آفتِ بخشی‌نگری در تحلیل سیاست خارجی

جواد نوری زاده، پژوهشگر دانش سیاست در یادداشتی تلگرامی نوشت:

سیاست خارجی در هر کشوری متأثر از ساختارهای رسمی و غیررسمی آن دولت-کشور (nation-state) است. به‌گونه‌ای که تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری منجر به کنش در ساحت #روابط_خارجی از رهگذر این ساختارها صورت می‌گیرد. ساختار رسمی سیاست خارجی شامل نهادهایی می‌شود که بسته به ساخت‌یابی مدنظر آن کشور در جریان تدوین #قانون_اساسی، هر یک وظایفی را عهده‌دار می‌شوند. این ساختار عمدتاً کارویژه اجرایی را برعهده داشته و از نهادهای رسمی دیگر و هم‌چنین ساختار غیررسمی تاثیر می‌پذیرد. ساختار غیررسمی شامل افراد، گروه‌بندی‌های اجتماعی و سیاسی، احزاب سیاسی، رسانه‌ها و مطبوعات و افکار عمومی، می‌شود‌ که تقریبا در همه کشورهای دنیا مشترک بوده و تلاش می‌کنند در عرصه سیاست خارجی نیز نقش بالفعلی ایفا کنند

ساختار رسمی سیاست خارجی در جمهوری اسلامی همان‌طور که ذکر شد در جریان تدوین قانون اساسی تکوین یافته و بین دو عامل قانون و نهادسازی در ایران نوعی ارتباط علّی و معلولی وجود دارد. بدین معنا که قانون نهادهایی را تعریف کرده که سیاست خارجی از رهگذر این نهادها که شامل – #رهبری (اصول ۷۵، ۱۱۰ و..) ، #قوه_مجریه و به‌طور خاص #وزارت_امور_خارجه (اصول ۱۲۵ ، ۱۲۸ و..)، #شورای_عالی_امنیت_ملی (اصل ۱۷۶) و #قوه_مقننه (اصل ۷۷) می‌شود به منصه ظهور می‌رسد. قانون اساسی به‌طور خاص فصل مجزایی (فصل دهم) را به امر سیاست خارجی اختصاص داده (شامل اصول ۱۵۲ تا ۱۵۵) که در آن «نفی هرگونه #سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ #استقلال همه‌جانبه و تمامیت ارضی کشور، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز متقابل با دول غیر محارب» (اصل ۱۵۲) مورد تاکید بوده و در آن تصریح شده است: «جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هرگونه دخالت در امور داخلی ملت‌های دیگر، از #مبارزه حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان #حمایت می‌کند» (اصل ۱۵۴)

با این مقدمه به‌وضوح ساده‌اندیشی آن‌دسته از افرادی که امر سیاست خارجی را به نهادهای غیرقوه اجرایی (جناح #اصول‌گرا) و یا صرفاً به قوه مجریه (#اصلاحطلبان) فروکاست می‌کنند روشن می‌شود.

در ساختار رسمی سیاست خارجی جمهوری اسلامی دکتر جواد #ظریف همان اندازه مدخلیت دارد که قاسم #سلیمانی دارد. نیروهای نظامی و امنیتی چونان بال یک پرنده در کنار بال دیگر (وزارت امور خارجه) عمل می‌کنند. هرچند ممکن است بین این نهادها ناهماهنگی‌هایی نیز وجود داشته باشد (مانند آن‌چه در جریان موشک‌پرانی‌های #سپاه پاسداران در زمان عقد معاهده عزتمندانه #برجام دیدیم) ولیکن برآیند نهایی این نهادها در خدمت منافع اصلی نظام جمهوری اسلامی در عرصه بین‌الملل است.

طرفه این‌که لازم است بدانیم موقعیت ممتاز ایران اسلامی در عرصه منطقه #خاورمیانه (شامل وقایع #سوریه، #یمن، #عراق، #افغانستان) و #فرامنطقه، محصول کنش-اندرکنش این نهادها بوده و انکار نقش همه اجزای این مجموعه یا نشان‌گر غرض‌ورزی و حقد و کینه نسبت به جمهوری اسلامی است و یا از نادانی و عدم دقت علمی در فهم ماهیت سیاست خارجی در ایران نشأت می‌گیرد. کافی است نگاهی به ماهیت سیاست خارجی دولت‌های رقیب و بلکه نقیض جمهوری اسلامی (ایالات متحده #آمریکا، #رژیم_صهیونیستی و .. ) بیندازیم تا چنین ساختارهای تودرتو و پیچیده، با مشارکت نهادهای سیاسی، نظامی و امنیتی را در آن دولت‌ها نیز مشاهده کنیم؛ دولت‌هایی که بدون این نهادها کمیت‌شان در سیاست خارجی و عرصه بین‌الملل می‌لنگد!

انتهای پیام