بررسی حقوقی حمله به سفارت

ایران 29 فروردین 1340 با امضای احمدمتین دفتری به کنوانسیون وین در مورد روابط دیپلماتیک سال1961 پیوست. این قرارداد 21 مهر سال 1343 در دوره 21 مجلس شورای ملی به تصویب این مجلس رسید. همچنین فروردین سال 1342 با امضای نماینده رژیم پهلوی، ایران به کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی 1963 پیوست.

این قرارداد نیز چهارم اسفند سال 1353 در دوره 23 مجلس شورای ملی به تصویب این مجلس رسید. همچنان که ذکر شد تصویب این دو قرارداد از سوی مجلس شورای ملی به منزله عضویت رسمی ایران در این دو کنوانسیون بوده و در نتیجه الزام ایران را به رعایت تمام مواردی که در این دو کنوانسیون ذکر شده است به همراه دارد.
در این دو کنوانسیون آمده است کشور پذیرنده باید شرایط لازم را جهت تهیه مکان مناسب برای کشورها فراهم کند. در ماده 21 کنوانسیون روابط دیپلماتیک و ماده 30 کنوانسیون روابط کنسولی آمده است: «دولت‌های پذیرنده باید… موجبات تسهیل تملیک دولت فرستنده را از لحاظ اماکن مورد احتیاج… در سرزمین خود فراهم نماید یا در تحصیل این اماکن از طریق دیگر به دولت فرستنده یاری کند.» بنابر این مشخص است که براساس این دو کنوانسیون، دولت‌ها نسبت به تامین محل اسکان و ماموریت فرستادگان کشور‌های دیگر مسئولیت مستقیم دارند.

پس از آنکه کشور‌ها مکانی جهت انجام امور دیپلماتیک و کنسولی خود تامین کردند، براساس بند2 ماده 22 کنوانسیون روابط دیپلماتیک و بند‌های 1، 2 و 3 ماده 31 و ماده 59 روابط کنسولی، کشور پذیرنده وظیفه حفظ اماکن دیپلماتیک و کنسولی از هرگونه تجاوز و خسارت را دارد. همچنین در ادامه این ماده آمده است که کشور پذیرنده نسبت به حفظ آرامش و شئون این اماکن نیز مسئولیت دارد. درواقع کشور‌ها نه‌تنها درباره مسائل امنیتی مکان‌های دیپلماتیک مسئولیت دارند؛ بلکه بالاتر از آن نسبت به حفظ شئون و آرامش این اماکن نیز مسئول هستند. بنابر این کشور‌های پذیرنده چهار وظیفه اصلی درباره اماکن دیپلماتیک و کنسولی دارند؛ اول محافظت از تجاوز و تعرض به اماکن، دوم ممانعت از آسیب رساندن به اماکن، سوم ایجاد و حفظ آرامش در اماکن و چهارم حفظ شئون اماکن.

مساله دیگری که در این دو کنوانسیون به آن اشاره شده، امکانات و وسایلی است که در داخل مراکز دیپلماتیک و کنسولی وجود دارد. در بند 3 ماده 22 کنوانسیون روابط دیپلماتیک و بند 4 ماده 31 کنوانسیون روابط کنسولی تاکید شده است امکانات و لوازم داخل در این اماکن مصون از اقدامات اجرایی است؛ یعنی حتی امکان مصادره و توقیف آن اموال وجود ندارد. «اماکن کنسولی و اسباب و اثاثیه و اموال پست کنسولی و وسایل نقلیه آن از هر نوع مصادره به‌منظور دفاع ملی یا انتفاع عمومی مصون خواهند بود تا چه رسد به آسیب زدن و تخریب آنها. و در ادامه آمده است هرگاه برای مقاصدی خاص سلب مالکیت ضروری باشد دولت پذیرنده می‌بایست غرامت با سه شرط «فوری، مناسب و کافی» به دولت فرستنده پرداخت کند.

مساله حفاظت از اماکن دیپلماتیک و کنسولی آنقدر حائز اهمیت است که حتی در منازعات میان کشورها نیز حفظ و امنیت این کشورها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در بندهای الف و ب ماده 45 کنوانسیون روابط دیپلماتیک و در فقرات الف بند 1 و 2 ماده 25 کنوانسیون روابط کنسولی آمده است: «در صورت بروز منازعات میان کشور، اماکن فوق می‌بایست مورد حمایت و حفاظت کشور پذیرنده قرار گیرند و دولت فرستنده می‌تواند حفاظت از منافع، اماکن و اموال خود را به کشور ثالثی واگذار نماید.»

حال سوالی که می‌تواند اینجا مطرح شود این است که اگر به این اماکن تعرض شود چه اتفاقی می‌افتد؟ بنا بر این دو کنوانسیون، کشور مدعی می‌تواند با طرح آن در شورای امنیت سازمان‌ملل متحد موجب محکومیت و جبران خسارت از سوی کشور پذیرنده شود. یعنی همان اتفاقی که درباره تعرض به باغ قلهک انگلستان و سفارت و کنسولگری عربستان افتاد و شورای امنیت سازمان‌ملل در کمتر از 24 ساعت قطعنامه‌ای علیه ایران با اجماع تمام اعضای خود صادر کرد. اقدام بعدی درخواست غرامت نسبت به اموال و اماکن خسارت‌دیده شده است. درباره حمله به باغ قلهک، گفته شد انگلستان خواستار یک‌میلیون پوند به‌عنوان غرامت از جمهوری اسلامی است و پارسال نیز مصاحبه مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه با روزنامه «گاردین»، در حالی که به میزان غرامت اشاره‌ای نکرده بود، پرداخت غرامت به انگلستان را قوت بخشید. درباره عربستان نیز قطعا این اتفاق خواهد افتاد و آنان برای چهار عدد میز و صندلی درخواست غرامت و خسارت سنگینی خواهند داشت.

اما صرف‌نظر از جنبه‌های سیاسی و مالی تعرض به سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها، قطعا تصویر خدشه‌دار شده فرهنگ، تاریخ و تمدن چندصدساله کشورمان دیگر اصلاح نخواهد شد و فرصت‌هایی که می‌توانست برگ برنده‌ای برای ما باشد تا دست برتر را در معادلات و بازی‌های پیچیده منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشیم، امروز به یک تهدید تبدیل شده است. هرچند رفتارهای خصمانه برخی کشورها در طول سال‌های گذشته بر کسی پوشیده نیست، باید یاد بگیریم حرف درستی را که می‌خواهیم بگوییم، درست بگوییم.