حیات «چندهمسری»!

مریم لطفی در «سازندگی» نوشت:

یکم: صلات ظهر است، کوچه باریک است و زمین خاکی است. یکی از زن‏ها چادر مشکی مخملش را به سبک زیبای بلوچی رها کرده روی شانه‏اش. در حیاط درمانگاه نشسته روی صندلی و چشم‏های سرخش نم دارد. پسربچه‏ی پا‌برهنه‏ای دورش می‏چرخد و بازی‏گوشی می‏کند. می‏رود زیر چادر مادر و در‏می‏آید و باکی از پابرهنگی ندارد، مادرش هم. اسمش را که می‏پرسم، دفترچه را می‏آورد جلوی دهانش. صدای خفه‏ای از پشت دفترچه می‏گوید «گل بانو». ۳۰ ساله است. چهار بچه دارد و چند سالی است که دیگر بچه‏دار نمی‏شود. ناراحت است، نگران است و شوهرش زن دیگری گرفته است. آمده دوا و دکتر کند تا به قول خودش برکت برگردد به خانه و زندگی‏اش؛ دوباره دفترچه را می‏گیرد جلوی دهانش: «اینجا عیبه اگه زن نتونه بچه‏دار بشه. چهارتا آوردم اما شوهرم بازم می‏خواد. اگه به خودم بود که دیگه بچه نمی‏خواستم. الله خودش کمک کنه، خوب نشم یا طلاقم می‏ده یا بازم می‏ره زن می‏گیره. نمی‏خوام زندگیم خراب بشه. به شوهرم هم که نمی‏تونم بگم دیگه زن نگیره. دکترای‏ اینجارو می‏شناسی؟»

اینجا روستای ریگ ملک در شهرستان میرجاوه است، در سیستان و بلوچستان. کاروان سلامت هلال‌احمر رسیده و زن‏ها هجوم آورده‏اند. دکترها را نمی‏شناسم و صدای زن را به زور می‏شنوم. چشم‏هایش نم دارد هنوز. لبخند می‏زنم، لبخند می‏زند و دفترچه را از کنار دهانش می‏کشد کنار. ردیف دندان‏های افتاده در صورت جوانش نغمه‏ی ناجوری است.

دوم: زنِ روبه‏رویی کم‌سن و سال به نظر می‏رسد. دستش را گرفته به دیوار و سرک می‏کشد در اتاق روان‌شناس. روبنده‏ی مشکی زده و بچه‏ی یکی دو ساله‏ای را بغل کرده است. سلام که می‏دهم روبنده را باز می‏کند. لپ‏هایش گل انداخته و با چشم‏هایش می‏خندد. اسمش سمیراست. اولین‌بار است که آمده پیش روان‌شناس. می‏گوید ۱۵ سالگی ازدواج کرده و حالا ۱۹ ساله است. دو بچه دارد و دائم مضطرب است؛ «شوهرم ۴۰ ساله‏ست. یه هوو دارم که ۱۸ سال از خودم بزرگتره. من زن دوم شوهرم هستم و دو بچه براش آوردم. اما یکی دو هفته‏ای هست که فهمیدم می‏خواد یه زن دیگه هم بگیره. از وقتی فهمیدم سردرد گرفتم. همش دلشوره دارم. اینجا عادیه مردا چند تا زن بگیرن اما تو خودت زنی دیگه. می‌فهی من چی میگم…». سمیرا حرف که می‏زند گوشه‏ی ناخن‏هایش را می‏جود و دلشوره‏ی توی جانش تا چشم‏هایش بالا آمده است انگار.

سوم؛ مغازه شلوغ است و پسر جوانی پشت دخل ایستاده. لوازم بهداشتی و آرایشی می‏فروشد در چهار راه رسولی زاهدان. خودش می‏گوید ۲۸ ساله است، گرچه کم‌سن و سال‏تر به نظر می‏رسد. حسابی سر و زبان دارد و کارش را خوب بلد است. حرف از زندگی و اهل و عیالش که می‏شود اولش می‏خندد؛ «چهار زن دارم و هشت تا بچه». می‏پرسم «با این سن و سال واقعا چهارتا زن داری؟!» خنده را جمع می‏کند و گره‏ می‏اندازد به ابروهایش: «آره، پول داشتم بازم می‏گرفتم. مردی یعنی همین!»

چهارم: سمیه جعفری یکی از پزشک‏های کاروان سلامت تهران است که به روستاهای سیستان و بلوچستان آمده؛ پزشک زنان. از مشکلات شایع زنان اینجا به «سازندگی» می‏گوید: «خیلی از زن‏های اینجا مشکل نازایی دارند که یکی از دلایل آن رقابت چند همسری است. متاسفانه در واقع تعداد فرزندان یک زن، برنده بودن او را مشخص می‏کند! مثلا دو مراجعه در همین چند روز داشتم، یک دختر ۱۵ ساله و یکی هم دختر ۱۸ ساله. هر کدام چهار بچه داشتند و هردوی‌شان دچار بیرون‌زدگی رحم بودند. در این سن و سال کاندیدای جراحی بودند، به خاطر تعدد زایمان و کار زیاد. وقتی در سن زیر ۱۸ سال بارداری اتفاق می‏افتد بین مادر و فرزند رقابت ایجاد می‏شود، چون هر دو در سن رشدند. با این حال کودک‌همسری و چندهمسری در اینجا بسیار شایع است، خیلی از مشکلات اینجا فرهنگی است».

ترویج‭ ‬چند‌همسری در‭ ‬تهران

بعضی‏ها فکر می‏کنند چند‌همسری مختص سیستان و بلوچستان و استان‏های جنوبی ایران است. در‏حالی‏که این ماجرا در بیخ گوش پایتخت هم جریان دارد و حتی برای آن تبلیغ می‏شود. نمونه‏اش همین بلوایی که این دوسه روز اخیر با انتشار یک پوستر تبلیغاتی برای ترویج چند‌همسری به‌پا شده؛ ظاهرا آموزش‏ها و کارگاه‏هایی در این مورد توسط یک موسسه خصوصی با عنوان «حیات حسنی» برگزار می‏شود؛ موسسه‏ای در قم که مدتی است این کارگاه‏ها را در شهرهای دیگر هم برگزار می‏کند و آموزش‏هایی در حوزه‏ی «ضرورت احیای فرهنگ چند همسری، الزامات تشکیل خانواده‏های چند همسری، احکام فقهی خانواده‏های چندهمسری و مهارت‏های ارتباطاتی خانواده‏های چندهمسری» ارائه می‌دهد. حالا قرار است این کارگاه در تهران هم برگزار شود. جالب اینکه پوستر این کارگاه، همان پوستر ترویج فرزندآوری بوده که دستکاری شده و حالا برای ترویج چند همسری منتشر شده است.

محمد عسگری، مسئول واحد مشاوره موسسه حیات حسنی در شهر قم است و درباره‏ی چند و چون برگزاری این کارگاه در تهران به ایرنا گفته است: «ما در کشور حدود ۱۰۰ هزار خانواده‏ داریم که تعددی هستند، یعنی یک آقا چند همسر دارد. آیا اینها نیاز ندارند مرکزی باشد که به صورت علمی و مشاوره‏ای به آنها خدمت کند؟ این کار خلاف عرف است و اشتباه همین‏جاست. خدای متعال مرد را به طور تکوینی تعددی خلق کرده و متناسب با آن، قانون تشریح کرده، کسی می‏تواند منکر این واقعیت شود؟».

او در مورد ضرورت این کار در جامعه‏ی امروز می‏گوید: «ما سوپر میلیاردرهایی را داریم که بندگان خدا، دوست دارند که زندگی دوم تشکیل بدهند، سفره‏ی دیگری را پهن بکنند اما، جریان فرهنگی غرب‌زده، فمنیست‏های غرب‏گرا و البته فمنیست‏های مذهبی و حتی مسجدی به همراه قانون ظالمانه‏ای که ایجاد شده، مانع از این واقعیت مهم در جامعه ما شده‏اند. ما قصد نسخه پیچیدن نداریم و چندهمسری شرایط خاص خود را دارد، اما برخی هستند که می‏توانند خانواده‏ی دیگری تشکیل دهند. ما در ایران بین ۳۰ تا ۴۹ سال، اعم از باکره تا مطلقه حدود ۴ تا ۵ میلیون زن داریم که اینها همسر ندارند. آیا اینها حق تاهل ندارد؟ نظام خانواده شامل بخش‏های مختلفی است و چندهمسری هم یکی از ضلع‏های این مجموعه است. اگر راه حلال ببندیم و سگ را ببندیم و سنگ را باز بگذاریم، فحشا جامعه را در بر می‏گیرد. همان‌طور که می‏بینیم برخی در جامعه گرفتار هستند. اگر راه حلال را باز بگذاریم و آنها عدالت داشته باشند این مشکلات دیگر پیش می‏آید».

نظر‭  ‬رهبر‭ ‬انقلاب‭ ‬در‭ ‬باره‭ ‬چندهمسری‌

البته این اولین‌بار نیست که چند‌همسری به صورت رسمی در جامعه ترویج می‏شود. چند وقت پیش هم تعدد زوجات در تلویزیون تبلیغ شد و مردی با سه زن در یک برنامه‏ی تلویزیونی حاضر شد. هفته‏ی پیش هم علیرضا قاسمیان که معمم است در برنامه‏ی «بدون توقف» در مورد چند‌همسری صحبت کرد. جالب اینکه چند وقت پیش رهبر انقلاب هم درباره این مسئله واکنش نشان دادند. خبرگزاری مهر در این باره گزارش داده: «سال گذشته فتوایی منتسب به رهبری در کانال‌ها منتشرشد که مدعی بود ایشان تعدد زوجات را در شرایط فعلی جامعه مستحب می‌دانند. اما چند وقت پیش در جمعی یکی از حضار ماجرا را از رهبری جویا شد و ایشان هم متعجبانه گفته‌اند: «اصلا بنده همچین فتوایی ندارم و اصلا همچین چیزی را قبول ندارم؛ چه کسی این را گفته است؟ آقایان حتی به شوخی هم نباید درباره تعدد زوجات حرف بزنند، که باعث دلسردی خانم‌ها می‌شود». حتی ایشان هشدار داده‌اند که افراد شاغل در بیت رهبری اگر همسر دوم اختیار کنند، اخراج می‌شوند.»

از دیگر منتقدان این پدیده، معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده ریاست‏جمهوری است که چند وقت پیش گفته بود: «معتقدم زنان باید با حقوق خود در این موضوعات آشنا بوده و از آن دفاع کنند و معتقدم فراگیری مهارت‏های حقوقی برای زنان در این موضوع می‏تواند کمک‏کننده باشد، چرا که کسانی که از این نوع روابط آسیب می‏بینند، زنان و خانواده هستند».نگرانی مروجان چند‌همسری از تعداد مجردان قطعی و همچنین زنان مطلقه در ایران است. عباس عسکری ندوشن، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد و پژوهشگر امور خانواده در رابطه با آمار تجرد قطعی زنان و مردان به ایرنا گفته است: «بر اساس آخرین سرشماری کشور که در سال ۱۳۹۵ انجام شد، شاخص تجرد قطعی در کل کشور برای مردان ۳.۶ درصد و برای زنان ۲.۸ درصد بوده که اندک افزایشی را نسبت به سرشماری سال ۱۳۹۰ نشان می‏دهد».  برخی از متخصصان و مسئولان هم در این‏باره معتقدند: «ایران کشوری نیست که از لحاظ ساختار جنسیتی دچار مشکل باشد و نیاز داشته باشیم تا موضوع ازدواج دختران یا زنان دچار تجرد قطعی را مطرح کنیم». این را محمدمهدی تندگویان، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان در انتقاد از ترویج چند همسری به ایسنا گفته است. او همچنین گفته: «ما هنوز نتوانسته‏ایم برای موضوع ازدواج ساماندهی مناسبی داشته باشیم که حالا بخواهیم روی مدل‏های مختلف ازدواج بحث کنیم. از کسانی که می‏خواهند در خصوص ترویج ازدواج دوم فرهنگ‏سازی یا کمک کنند، خواهش می‏کنم که این هزینه را به خیرین ازدواج بدهند تا جوانان کشور که دچار موانع اساسی در امر ازدواج هستند، مشکلات‌شان حل شود. باید در مورد این موضوعات مدیریت منابع فرهنگی داشته باشیم و بر این اساس اولویت ما فرهنگ‏سازی برای ازدواج جوانان است. این هزینه‏ها باید روی این موضوع متمرکز شود تا آمار ازدواج جوانان افزایش یابد».

ادعا‭ ‬می‏کنند‭ ‬کرامت‭ ‬زن‭ ‬مهم‭ ‬است‭!‬

تبلیغ پدیده‌ی چند همسری با واکنش‌های بسیاری همراه بوده است. از جمله فعالان حوزه‌ی زنان که سردمداران مخالفت با این مسئله هستند . برخی از آنها معتقدند این پدیده شیوع چندانی در جامعه ندارد و بیشتر به تبلیغات رسانه‌ای مربوط می‌شود.

شیما قوشه، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان در رابطه با پدیده چندهمسری به «سازندگی» می‏گوید: «خوب است نگاه تاریخی به این مسئله داشته باشیم. تا اواسط دوره‏ی قاجار چند همسری باب بوده است؛ هم برای مردم عادی و هم برای درباریان و افراد متمول بازاری. می‏شود گفت از زمان ناصری به بعد چندهمسری در میان افراد عادی بسیار کمتر شده و بیشتر محدود به شاهان و بازاری‏ها بوده است. البته این مسئله دلایل متعددی داشت که یکی از آنها به سرپرستی گرفتن زن‏هایی بود که شرایط معیشتی مناسبی نداشتند و به این موضوع به چشم یک کار خیر نگاه می‏شد.

حتی ممکن بود زن‏هایی که همسر اول بودند هم به واسطه‏ی خیر بودن این کار، این موضوع را می‏پذیرفتند. به همین دلیل قانون مدنی که در سال ۱۳۰۹ تصویب شده، اصلا به مسئله‏ی چند همسری ورود نکرده است. تنها خیلی گذرا در قواعد ارث به این موضوع پرداخته شده و در بخش حقوق خانواده هم به این موضوع چندان اشاره‏ای نشده است. بنابراین از لحاظ تاریخی هم از چند همسر بودن مردان عادی جامعه، گذر کرده بودیم».

او مطرح شدن مسئله‏ی چند همسری را بازگشت به چندین نسل قبل می‏داند؛ «از لحاظ فرهنگی، اجتماعی و از نظر وجهه‏ی بین‏المللی و جنبه‏های مختلف زندگی زن و مرد ایرانی، این مسئله در قرن ۲۱ کمی عجیب به نظر می‏رسد. در قانون حمایت از خانواده، چه قانون سابق و چه فعلی تنها موردی که مطرح شده، این مسئله است که اگر مردی بدون اجازه‏ی همسر اولش همسر دوم یا چندم اختیار کند، از موارد حق زن برای طلاق محسوب می‏شود. در واقع قانون‌گذار اجازه‏ی همسر اول را شرط داشتن همسر دوم دانسته است. در بقیه‏ی قوانین به این مسئله اشاره نشده است».  قوشه معتقد است: «قانون باید با توجه به مقتضیات زمانی و مکانی جامعه تدوین شود. با توجه به اینکه خیلی وقت بود که جامعه‎ی ما از مرز چند همسری عبور کرده بود، قانون‌گذار هم نیازی نمی‏دید که وارد جزئیات این روابط شود. اما اینکه امروزه دوباره چنین مسئله‏ای مطرح می‏شود، بازگشت عجیبی به دوره‏ی قاجار است! البته من ترجیح می‏دهم به این مسئله توجهی نکرده و آن را بزرگنمایی نکنیم. چون قطعا این افراد تعداد کمی را می‏توانند جذب کنند».

او در واکنش به آمار منتشر شده‏ی ۱۰۰ هزار نفری خانواده‏های چندهمسری که از سوی موسسه حیات حسنی مطرح شده، می‏گوید: «در ایران به آمار دقیق دسترسی نداریم. هر کسی می‏تواند ادعایی کند و به قول ما حقوقی‏ها هر کسی هر ادعایی می‏کند باید بتواند آن را اثبات کند. اینها بیشتر بحث تبلیغاتی است و نمی‏شود به این آمارها استناد کرد».

این وکیل دادگستری در مورد حمایت از زنانی که در معرض چند همسری قرار دارند، می‏گوید: «قوانینی در حمایت از آنها وجود ندارد و باید بگویم خوشبختانه یا متاسفانه جامعه از این مقوله رد شده است. چندهمسری چندان در جامعه رواج ندارد و آن هم احتمالا بیشتر مربوط به کسانی است که تمکن مالی بالایی دارند. به هر حال در فضای اقتصادی امروز‏ی جامعه با مشارکت زن و مرد هم باز زندگی سخت می‏گذرد، چه رسد به داشتن چندین همسر».

او به نکته‏ی دیگری هم اشاره می‏کند: «اجرای عدالت در میان زوجین ریشه‏ی حقی است که در شرع برای مردان در نظر گرفته شده و طبعا اجرای این مسئله تقریبا ناممکن است. حتی به نظر می‎رسد این مسئله برای زمان و مکان خاصی در نظر گرفته شده که امروزه نشدنی است. مانند برخی قوانینی که در فقه ما مطرح شده و امروز بعضا جزو قوانین متروک هستند. بسیاری از افراد به دنبال توجه و یا حتی ایجاد گسست در خانواده‏اند. آنها فقط ادعا می‏کنند که نهاد خانواده و کرامت زن برایشان مهم است، در‏حالی‏که مردی که همسر دوم اختیار کند، آسیب روانی زیادی به همسر اولش وارد می‏کند. خانه باید جای امنی برای افراد باشد و یک زن باید بداند که خانه قلمروی اختصاصی اوست و نمی‏تواند این را با کس دیگری شریک شود. این کار آسیب زیادی به نهاد و اخلاق خانواده وارد می‏کند».

انتهای پیام