صلح حسنی مقدمهی عاشورای حسینی
روزنامهی اعتماد نوشت: در تقویم رسمی کشور روز ۲۸ ماه صفر به عنوان سالروز شهادت سبط اکبر پیامبر، امام حسن مجتبی(ع) ثبت شده است. البته در این تاریخ تشکیک هم شده و بسیاری از علمای رجالی با پژوهش و اجتهاد بر اسناد و روایات به امروز رسیده، اثبات کردهاند که نه روز بیست و هشتم که روز هفتم صفر سالروز شهادت این امام همام است.
مهمترین نکته و مفهوم در زندگانی امام مجتبی(ع) «مظلومیت» است. ایشان در هنگامهای از سوی عامه مردم به خلافت برگزیده شد که «ناکثین»، «قاسطین» و «مارقین» امت واحدهای را که پیامبر با خون دل بسیار سامان داده بود، دچار تشتت فکری و سیاسی کرده بودند. امت آن دوران نخواستند که به محتوای آیه شریفه «واعْتصِمُواْ بِحبْلِالله جمِیعًا ولا تفرقُواْ» عمل کنند و حبلالله را که مصداقش در آن دوران امام مجتبی(ع) بود تنها گذاشتند و در نتیجه امام پس از زخم خوردن از برخی صحابه نزدیکشان، به صلح با معاویه روی آوردند. البته صلح و صلحنامهای که کم از جنگ نداشت.
به مناسبت سالروز شهادت امام مجتبی(ع) با حجتالاسلاموالمسلمین سیدمحمدرضا ابطحی، کتابشناس و پژوهشگر علوم دینی درباره مساله تاریخ شهادت و همچنین پژوهشهای این حوزه به گفتوگو نشستیم. ابطحی، مدیرعامل موسسه قرآنی امالکتاب نقش جهان است.
*بسیاری از مورخان و پژوهشگران بر این عقیدهاند که عدد تالیفات و پژوهشها درباره امام مجتبی(ع) اندک است. به باور آنها همین مساله باعث شده تا شناخت عامه مردم از ایشان کم باشد. نظر شما در این باره چیست؟ این مساله با توجه به شبهات عدیدهای که به ویژه مبلغان وهابی درباره زندگی این امام مظلوم پیش آوردهاند، خود را بیش از پیش نشان میدهد.
البته اینطور نیست و کتابها و پژوهشهای مهمی درباره امام حسن مجتبی(ع) انجام و منتشر شده است. پس از پیروزی انقلاب با توجه به اختلافاتی که در روایات و اسناد مربوط به شهادت این امام همام وجود داشت، حرکتها و پژوهشهای جدی در اصفهان و قم انجام شد تا از بین روزهای سوم، هفتم یا بیست و هشتم صفر به یقین برسند که کدام روز، سالروز شهادت ایشان است.
کتابهای مهمی در این دوران منتشر و بحثهای علمی مفصلی هم اتفاق افتاد و برخی کتابها هم جنجالی شدند، چراکه در آنها روایتهای ضعیف هم بررسی شده بودند. بهطور کل علمای رجالی و تاریخ اثبات کردند که روز هفتم صفر، سالروز شهادت امام مجتبی(ع) است و نه روز بیست و هشتم. بسیاری هم اشکال گرفتند که روایتهای مربوط به روز هفتم ضعیف است و… .
اما یکی از کسانی که در آثارش به بحث درباره این موضوع پرداخت، مرحوم آیتالله سیدمحمدعلی موحدابطحی بود. ایشان محقق و رجالی معروف بود و از شاگردان مرحوم امام خمینی (ره) و آیتاللهالعظمی خویی بود. با توجه به شهرت علمی ایشان نوشتههایشان بسیار مورد توجه قرار گرفت. نظر آیتالله موحدابطحی این بود که بهطور قطعی روز هفتم صفر روز شهادت امام حسن مجتبی(ع) است. یا یقینیتر این است که ما این روز را سالروز شهادت امام بدانیم.
*البته این تاریخ در تقویم رسمی ایران ثبت نشده، اما با توجه به شهرت آیتالله موحدابطحی و خاندانشان در اصفهان آیا این تاکید روی هفتم صفر، تاثیری در علما و اهالی این شهر داشت؟
بله، پس از این پژوهش و تاکید ایشان روی هفتم صفر، در اصفهان این روز بسیار گرامی داشته شده و مجالس عزاداری مفصل و با عظمتی برگزار میشد و اکنون نیز میشود. هفتم صفر اکنون برای اصفهانیها اهمیت ویژهای دارد. ما جلسات و مجالس عزاداری مختلف داریم که همه ساله بهطور منظم در این روز برگزار میشود. حتی دستههای زنجیرزنی و سینهزنی در این روز برپا میشود. در بازار نیز هیئاتی هستند که این روز را مثل روز عاشورا مفصل عزاداری میکنند.
*با این اوصاف اما عامه مردم ایران آنگونه اطلاعات و دانشی را که نسبت به حیات دیگر ائمه دارند، درباره امام مجتبی(ع) ندارند.
دو مساله اتفاق افتاده است؛ نخست اینکه اسم مبارک امام مجتبی(ع) معمولا همراه با اسماء خمسه طیبه (پنج تن آل عبا) میآید. دیگر اینکه از دوره امامت ایشان نیز مطالب محدودی در دست است و علت آن هم به شدت برخوردهایی بازمیگردد که معاویه بن ابیسفیان در دوران به اصطلاح صلح پیش آورد. البته همین نکته که آن دوران با توجه به صلحنامه امام مجتبی(ع) با معاویه دوران صلح بود یا جنگ، نیز در کتابها و پژوهشهای بسیاری نوشته شده است. به نظر میرسد که آن دوران هم به نحوی دوران جنگ است و اگر برنامه امام حسن(ع) نبود، رخداد عظیم عاشورا اتفاق نمیافتاد.
متاسفانه برخی تعصبهای بیجایی روی قضیه صلح و جنگ به خرج دادهاند و همین تعصبات باعث شد تا ابعاد مختلف آن صلحنامه مسکوت بماند و روی این نکات بحث نشود که آیا برخوردهای امام در آن دوران جنگی بوده است یا خیر؟ صلح با معاویه باعث شد تا دهان بسیاری بسته شود. با این اوصاف اما مرحوم علامه مجلسی بحث مفصلی در این باب انجام داده و اثبات کردند که در اصل تفاوتی بین حرکت امام مجتبی(ع) با قیام حضرت سیدالشهدا(ع) نیست. هر یک از ائمه در برخورد با جریانهای معاند روز هر کدام یک روش خاص خود را با توجه به شرایط شیعه داشتند.
حضرت سیدالشهدا(ع) مصلحت را بر قیام دید. حضرت سیدالساجدین امام سجاد(ع) روشش در دعا بود. همچنین حضرت ثامن الحجج امام علی بنموسیالرضا(ع) نیز مصلحت را در این دید که با پذیرش ولایتعهدی به مبارزه با عباسیون برخیزد. به هر حال تفسیرهایی که در طول تاریخ بر صلح امام حسن مجتبی(ع) انجام شد، مسائلی را به وجود آورد. در ذیل سایت امالکتاب سایتی هم بهطور اختصاصی به امام حسن مجتبی(ع) اختصاص پیدا کرده است. یک بخش از این سایت کتابنامه است. بخش مهمی از این سایت نیز پاسخ به شبهات پیرامون زندگانی امام مجتبی(ع) است که ما سعی کردیم با توجه به مستندات مسلم تاریخی این شبهات بسیار را پاسخگو باشیم و الحمدلله در میان سایتهای دیگر ذیل امالکتاب مراجعه به سایت امام مجتبی(ع) بسیار چشمگیر است. همچنین مخاطبان میتوانند با مراجعه به بخش کتابنامه از تمامی کتابهایی که درباره این امام همام منتشر شده باخبر شوند.
*بر پژوهش آیتالله موحدابطحی درباره تاریخ شهادت امام مجتبی(ع) ظاهرا نقدی هم نوشته شد؟
همانطور که گفتم پس از انتشار پژوهش آیتالله موحدابطحی و تاکید ایشان بر اینکه نزد شیعه روز هفتم صفر به عنوان روز شهادت امام مجتبی(ع) قویتر است، در اصفهان به این روز بسیار توجه شد. مثلا عملا در این روز بازار تعطیل شده و مردم به عزاداری میپردازند. البته ایشان نخواستند که روز بیست و هشتم صفر را نیز رد کنند. به عبارتی این دانشمند برجسته ثابت کرد که روز هفتم ماه صفر از نظر روایتهای تاریخی و سندیت آنها، بیشتر از ۲۸ صفر اهمیت دارد. بسیاری از منابع تاریخی نیز بر این روز دلالت دارند. به عنوان مثال در اثر «تثبیت الامامه» نوشته سید قاسم بنابراهیم الرسی (وفات در سال ۲۴۶) که خود از نوادگان امام مجتبی(ع) است و از علمای برجسته زمان خود بود، بر روز هفتم صفر تاکید شده است. همینطور علامه کفعمی از علمای مشهور قرن نهم نیز در کتاب شریف مصباح بر روز هفتم صفر به عنوان روز شهادت تاکید دارد.
این اختلاف روایت درباره سالروز شهادت حضرت فاطمه زهرا(س) نیز وجود دارد و ما دو نوبت در سال را به عنوان ایام فاطمیه گرامی میداریم. من شخصا یکبار از مرحوم آیتالله موحدابطحی درباره این تعدد در تاریخ شهادت و مشکلاتی که ممکن است به وجود بیاورد، سوال کردم. ایشان در پاسخ فرمودند که هیچ اشکالی ندارد که هر دو تاریخ را گرامی بداریم.
عدهای از پژوهشگران به این نظریه نقد وارد کردند و همچنین جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم نقدی بر این نظریه وارد آورد، اما مرحوم آیتالله موحدابطحی یک عالم رجالی قوی بود و تمام روایات و مستندات را میدانست و به نقدها پاسخ داد. اکنون فرزند ایشان آقا سیدمحمد نیز در بحث پیرامون این موضوع فعال است.
*سوال اینجاست که با توجه به مقام علمی آیتالله محمدعلی موحدابطحی، چرا نظر ایشان روی روز هفتم صفر به عنوان نظر صائب پذیرفته نشد تا در تواریخ رسمی بیاید؟
به نظر من وجود یک مشکل باعث این موضوع شد. متاسفانه در زمان حیات ایشان آقازاده بزرگشان با فکر پدر مخالفت پیدا کرد و راهی جز راه او را پیمود و بدل به یکی از قطبهای صوفیه شد. همین مساله باعث شد تا به وجهه علمی ایشان و حتی موقعیت خاندان موحدابطحی خدشه وارد آید. این در صورتی است که این دانشمند برجسته هم در زمان تحصیل و هم در زمان تدریس و ریاست امور شرعی از جمله برجستهترین علما بود. ایشان پس از گذشت زمانی کوتاه از ورود به حلقه درس مرحوم امام خمینی (ره) بدل به یکی از اشکالکنندگان رسمی درس شدند. در درس مرحوم آیتالله بروجردی نیز معمولا دو نفر اشکال میکردند، یکی ایشان و دیگری برادرشان مرحوم آیتالله محمدباقر موحدابطحی. بهطور کل این خانواده هفت برادر بودند که ۶ نفر از آنها از سرآمدان علم و از چهرههای تابناک مکتب امامیه بودند. متاسفانه کار پسر بزرگشان جلوه علمی شخص ایشان را زیر سوال برد.
انتهای پیام
