رسیم؛ منابع علمی و تکنولوژی و مدیریتی، جزو منابع ما هستند، اما وقتی پول داریم، این موارد را بیخیال می‌شویم. مثلا یک مدیر با لیاقت با یک مدیر کم لیاقت خیلی فرق دارد. اما ما وقتی بی‌پول می‌شویم به منابع علمی، تکنولوژی و مدیریتی بیشتر توجه می‌کنیم.»
مشاور سابق حسن روحانی گفت: «اگر فردا صبح تحریم‌ها رفع شود و درآمدهای ما بالا رود، دوباره همان کارها را می‌کنیم؛ ذات رفتاری ما همین است. هر وقت پولدار هستیم در رفتارهای مدیریتی خود کثافت‌کاری می‌کنیم. وقتی پولی نداریم، دقت‌ها به سایر منابع بیشتر می‌شود و از آنها بهتر از گذشته استفاده می‌کنیم؛ بسیار موثرتر است که از منابع نفتی استفاده کنیم و جبران سوءمدیریت‌های خود قرار دهیم.
مدیریت مقوله‌ای است که به آن توجه نمی‌کنیم مثلا می‌بینیم در کشورهای صنعتی یک مدیر می‌آید یکی می‌رود و ارزش سهام آن شرکت در بازار بورس چند برابر می‌شود. گاهی اوقات آمدن و رفتن یک مدیر اثرهای میلیاردی برجا می‌گذارد؛ این ناشی از چیست؟ ناشی از قابلیت‌های مدیریتی است که باعث می‌شود یک شرکت اوج گیرد یا ضعیف شود. ارزش‌های مدیریتی وقتی پول کمتری داریم بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
اکبر ترکان در انتها با اشاره به عملکرد ستاد اقتصاد مقاومتی گفت: «البته من از آقای جهانگیری معاون اول، قدرانی می‌کنم که توانسته است در ستاد اقتصاد مقاومتی این دستاوردها را داشته باشد؛ همچنین باید از تیمی که در ستاد اقتصاد مقاومتی هم کار می‌کند، تشکر کرد.»
انتهای پیام
مشکل اینجاست که وقتی پول نباشد عاشقان خدمت هجرت میکنند ، دلیل آنهم اعزام اهل و عیال و پولهای خدمت آورده به خارج در یک سال اخیر !
جناب ترکان، البته منظورتان مردم است ديگر! جنابعالي و اعوان و انصار که تصور نميکنم تحت هيچ شرايط پولتان هر لحظه از لحظه ديگر کمتر باشد!