بیشترین فعالیت را در سوریه داریم اما…

روح‌الله اسلامی، استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی گفت: هزینه‌های زیادی را در منطقه انجام می‌دهیم اما برداشت‌های مناسب نداریم، ما بیشترین فعالیت را در سوریه داریم اما منافع بیشتر را روسیه می‌برد. ما با تمام قوا و اعتقاد و در شکل اخلاق شروع به فعالیت می‌کنیم اما دنیای سیاست به این شکل نیست، ما بازیگر خوبی هستیم که به نتایج خوب نمی‌رسد.

اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا درباره جایگاه ملت و ملی‌گرایی در مناسبات خارجی ایران گفت: ناسیونالیسم واژه‌ای مدرن است که دولت-کشورهای اروپای قرون جدید، برای افزایش قدرت و همبستگی خود آن را مطرح کردند. این مفهوم سپس به کشورهای جهان سوم رسید و آنان تلاش کردند تا با استفاده از این مفهوم به جایگاه دولت-کشور برسند و استقلال پیدا کنند. یک معنای ناسیونالیسم ایجاد دولت-کشور با تکیه بر همبستگی‌ها و اشتراکات مردم است. همچنین ناسیونالیسم به فکر ایجاد ملت هست، ایران اصلا نیازی به  ناسیونالیسم ندارد زیرا یک ملت قدیمی است.

وی ادامه داد: یکی از متفکران روابط بین‌الملل معتقد است ایران برخلاف بسیاری از کشورها نیازی به ناسیونالیسم ندارد، زیرا تاریخ و جغرافیای کهن آن از همان ابتدا ملت‌ بوده است، ایران یکی از اولین دولت-کشورهای تاریخ است. امپراطوری‌های هزارساله پیش از اسلام تمامی مولفه‌های یک دولت-کشور را  داشته‌اند.

این استاد دانشگاه افزود: ناسیونالیسم‌های جدید غالبا مشتمل بر زور هستند و با این ابزار دست به یکپارچگی می‌زنند اما ملت ایران هیچ‌گاه به زور شکل نگرفته‌ و شاخص مهم آن نیز همزیستی مسالمت‌آمیز مردم فلات ایران بوده‌است، این مسئله نیز به عملکرد کوروش برمی‌گردد که در فتوحات خود با همه مردم با احترام برخورد می‌کرد، مفهوم ملیت در ایران همیشه به معنای آبادانی بوده است. مثلا هخامنشیان پس از فتح مصر آبراهه ای ایجاد می‌کنند که امروزه کانال سوئز شناخته‌ می‌شود.

اسلامی تصریح کرد: می‌بینیم که در قدیم مغول‌ها و امروز آمریکا هرجا پا می‌گذارند ویرانی به بار می‌آورند اما هر جا ایرانیان رفته اند آثار تمدن دیده‌می‌شود. این ملیت در طول تاریخ با فراز و ‌نشیب همراه بوده است، ایران مدام از سوی اقوام بیابان‌گرد و غارتگر مورد حمله قرار گرفت و هرچند حکومت‌های آن فرو می‌پاشند اما هیچگاه نابود نشده‌ است. اگرچه از لحاظ سیاسی، اقتصادی یا نظامی شکست می‌خورد اما از نظر فرهنگی همیشه باقی می‌ماند. تا جایی که همان قبایل وحشی و بدوی پس از چند سال خلق‌وخو و فرهنگ ایرانی می‌گیرند.

وی با طرح این پرسش که آیا سیاست خارجی ایران از این مسئله استفاده می‌کند، گفت: ما یک ایران بزرگ فرهنگی داریم که شامل سرزمین‌های فلات ایران است و هنوز میراث‌هایی از ایران مانند نوروز، امشاسپندان، شخصیت‌های علمی و ادبی و غیره در 44 منطقه از این فلات قرار دارد. اما از ایران سیاسی بخش کوچکی باقی‌مانده‌است. سرزمین های زیادی را از دست دادیم اما هنوز اشتراکات فرهنگی باقی مانده‎اند. یک سوال  اساسی این است که آیا سیاست خارجی ایران از این عناصر ملی استفاده ‌می‌کند؟

استاد علوم سیاسی دانشگاه فردوسی درخصوص وجوه هویت ملی ایران بیان کرد: عناصر ملی 4 وجه دارند. نخست عناصر باستانی مانند نوروز و یا اشتراکات زبانی که با بخش هایی از آسیای میانه و مرکزی در آن مشترک هستیم. این وجه مورد غفلت قرار گرفته و اصلا فعال نیست. سپس وجه اسلامی است؛ مردم ایران تا زمان صفویان مانند سایر کشورهای اسلامی بودند. ایران با تاسیس سازمان همکاری‌های اسلامی و یا کنفرانس اسلامی به این اشتراکات پیوسته است. اما جنگ ایران و عراق و پس از آن اختلافات شدید ایران و عربستان این اشتراکات را کمرنگ کرد و اکنون مسئله فلسطین ایران را با جهان اسلام پیوند می‌دهد.

اسلامی ادامه داد: عنصر هویتی ملی سوم، تشیع است که از زمان صفویه جزو شاخص‌های ملی قرارگرفته‌است. این وجه کاملا فعال است و ایران در این زمینه با عراق، سوریه، لبنان و … ارتباط گرفته‌است. اما این وجه مشکلات قابل توجهی دارد. ایران وارد فضاهای امنیتی و یکجانبه شده‌است. مثلا پس از سقوط صدام ما باید کاملا با منطق و احتیاط رفتار می‌کردیم تا تقصیری متوجه ایران نباشد، اما برخی رفتارها را نشان دادیم که حال می‌بینیم مردم عراق، ایران را در وضعیت نابه‌سامان خود مقصر می‌دانند. این در حالی است که ما کمک‌های بسیاری به عراق کردیم و آن را از چنگال داعش نجات دادیم و اشتراکات بسیاری بین ما نیز از جمله شیعیان و کردهای هر دو کشور وجود دارد. ما نباید به گونه‌ای رفتار کنیم که عراق مجددا به طرف دشمنان ایران  برود.

وی افزود: به عنوان وجه آخر عناصر مدرن مطرح می‌شوند که بعد از مشروطه وارد هویت ملی ایران شدند اما مانند وجه نخست چندان فعال نیستند، این وجه شامل برنامه‌ریزی مدرن، ساختار بروکراتیک، حرکت به سوی جهانی شدن، احترام به عرف و قوانین بین‌الملل ایفای نقش در سازمان‌ها بین‌المللی، شناخته شدن به عنوان یک کشور مدرن و مانند این‌ها می‌شود.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در واقع از این  چهار وجه، دو وجه غیرفعال و یک وجه نیمه‌فعال است و البته آن وجه فعال هم مبتنی بر همزیستی مسالمت‌آمیز و برنامه‌های بلندمدت نیست، به این ترتیب منافع ملی تامین نمی‌شود. هزینه های زیادی را در منطقه انجام می‌دهیم اما برداشت‌های مناسب نداریم، ما بیشترین فعالیت را در سوریه داریم اما منافع بیشتر را روسیه می‌برد. ما با تمام قوا و اعتقاد و در شکل اخلاق شروع به فعالیت می‌کنیم اما دنیای سیاست به این شکل نیست، ما بازیگر خوبی هستیم که به نتایج خوب نمی‌رسد.

اسلامی تاکید کرد: ما باید با  بازی‌دادن کشورهای همسایه زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و سپس سیاسی و امنیتی را فراهم کنیم تا اطمینان همسایگان را جلب کنیم و از عناصر ملی خود استفاده کنیم، عنصر باستانی ما اصلا فعال نیست. بسیاری از بزرگان ما همچون رودکی و نظامی تصاحب شده‌اند و کار به تصاحب زردشت نیز رسیده‌است در صورتی که این ها کاملا ایرانی اند و کشورهای دیگر حتی توانایی درک و فهم این ها را ندارند. در صورتی که ما با استفاده به جا از این عناصر می‌توانیم زمینه همبستگی همسایگان را با خودمان ایجاد کنیم. اوضاع در این زمینه بسیار بد است.

وی درباره نقش مناسبات مذهبی در سیاست خارجی بیان کرد: ایدئولوژی و مذهب منبع قدرت هستند و سیاست خارجی به قدرت آنان نیاز بسیاری دارد. باید از آنان استفاده کرد اما مهم این است که این استفاده یکجانبه و در بسترهای امنیتی نباشد. تشیع و اسلام جزوی از عناصر ملی ایران هستند و منبع قدرت ایران را شکل می دهند.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی گفت: عربستان و ترکیه با ایدئولوژی‌های بسیار مخربی در حال نقش‌آفرینی در منطقه‌اند، عربستان به دنبال احیای خلافت و سنت‌های قدیمی است، خود را مدعی ام‌القرایی جهان اسلام می‌داند و هر کجا هم پا می‌گذارد، تروریسم و ویرانی را پدید می‌آورد. ترکیه هم در حال راهزنی فرهنگی است و با ناتوانی از درک این میراث‌ها به دنبال نژادگرایی و نوعثمانی‌گرایی است. آمریکا نیز با آن‌که کشوری قدرتمند و مدرن است اما وجه امپریالیستی آن باعث شده این کشور نیز حامل خرابی و ویرانی باشد. اما ایران همیشه در تاریخ خود حالت تمدن ساز داشته‌است . این غنای تمدنی میتواند به پایان دادن بنیادگرایی کمک کند.

اسلامی تاکید کرد: بنیادهای فلسفی در ایران گرایش‎هایی عقل‌گرا داشتند. از زمانی که نقش ایران در منطقه کاهش یافت، منطقه دچار آشوب شد. جای این فرهنگ و تمدن خردگرا را بنیادگرایی و تعصب گرفته‌است تا جایی که اگر انتخابات آزاد برگزار شود ممکن است تروریست‌ها رای بیاورند، ایران باید نقش‎آفرینی ملی خود را افزایش دهد.

وی درخصوص ترجیح ایران به نقش‌آفرینی نظامی تاکید کرد: هزینه‌های نظامی را باید انجام دهیم، وقتی در سرتاسر منطقه گروه‌های تروریستی وجود دارد و کشورهای همسایه میلیاردها دلار خرج تسلیحات نظامی می‌کند ما نیز باید هزینه نظامی انجام دهیم. اما علاوه بر فعالیت‌های نظامی باید فعالیت اقتصادی و فرهنگی نیز انجام داد.

انتهای پیام