خاورمیانه نوین و دشمنان آن

عبدالله شهبازی، تحلیلگر سیاسی و تاریخ‌پژوه در یادداشتی تلگرامی با عنوان «خاورمیانه نوین و دشمنان آن» نوشت:

آشوب‌های عراق و لبنان، از منظر بروز ناگهانی در فضای معین و سرعت گسترش و رادیکالیزه شدن آن، نه از منظر عوامل و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی که باید در جای خود تحلیل شود، به ماجرای سقوط موصل و اعلام ظهور داعش در قامت هیولایی جهانی شباهت دارد. هر دو حادثه در فضای جهانی- منطقه‌ای مشابه رخ داد؛ این تقارنی است که نمی‌تواند از چشم تحلیل‌گر ژرف‌نگر پنهان بماند.

سخنان چهارشنبه، ٢٨ مه ٢٠١۴/ ٧ خرداد ١٣٩٣ اوباما در مراسم فارغ‌التحصیلی آکادمی نظامی وست‌پوینت، جایی که پیشتر در سال ٢٠٠٢ جرج واکر بوش دکترین نظامی‌گرایانه خود را اعلام کرده و دوران پس از حادثه ١١ سپتامبر ٢٠٠١ را «دوران جنگ با ترور» نامیده بود، پایان دوران ماجراجویی‌های نظامی آمریکا را نوید می‌داد. سوزان رایس، مشاور امنیت ملی، بلافاصله در توئیت خود سخنان اوباما را «فصل جدیدی» در تاریخ سیاست خارجی ایالات متحده خواند که اجازه می‌دهد با پایان یافتن جنگ‌ها منابع به سوی داخل هدایت شود. برخی رسانه‌ها سخنان اوباما را مهمترین سخنرانی ضد نظامی‌گری در تاریخ دهه‌های اخیر ایالات متحده آمریکا دانستند و فاکس نیوز آن ا «ری‌ست کردن سیاست خارجی آمریکا» نامید. در مقابل، سخنان اوباما موجی از نارضایتی در میان کانون‌های هوادار حضور نظامی در خاورمیانه پدید آورد. جان مک‌کین، سرشناس‌ترین چهره نظامی‌گرای آن روز در سنای آمریکا، گفت: سراسر عراق و سوریه را القاعده اشغال کرده و بر فراز فلوجه پرچم سیاه القاعده افراشته شده و اوباما این را موفقیت می‌خواند. آن زمان هنوز نامی از داعش نبود.

حدود دو هفته پس از سخنان اوباما، دقیقاً ۱۳ روز بعد، سه‌شنبه، ۱۰ ژوئن ۲۰۱۴/ ۲۰ خرداد ۱۳۹۳ شهر دو میلیون نفری موصل، سومین شهر بزرگ عراق، در پی حمله گروهی مهاجم مسلح نقابدار، که ریش‌های بلند داشتند و بر پشت وانت‌های تندرو پرچم‌های سیاه و مسلسل حمل می‌کردند، با چنان سرعتی سقوط کرد که رسانه‌های غربی از آن با تعبیر «تورنادو» (توفان برق‌آسا) یاد کردند. تعداد مهاجمان حدود سه هزار نفر تخمین زده می‌شد. اشغالگران با کشتار مردم مناطق مسیر خود و شهر موصل فضایی چنان رعب‌انگیز پدید آوردند که کسی جرئت مقاومت نداشت. جهان در بهت و حیرت فرورفت. بدینسان، نام داعش جهانگیر شد؛ گروهی که ۱۵ ماه پیش (آوریل ۲۰۱۳/ فروردین ۱۳۹۲) بر بنیاد القاعده عراق پدید آمد و تا این زمان شهرت و اهمیتی نداشت. دو سال پس از تأسیس داعش، مجله اشپیگل (۱۸ آوریل ۲۰۱۵/ ۲۹ فروردین ۱۳۹۴) اسنادی جنجالی منتشر کرد که نشان می‌داد داعش بر بنیاد افسران اطلاعاتی رژیم صدام و محبوسین زندان‌های آمریکا و بریتانیا در عراق پدید آمده است.

پیامد ظهور داعش منتفی شدن وعده اوباما در آکادمی وست‌پوینت دال بر خروج کامل نیروهای آمریکایی از خاورمیانه بود.

با پایان جنگ داخلی سوریه، و شکست داعش و سایر گروه‌های تروریستی، که با نقش فعال ایران به دست آمد، این امید زنده شد که منطقه وارد دورانی جدید شود. پیشتر نوشتم: «این تحولات بزرگ و تاریخ‌ساز سرزمینی وسیع شامل سه کشور ایران و عراق و سوریه را، به مساحت ۲ میلیون و ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع و با جمعیتی قریب به ۱۴۰ میلیون نفر، به منطقه‌ای مشترک المنافع بدل کرده است… این حوزه مشترکی است که تعامل در آن دستاوردهای بزرگ تجاری- اقتصادی، فرهنگی و سیاسی برای ایران و ایرانیان دارد.»

در ۶ اکتبر ۲۰۱۹/ ۱۴ مهر ۱۳۹۸ رئیس‌جمهور بعدی آمریکا، ترامپ، به اقدامی مشابه با اوباما دست زد. او خروج نیروهای آمریکایی را از شمال سوریه اعلام کرد و مطالبی دال بر پایان نظامی‌گری در خاورمیانه و معطوف کردن سیاست دولت آمریکا به امور داخلی بیان کرد. سخنان ترامپ نیز، مانند سخنان اوباما، موجی بزرگ از مخالفت را در میان کانون‌های نظامی‌گرا برانگیخت.

اینک، نه ظهور داعش و سقوط موصل بلکه آشوب‌های رو به گسترش در عراق و لبنان است که آرزوی آینده‌ای باثبات و شکوفا را برای منطقه به مخاطره انداخته است.

انتهای پیام