«عید بیعت» و حاکمیتِ مناسک‌ساز

محسن حسام مظاهری، نویسنده و پژوهشگر اجتماعی تشیع و آیین‌های شیعی در یادداشتی تلگرامی با عنوان ««عید بیعت» و حاکمیتِ مناسک‌ساز» نوشت:

«1. دیروز درباره‌ی مراجع تقلیدِ‌ مناسک‌ساز نوشتم و ابهام و پارادوکسی که بین مناسک‌گرایی و فقاهت وجود دارد. همان‌طور که اشاره شد، یکی دیگر از مبدعان و مؤسسان مناسک و مراسم مذهبی در سال‌های اخیر، حاکمیت و سازمان‌های فرهنگی دینی وابسته به آن بوده‌اند. هرچه منطق مناسک‌سازیِ فقها محل ابهام باشد، درعوض مناسک‌سازی حاکمیت و نهاد قدرت بدون ابهام و روشن است. پتانسیل بالای مناسک برای تهییج و بسیج توده‌ای دینداران و افزایش توان نظام در کنترل و مدیریت جامعه، هر حکومتی را به سمت بهره‌برداری از چنین ظرفیتی ترغیب می‌کند. چه رسد به حکومت دینی که خود را متولی اصلی و مرجع رسمی دین ناب و معیار می‌داند.

این‌چنین است که در روند تورم مناسکی تشیع ایرانی در دو سه دهه‌ی اخیر، حاکمیت نیز سهم قابل توجه‌ای داشته است: گاه ابداعات دیگران را مصادره کرده و گاه نیز خود رأساً دست به ابداع زده است. گاه با احیا و ترویج و رسانه‌ای‌کردن یک سنت محدود و گاه با تأسیس یک مراسم بی‌سابقه.

2. مراسم «عید بیعت» که چند سالی است در روز نهم ربیع برگزار می‌شود از جمله ابداعات مذهبی حاکمیت است. این مراسم البته هنوز اقبال مردمی پیدا نکرده و نمی‌توان ادعا کرد به بدنه‌ی هیئتی راه پیدا کرده و مورد پذیرش قرار گرفته باشد. خصوصاً که این مراسم نوظهور یک رقیب جدی و سنتی و باقدمت هم دارد: «عید عمرکشان» یا «فرحة الزهرا».

3. بااین‌حال از شواهد پیداست که اراده‌ای قوی برای ترویج و تثبیت این مراسم وجود دارد که از ابزارهای مختلف برای رسیدن به این هدف استفاده می‌کند: از صبحگاه مشترک نیروهای نظامی در جمکران گرفته تا اجتماع طلاب حوزه‌های علمیه (با هدایت مرکز مدیریت حوزه) و برگزاری شوی مذهبی در سراسر کشور.
باید دید این تلاش‌ها که با تبلیغات رسانه‌ای همراه است می‌تواند عید بیعت را به تقویم مناسکی هیئت‌ها و گروه‌های مذهبی وارد سازد یا این مراسم در حد یک مراسم مذهبیِ حاکمیتی خواهد ماند.

4. پوستر مراسم عید بیعت در تهران را در تصویر می‌بینید. همنشینی سخنران سیاسی ـ مذهبی رادیکالی مثل رائفی‌پور و مداحان سیاسی مثل طاهری و پویانفر با فاطمه عبادی (نفر اول مسابقه‌ی «عصر جدید») جالب و قابل تأمل است. استفاده از سلبریتی‌های غیرمذهبی مانند فوتبالیست‌ها، خوانندگان، هنرپیشه‌های سینما و تلویزیون، مجریان صداوسیما برای جذب مخاطب بیشتر، ترفند جدیدی نیست و سال‌هاست خصوصاً توسط هیئت‌های سیاسی (انقلابی) به کار برده می‌شود. منتها این بار برای رونق‌بخشی به شوی مذهبی از یک هنرمند زن استفاده شده است تا یک بار دیگر نشان داده شود وقتی پای منافع سیاسی وسط باشد، هیچ مانع و رادعی برای تشیع سیاسی وجود ندارد و تمسک به هر دستاویزی مجاز و مشروع است.

پ.ن.

صدای پای تغییرات را می‌شنوید؟»