چرا تفاهم لوزان یک بازی برد ـ برد است؟

هشت روز مذاکره سخت بین ایران و ۱+۵ در لوزان به اعلام بیانیه ای انجامید که قرار است مبنای تهیه برنامه جامع اقدام مشترک میان ایران و ۱+۵ برای حل و فصل پرونده هسته ای ایران باشد. تفاهم اولیه به دست آمده میان ایران و ۱+۵ در روند رسیدن به توافق جامع هسته ای گام مهمی است. اکنون دو طرف از موانع اصلی نهایی کردن توافق جامع عبور کرده اند، ولی حالا باید بتوانند از نتیجه به دست آمده نزد منتقدین داخلی خود دفاع کنند. این وظیفه ای است که اکنون بر دوش جان کری و محمدجواد ظریف، وزرای خارجه آمریکا و ایران قرار گرفته است.

به گزارش تابناک، هر دو طرف حق دارند نگران باشند. در ایالات متحده، جمهوری خواهان مخالف اوباما کنگره را در اختیار گرفته اند و این کنگره است که نقش مهمی در لغو تحریم های ایران دارد. در مقابل در ایران نیز برخی بازیگران قدرتمند سیاسی از دوره پیشین مذاکرات هسته ای و عهدشکنی های اروپایی ها خاطرات تلخی دارند.

در این تفاهم اولیه موارد زیادی هست که چندان خوشایند یک طرف مذاکرات نیست، ولی این طبیعت هر مذاکراتی است. به نظر می رسد ایران ظرفیت غنی سازی را برای خود حفظ کرده که چندان مورد علاقه آمریکا و متحدان آن نبود و در مقابل سرعت برداشته شدن تحریم ها، کمتر از چیزی است که ایرانی ها می خواستند.

علی واعظ تحلیلگر ارشد گروه بین المللی بحران تلاش کرده است در مطلبی در رویترز، به دلایلی بپردازد که هر یک از طرفین می توانند در کشور خود برای دفاع از تفاهم هسته ای مطرح کنند. این متن در قالب پاسخ به سؤال هایی که ممکن است در دو طرف مطرح شود، نگاشته شده است.

چرا ظرفیت غنی سازی ایران بیشتر/ کمتر از چیزی است که قول آن را داده بودید؟

ایالات متحده: ارزیابی این توافق تنها با تکیه بر یکی از جنبه های آن درست نیست، بلکه باید با در نظر داشتن تأثیر آن بر کاهش قابلیت های هسته ای ایران و نیز بهبود کارایی کشف تلاش های آتی ایران برای حرکت به سمت ساخت سلاح درباره آن قضاوت کرد. این توافق، زمان گریز هسته ای ایران را از دو ماه به حدود دوازده ماه افزایش می دهد که هر دو معیار فوق را بر آورده می کند.

ما تعداد سانتریفیوژهای نصب شده ایران را به نحو قابل توجهی کاهش داده و آن را تحت نظارت آژانس قرار داده ایم، میزان غنی سازی اورانیوم ایران را به 5 درصد محدود کرده ایم و ذخایر اورانیوم غنی شده ایران را تقریبا به اندازه ۹۸ درصد کاهش خواهیم داد. این عملا امکان تلاش پنهانی ایران برای ساخت سلاح هسته ای را از بین برده است. تحت چنین شرایطی چندصد یا چندهزار سانتریفیوژ کمتر یا بیشتر تفاوت چندانی ایجاد نخواهد کرد. دانشمندان آمریکایی و اروپایی، این روش را تأیید کرده اند.

ترجیح ما این بود که ایران همه پیچ و مهره های برنامه هسته ای خود را از بین ببرد ولی این عملا غیرممکن است. تسلط ایران بر چرخه سوخت هسته ای را نمی توان بمباران کرد. ما ده سال هدف تعطیلی برنامه غنی سازی ایران را تعقیب کردیم ولی نتیجه آن رسیدن تعداد سانتریفیوژهای ایران به ۲۰هزار دستگاه بود.

از بین بردن برنامه غنی سازی ایران هدفی غیرقابل دسترس بود و هست، مگر اینکه آمادگی استفاده از حمله نظامی را داشته باشیم؛ ولی مردم آمریکا بعد از هزینه هایی که در دهه اخیر در منطقه داده اند، تمایلی به جنگ با ایران ندارند. به علاوه حمله نظامی می تواند باعث تحریک ایران به ساخت سلاح هسته ای شود و در منطقه، درگیری هایی ایجاد کند که اسرائیل را نیز در بر بگیرد. بد تر از این، کسی از حمله نظامی به ایران هم پشتیبانی نخواهد کرد. ائتلاف بین المللی که در این گفت و گو حضور دارد، با آمریکا در درخواست های غیرواقع بینانه از ایران همراه نخواهد بود.

ولی بدون رسیدن به این توافق، ایران برنامه خود را بدون هیچ محدودیت و تاخیری گسترش می داد. زمان گریز ایران به کسری از دو ماه می رسید.

سانتریفیوژهای جدید ایران سه تا پنج برابر قدرتمند تر هستند. ایران به زودی بر ساخت سانتریفیوژهایی با توانایی هشت تا بیست برابر هم مسلط می شد. با بیست هزار سانتریفیوژ موجود و ذخایر اورانیوم غنی شده، ایران می توانست یک جین کلاهک هسته ای بسازد و زمان گریز ایران هر روز کمتر می شد.

ولی اشتباه نکنید. هیچ چیزی در این توافق تمی تواند مانع توانایی ایالات متحده و متحدانش برای اقدام قاطع در صورت تخطی ایران از تعهداتش شود. ما اکنون در موقعیت بسیار بهتری برای کشف اقدامات احتمالی ایران خواهیم بود.

ایران: استراتژی مذاکرات ما بر پایه اصول سیاست خارجی ایران، یعنی عزت، حکمت و مصلحت بود. این اصول ما را به رد درخواست های غربی ها که با باقی گذاشتن تنها ۵۰۰ یا ۱۵۰۰ سانتریفیوژ برنامه غنی سازی ایران را عملا بی ارزش می کرد، رهنمون می سازد. ۵+۱ پذیرفته که برنامه غنی سازی ایران دکوری نیست. برنامه ایران جدی است و باید برای پاسخ به نیازهای انرژی ایران ادامه یابد. این توافق، حق ما برای داشتن برنامه غنی سازی صنعتی صلح آمیز را که این همه سال برای داشتن آن مبارزه کردیم به رسمیت می شناسد.

در مقابل، ما برخی محدودیت های داوطلبانه را پذیرفته ایم، ولی واقعیت این است که اکنون نیازهای عملی ما به غنی سازی محدود است. روسیه اکنون سوخت تنها نیروگاه هسته ای ایران در بوشهر را فراهم می کند و پذیرفته که بعد از سال ۲۰۲۱ نیز این کار را ادامه دهد؛ بنابراین واقعیت این است که اکنون ما نیازی به گسترش فعالیت غنی سازی یا حفظ ذخایر خود نداریم.

ما برای فعالیت چند ساله راکتور تحقیقاتی تهران، اورانیوم 20 درصد مورد نیاز را در اختیار داریم و آژانس تعهد کرده که نیازهای اتی آن را تأمین کند. از آنجایی که تولید سوخت بیست درصدی اقتصادی هم نیست، این توافق به نفع ماست.

از این مهم تر، این توافق بهانه ها برای ادامه فشار ها به ایران را از بین می برد و امکان تسلط ایران بر دانش تولید سوخت را نیز در همکاری با ۱+۵ فراهم می کند.

نگرانی های ایمنی نیز اهمیت دارند. رئیس سازمان انرژی اتمی اشاره کرده است که اگر بدون رسیدن، غنی سازی با سرعت ادامه می یافت، به علت نداشتن فناوری ارزیابی تشعشعات، در سنجش ایمنی سوخت تولید داخل با مشکلاتی مواجه می شدیم. هیچ کس این وسایل سنجش تشعشعات را به ما نمی فروخت و قرار دادن سوخت آزمایش نشده در نیروگاه هسته ای ما کار خردمندانه ای نیست.

به علاوه، غنی سازی تنها قسمت این ماجرا نیست. برنامه ما صلح آمیز است و نباید تنها همین یک جنبه آن را در نظر گرفت. با در پیش گرفتن مسیر توافق، ما می توانیم به فناوری پیشرفته راکتورهای تحقیقاتی و قدرت در اروپا دسترسی پیدا کنیم، در تحقیقات مربوط به همجوشی هسته ای در فرانسه شرکت و با روس ها در ساخت سوخت همکاری کنیم و قادر خواهیم بود که دانشمندان خودمان را به کارگاه های بین المللی ایمنی و امنیت هسته ای بفرستیم.

بگذارید شفاف بگویم، این توافق هیچ چیزی که قابل جایگزینی نباشد از ما نمی گیرد. اصلیترین ثروت ما دانشی است که در ذهن هاست و قرار نیست ما این دانش را فراموش کنیم. دنیا دستاوردهای ما را به رسمیت شناخته، ولی در صورتی که غرب یک بار دیگر به تعهداتش عمل نکند، ما هم به سرعت برنامه خودمان را از سر خواهیم گرفت.

چرا اجازه ادامه برنامه تحقیق و توسعه ایران را دادید؟ / چرا پذیرفتید که تحقیق و توسعه با محدودیت همراه شود؟

ایالات متحده: ایران محدودیت هایی جدی در مورد تحقیق و توسعه را پذیرفته است. این فعالیت ها به مدت یک دهه در سطح صنعتی انجام نخواهد شد. این فعالیت ها در سطح آزمایشگاهی انجام می شود که باعث تسهیل نظارت و کاهش هزینه ها خواهد شد. ما کانالی مشخص برای خریدهای ایران تعیین کرده ایم و آژانس بر همه روند ساخت و تولید سانتریفیوژ ها نظارت خواهد داشت و می تواند به سرعت هر اتفاق غیرطبیعی را کشف کند.

فراموش نکنید که ایرانی ها مردمی مغرور هستند و مانند آمریکایی ها عمیقا به حاکمیت و پیشرفت های خود دلبسته هستند. اگر برنامه تحقیق و توسعه ایران به هم بریزد، صد ها دانشمند را وادار می کردیم که به فعالیت های زیرزمینی یا یک فعالیت نظامی هسته ای پناه ببرند. بدون رسیدن به یک توافق، سانتریفیوژهای ایران به سوی پیشرفته شدن می رفت و هیچ محدودیتی بر برنامه تحقیق و توسعه ایران وجود نداشت.

ایران: فعالیت های تحقیق و توسعه ما ادامه می یابد. هیچ کس نمی تواند تحقیقات دانشگاهی ما را محدود کند. ما محدودیت هایی را در مورد توسعه توان غنی سازی پذیرفته ایم ولی این پیگیری اهداف واقعی ما را محدود نخواهد کرد. در حال حاضر امکان توسعه سانتریفیوژهای پیشرفته تری که باعث نگرانی بین المللی نشود وجود ندارد و این پیش شرط عادی سازی و توسعه نهایی برنامه هسته ای ایران است.

ما اکنون بر جنبه های دیگر چرخه سوخت متمرکز خواهیم شد که به هر حال برای حرکت های بعدی ضروری هستند. ولی به هر حال در دوره ای ده ساله، تحقیق و توسعه در حوزه غنی سازی هم به جلو خواهد رفت و نهایتا ما سانتریفیوژهای بسیار کارآمدتری خواهیم داشت که به ما امکان تأمین سوخت نیروگاه ها را خواهد داد.

چرا شما دوره توافق کوتاه تر / بلند تر از چیزی که وعده داده بودید پذیرفتید؟

ایالات متحده: ما همواره به دنبال طولانی کردن زمان گریز هسته ای ایران بوده ایم تا از بروز این اتفاق جلوگیری کرده و به آژانس این امکان را بدهیم که اطمینان حاصل کند همه مواد و فعالیت های هسته ای ایران صرفا صلح آمیز هستند. آژانس معتقد است که زمان تعیین شده برای توافق با ایران و محدودیت غنی سازی ایران، برای رسیدن به این هدف کافی است.

عناصر مختلف توافق، دوره های زمانی متفاوتی دارند. برخی اقدامات ده ساله، برخی ۱۵ ساله، برخی ۲۵ ساله و برخی دائمی هستند. ولی به هر حال اجرای توافق تا پاک شدن پرونده ایران نزد آژانس تمام نمی شود. به علاوه اینکه بازرسی های سرزده طبق پروتکل الحاقی دائمی خواهند بود. مسأله دیگری هم هست که با پایان یافتن توافق، از بین نمی رود: تعهد ایالات متحده به جلوگیری از اشاعه هسته ای در خاورمیانه.

تعیین زمان پایان دوره محدودیت ها هم در توافق نامه های بین المللی کنترل تسلیحات و هم در قوانین تحریمی آمریکا در مورد ایران سابقه دارد. امکان رسیدن به یک توافق ایده آل با ایران وجود ندارد، به گونه ای که ایران از غنی سازی دست بردارد. این کار از طریق حمله نظامی نیز ممکن نیست.

حتی اگر مردم آمریکا مسائل منطقه ای و جهانی را هم در نظر نگیرند، انجام حمله به ایران بسیار خونبار و پرهزینه است. یک دهه به تأخیر انداختن گریز هسته ای احتمالی ایران هم برای حفاظت از آمریکا و متحدانش، دستاوردی با عمر بیشتر است.

ایران: ما هرگز نمی پذیریم که عضو درجه دوم پیمان عدم اشاعه باشیم و بنابراین هیچ یک از محدودیت ها دائمی نیست. ما یک جدول زمانی را پذیرفته ایم که مطابق با نیاز آژانس برای حل و فصل مسائل اصلی پرونده ایران و رسیدن به این نتیجه است که مواد و فعالیت هسته ای اعلام نشده ای در ایران وجود ندارد.

این مسأله برای کشورهایی مانند ژاپن و کانادا که پرونده های آن ها کمتر هم سیاسی شده بود نیز چندین سال به طول انجامید. ایران همچنین به چند سال زمان نیاز دارد تا نیروگاه های جدید بسازد و بر دانش ساخت سوخت مسلط شود. در انتها هم اینکه فاصله بین زمان ایده ال ایران برای افزایش غنی سازی خود و متن توافق تنها هفت سال است. این زمان برای کشوری با هفت هزار سال تاریخ چه اهمیتی دارد؟!

چرا پذیرفتید راکتور آب سنگین اراک باز بماند/ تغییر داده شود؟

ایالات متحده: این تفاهم میزان پلوتونیوم تولیدی در اراک را به شدت کاهش خواهد داد. طراحی اولیه راکتور در هر سال پلوتونیوم لازم برای ساخت یک بمب را تولید می کرد ولی طبق تفاهم ما، راکتور در آینده پلوتونیوم تسلیحاتی تولید نخواهد کرد.

برای استخراج پلوتونیوم، ایران نیازمند بازفرآوری سوخت مصرفی در اراک است، طبق تفاهم جدید، ایران نه تنها تاسیسات بازفرآوری نخواهد ساخت، بلکه همه سوخت مصرفی راکتور در همه عمر آن را به خارج انتقال خواهد داد.

ایران: ما نه تنها توانستیم راکتور اراک را حفظ کنیم، بلکه این راکتور بعد از بازطراحی پلوتونیوم تسلیحاتی تولید نمی کند بلکه در عوض ایزوتوپ های پزشکی بیشتری تولید خواهد کرد که مورد نیاز بیماران سرطانی است. انتقال سوخت مصرفی و نساختن تأسیسات بازفراوری هم به نفع ایران است، زیرا سوخت مصرفی به محیط زیست آسیب می زند و بازفرآوری هم غیراقتصادی است؛ بنابراین، ما از دستاورد دانشمندان ایرانی حفاظت کرده ایم؛ نگرانی های بین المللی را خنثی کرده و کارایی اراک در حوزه تحقیقات و پزشکی را افزایش داده ایم.

چرا پذیرفتید که تأسیسات زیرزمینی فردو باز بماند/ تغییر داده شود؟

ایالات متحده: تأسیسات فردو به عنوان تأسیساتی مقاوم در برابر حملات هوایی و محل استقرار سه هزار سانتریفیوژی ساخته شده بود که قرار بود، شبانه روزی کار کنند. طبق این توافق، دو سوم این سانتریفیوژ ها برچیده می شوند و باقی آن ها هم اورانیوم غنی نمی کنند. فردو به مرکزی برای تحقیقات فیزیک و فناوری هسته ای تبدیل خواهد شد و تحت نظارت و پادمان ها قرار خواهد گرفت. در پانزده سال آینده در فردو غنی سازی صورت نخواهد گرفت. بسته شدن فردو البته گزینه بهتری بود، ولی ما شبانه روزی بر آن نظارت خواهیم کرد تا در آن کار نظامی نشود.

ایران: فردو به عنوان تضمینی در برابر تهدیدات مکرر برای حمله احتمالی به تأسیسات نطنز ساخته شد. این تفاهم آن تهدید را از بین می برد. ولی ما هنوز بخشی از زیرساخت فردو را حفظ کرده ایم. کار غنی سازی در نطنز ادامه پیدا خواهد کرد ولی فردو باز خواهد ماند و از آن برای تحقیق و توسعه استفاده خواهد شد.

شما چرا اجازه دادید که موضوعات مرتبط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران حل نشده باقی بماند/ همچنان در دست بررسی باشد؟

ایالات متحده: ما همچنان در حال نهایی کردن مجموعه ای از اقدامات هستیم که ایران آن ها را اجرا خواهد کرد تا به نگرانی های آژانس در باره فعالیت های قبلی ایران پاسخ دهد ولی ما نمی توانیم در تحقیقات آژانس دخالت کنیم. کامل شدن این تحقیقات زمان زیادی خواهد برد.

اگر ما منتظر پایان این تحقیقات می ماندیم، مهلت رسیدن به توافق را از دست می دادیم. مسأله مهم اینکه هیچ یک از آن فعالیت ها ادامه نداشته باشد و یا اینکه از سر گرفته نشود. ما شدید ترین اقدامات نظارتی در سطح جهان را اجرایی خواهیم کرد تا اطمینان حاصل شود که هر اقدام نظامی ایران متوقف شده باشد. روشن است که در غیاب این تفاهم، ایران نه تنها به این سؤالات پاسخ نمی داد بلکه امکان این را هم داشت که فعالیت های مخفیانه خود را از سر بگیرد.

ایران: در دهه گذشته، غرب از موضوع ابعاد نظامی احتمالی استفاده کرده تا همه فعالیت های هسته ای ایران را بی اعتبار سازد. ما باید ثابت کنیم که همه برنامه ایران صرفا صلح آمیز است؛ در غیر این صورت، هیچ گاه با آن برخورد عادی نخواهد شد. بدون این تفاهم، غرب می توانست به اتهام پراکنی ادامه دهد، ولی این تفاهم تضمین خواهد کرد که غرب نخواهد توانست در آینده بهانه های جدیدی برای به درازا کشاندن این مسأله جعل کند.

چرا تسهیل در تحریم ها بیشتر/ کمتر از چیزی است که وعده داده بودید؟

ایالات متحده: اولویت امنیت ملی حل مسأله هسته ای با ایران است و هدف از طراحی و اعمال تحریم ها رسیدن به این هدف بود. ما نمی توانستیم بدون ارائه این تخفیف ها در تحریم ها به هدف خود برسیم. در صورت خودداری از برداشتن تحریم ها، ایالات متحده خود منزوی می شد و ائتلافی بین المللی که به شکلی موثر در حال اعمال تحریم ها بود از هم می پاشید.

ما هنوز اختلافاتی جدی با ایران داریم و به همین سبب است که تحریم های مرتبط با حقوق بشر و تروریسم از این تفاهم تأثیر نمی پذیرد. پیوستن دوباره ایران به اقتصاد جهانی، انگیزه های ایران برای ساخت سلاح هسته ای را کاهش خواهد داد. اگر ایران به تعهدات خود عمل کند، ما به کنگره مراجعه کرده و خواهان پایان تحریم های مرتبط با موضوع هسته ای خواهیم شد. این مسأله تأکیدی بر اهمیت نقش کنگره در نظارت بر اجرای توافق و تصمیم گیری نهایی در باره سرنوشت تحریم هاست.

همچنین به یاد داشته باشید که ما تحریم های سازمان ملل در موضوع انتقال فناوری های حساس، تسلیحات متعارف و مواد مرتبط با برنامه موشکی ایران را حفظ خواهیم کرد.

ایران: این تفاهم به پایان همه تحریم های ناشی از بحران هسته ای منجر خواهد شد. منطقا ما نمی توانیم مجموعه ای تعهدات چندساله را یک شبه عملی کنیم و برداشته شدن تحریم ها هم با اقداماتی که ایران اجرایی خواهد متناسب است. این یک تفاهم متقابل و عملگرایانه گام به گام است. رژیم سخت تحریم ها که بر روابط ایران و جهان سایه افکنده است، وقتی که توافق هسته ای مورد تأیید شورای امنیت قرار گرفت و تحریم های اقتصادی برداشته شد، از بین می رود.

ولی اشتباه نکنید. ما اهرم های خود را از دست نداده ایم. اگر غرب فریبکاری کرد و به تعهدش در برداشتن تحریم ها عمل نکرد، ما هم همه محدودیت ها را کنار گذاشته و برنامه خود را توسعه خواهیم داد.

چرا شدت اقدامات شفافیت ساز کمتر/ بیشتر از چیزی است که وعده داده بودید؟

ایالات متحده: پادمان های این تفاهم بی سابقه و سخت ترین مورد در جهان است. پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران، برای بازرسان آژانس دسترسی بهتر به تأسیسات اعلام شده و اعلام نشده را فراهم خواهد کرد.

هیچ کشور دارای حق حاکمیتی به بازرسان اجازه نخواهد داد که هر زمانی به هر جایی بروند، ولی این تفاهم تضمین خواهد کرد که ایران برنامه پنهانی ساخت سلاح نخواهد داشت. بدون رسیدن به این تفاهم، بازرسی های روزانه از تأسیسات غنی سازی ایران متوقف می شد و در بهترین حالت هفتگی می شد. ما امکان نظارت بر جنبه های گوناگونی از برنامه ایران از جمله معادن و آسیاب های اورانیوم، تأسیسات تولید سانتریفیوژ و محل های نگهداری زباله های هسته ای را از دست می دادیم. برخی از این اقدامات به مدت ۲۰ یا ۲۵ سال ادامه خواهد داشت و برخی دیگر دائمی خواهد بود.

ایران: همان گونه که یک ضرب المثل فارسی می گوید: «آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است». از آنجا که ما چیزی برای پنهان کردن نداریم، حداکثر شفافیت را برای برنامه هسته ای خود خواهیم داشت. البته ما به بازرسان آژانس کارت سفیدی برای پرسه زدن در اطراف تأسیسات نظامی خود نخواهیم داد. مکانیزم دسترسی مدیریت شده که ما برای بازرسی از تأسیسات اعلام نشده در نظر خواهیم گرفت، از امنیت ملی و کرامت ما حفاظت خواهد کرد.

در موضوع پروتکل الحاقی نیز ما به ۱۲۴ کشوری خواهیم پیوست که در حال حاضر آن را اجرا می کنند. البته ما کار تصویب پروتکل الحاقی و یا هر تعهد نظارتی بین المللی را تا زمانی که غرب تعهدش در برداشتن تحریم ها را اثبات نکند، نهایی نخواهیم کرد. با انتخاب این مسیر، ما به دنیا اثبات خواهیم کرد برنامه هسته ای ما صلح آمیز است. در صورت به شکست رسیدن مذاکرات، ما پروتکل الحاقی را اجرا نخواهیم کرد، ولی در این صورت، آژانس هم پرونده ایران را پاک نخواهد کرد. با این روند، بحران برای همیشه ادامه خواهد یافت.

واعظ در پایان یادآور می شود که این نقطه نظر ها نه جامع و نه با جزئیات کامل است. هنوز باید جزئیات زیادی مورد مذاکره قرار گیرد و بسیاری از این جزئیات در جلسات محرمانه توضیح داده شود.

انتهای پیام