لیلاز: اعتراضات اخیر به دلیل گران شدن بنزین نیست

افزایش قیمت بنزین و واکنش‏ها نسبت به آن را باید از چند منظر موردبررسی قرار داد:

به دلیل به تعویق انداختن اصلاحاتی که در زمینه قیمت حامل‏های انرژی در تمام ۱۵ سال گذشته اتفاق افتاده است، چاره‏ای جز انجام یک جراحی عمیق و البته دردناک باقی نمانده بود. به‏عبارت‏دیگر هرچه زمان اجرای این طرح بیشتر به تعویق می‏افتاد، جراحی عمیق‏تر و دردناک‏تر می‏شد. بنابراین افزایش قیمت بنزین تصمیمی بود که چاره‏ای جز اجرای آن وجود نداشت. دستگاه‏های کارشناسی دولت هم پیش‏بینی کرده بودند، که در ابتدا ممکن است تبعاتی به همراه داشته باشد، اما درنهایت تصمیم گرفتند قیمت بنزین را افزایش دهند.

در حال حاضر بزرگ‏ترین اشتباه این است که فکر کنیم اعتراضات اخیر به دلیل گران شدن بنزین اتفاق افتاده است. در‏حالی‏که اعتراضات مردم در وهله نخست به ناکارآمدی‏هایی مربوط می‏شود که کل کشور و نه‏فقط دولت را در برگرفته است. در وهله دوم به فسادی مربوط است که در سراسر ایران لانه کرده و تمام اقتصاد کشور را در اختیار گرفته است. در وهله سوم به تبعیض‏هایی مربوط است که در جامعه وجود دارد و در وهله چهارم به مناقشات سیاسی بین جریان‏های مختلف ربط پیدا می‏کند. مردم از این مناقشات خسته شده‏اند و آن را برای اقتصاد ایران زیان‏بار می‏دانند. ضمن اینکه درحال‏حاضر در دنیا کشوری وجود ندارد که به‏اندازه ایران تحت‏فشار قرار گرفته باشد. در چنین شرایطی دعوای بین جناح‏های سیاسی، مردم را بیش از گذشته ناراحت می‏کند. بنابراین اشتباه بزرگی است که فکر کنیم اعتراضات مردم به دلیل گران شدن بنزین یا افزایش قیمت برخی کالاها رقم خورده است. تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۹۸ حدود ۳ تریلیون تومان برآورد شده است. این در حالی است که کل ارزش بنزینی که دولت به مردم می‏دهد ۵۰ هزار میلیارد تومان بیشتر نیست که معادل نیم در هزار تولید ناخالص داخلی کشور می‏شود. بنابراین افزایش قیمت بنزین، مبنا و موجب ناآرامی‏های اخیر نیست.

آمارها نشان می‏دهد دهک دهم درآمدی ۲۳ برابر دهک اول بنزین مصرف می‏کند که عین بی‏عدالتی است. هم‌چنین از نظر جغرافیایی، پایتخت که ۱۰ درصد جمعیت ایران را در خود جای‏ داده است، نزدیک به یک‏سوم بنزین کشور را مصرف می‏کند. این یعنی هم از نظر جغرافیایی و هم از نظر طبقاتی در مورد توزیع یارانه بنزین با بی‏عدالتی مواجه هستیم. این ماجرا در مورد گاز هم اتفاق می‏افتد، اما به این شدت نیست. چون در مورد بنزین نمی‏شد پلکانی قیمت را تغییر داد اما در مورد گاز می‏شود. در مورد بنزین عین بی‏عدالتی بود که یک شهر مثل تهران به‏اندازه ۱۰ استان جنوبی کشور بنزین مصرف کند، بدون اینکه کوچک‏ترین تاثیری در تولید ثروت یا رفاه جامعه داشته باشد. این شرایط تهران را به یک چاله پر از آلودگی، ترافیک و انواع بیماری‏های ناشی از آلودگی تبدیل کرده است. حل این مشکلات از طریق اصلاح الگوی مصرف انرژی چه بدی‏ای دارد؟ منتقدان طرح باید به این سؤال پاسخ بدهند.

در روزهای اخیر برخی‏ها گفته‏اند دولت برای جبران کسری بودجه، قیمت بنزین را افزایش داده است. در پاسخ به این منتقدان باید بگویم ابداً این‏طور نیست و شخصاً معتقدم ۱۰۰ درصد عایدی ناشی از افزایش قیمت بنزین به مردم داده می‏شود. درواقع دولت آنجایی صرفه‏جویی می‏کند که هزینه‏های غیرمستقیمی مثل مبارزه با ترافیک و آلودگی هوا یا بیماری‏های ناشی از آن وجود دارد. اگر کسی می‏خواهد دود بیافریند باید پولش را بدهد تا دولت بتواند با آثار آن مقابله کند. این اقدامی است که در همه جای دنیا اتفاق می‏افتد. افرادی که می‏گویند طرح نپخته و کارشناسی‌نشده است، بی‏اطلاعی خودشان را نشان می‏دهند. اکنون در دولت جلسات بسیار مهمی در جریان است و با رعایت همه ملاحظات، تصمیم اخیر گرفته ‏شده است. اگر هر روز دیرتر می‏شد، باید قیمت حامل‏های انرژی گران‏تر می‏شد و تصمیم دردناک‏تری گرفته می‏شد.

در روزهای اخیر برخی‌ها گفته‌‏اند که افزایش قیمت بنزین منجر به گران شدن کالاهای مختلف خواهد شد؛ در‏حالی‏که این حرف غیرعلمی است و افزایش قیمت بنزین هیچ اثر تعیین‏‌کننده و ملموسی روی قیمت سایر کالاها ندارد. آمارها نشان می‏دهد سهم بنزین از تولید ناخالص داخلی ایران حدود یک درصد است. بنابراین یک درصد ممکن است تورم را افزایش بدهد. نباید فراموش کنیم بنزین مشکل اصلی نیست. سؤال من این است که آیا در دولت آقای روحانی که به مدت ۵ سال قیمت بنزین ثابت مانده بود، تورم نداشتیم؟ آیا اکنون‏که تورم به نصف سال گذشته رسیده، قیمت بنزین پایین آمده است؟ این چرخه را می‏توان در دولت آقای احمدی‏نژاد و دولت‏های قبلی هم مورد بررسی و سؤال قرار داد. بنابراین هیچ شاهد علمی، عینی و تجربی در مورد اینکه افزایش قیمت بنزین می‏تواند به‏تنهایی نرخ تورم را جابه‏جا کند، وجود ندارد. نباید فراموش کنیم که تورم چیزی جز بر هم خوردن عرضه و تقاضای کل نیست.

تصمیم اخیر دولت در افزایش قیمت بنزین تأثیرات مثبت قابل‏توجهی دارد. مثلاً از این طریق حداقل بین ۱۵ تا ۲۰ درصد مصرف بنزین کاهش پیدا می‏کند که مستقیماً به آلودگی هوا و بروز بیماری‏هایی مثل سرطان مربوط است. هم‌چنین از میزان قاچاق بنزین به خارج از کشور با سرعت مناسبی کم می‏شود. بعید می‌دانم هیچ ایرانی‏ای از این اتفاقات ناراضی باشد. مورد مثبت دیگر را هم از دوشنبه‏شب (دیروز) خواهیم دید که اعطای یارانه نقدی به مردم، خصوصاً اقشار فرودست جامعه است. در تجربه سال ۸۹ دیدیم که ‏موج پرداخت یارانه‏ها به‏یک‏باره ضریب جینی را بهبود بخشید. اکنون نیز معتقدم همین اتفاق رخ می‏دهد و بعد از شوک تورمی سال ۹۷ که مقدار قابل‏توجهی از خرید توده مردم به‏یک‏باره محو شد، تصمیم اخیر یک گام نه‏چندان بزرگ در جهت بهبود وضعیت است و به بهبود شرایط کمک می‏کند. این گام‏ها اگر برداشته شود، امیدوارم ظرف دو سه هفته اتفاقات مثبت رخ بدهد و مردم طرفدار اقدام دولت شوند.

در دولت آقای روحانی میزان تولید گاز از ۳۲۰ میلیون مترمکعب در روز به حدود هزار میلیون مترمکعب رسیده که یک عدد افسانه‌ای محسوب می‌شود. روسیه با صادرات نصف این مقدار گاز به اروپا، کل این قاره را از لحاظ سیاسی به گروگان گرفته است، در‏حالی‏که ما دو برابر این مقدار را در داخل مصرف می‏‌کنیم. ما طی ۲۰ سال گذشته ۴۰ میلیارد دلار صرف پروژه‏‌های گازی کرده‌‏ایم؛ این پول متعلق به کیست که حالا دارد همه‌‏اش از بین می‏‌رود؟ برای اینکه بتوانیم ظرفیت تولید گاز را ادامه بدهیم، نیاز به سرمایه‏گذاری داریم، در‏حالی‏که درآمد نفت نداریم. کشور ما به سرمایه‏‌گذاری و پس‏انداز ملی نیاز دارد. ما باید منابعی را که ظرف ۸۰ سال برای رفاهمان جمع شده، برای آیندگان حفظ کنیم. این کف خواسته است. این در حالی است که در تمام این سال‏ها، منابع گازی‏مان را از دست دادیم، چاه‏های نفتی را نتوانستیم سرمایه‏گذاری کنیم، محیط‏زیست را نابود کردیم و… . این ملت چه منابعی برای نسل بعدی گذاشته است؟ با اصلاح الگوی مصرف انرژی می‏توانیم به اصلاح این چرخه ناکارآمد کمک کنیم تا در آینده سرمایه‏هایی برای نسل‏های بعدی داشته باشیم.

تدبیری که دولت برای افزایش قیمت بنزین به خرج داد، یک گام بزرگ در راستای ترمیم شکاف طبقاتی در جامعه ایران به حساب می‌‏آید و قاعدتاً طبقات فرودست جامعه باید از این اتفاق خوشحال باشند. یقین دارم وقتی آثار مثبت این تصمیم به‌‏مرور دیده شود و جایش را در اقتصاد پیدا کند، رضایت مردم خصوصاً اقشار فرودست جامعه را در پی خواهد داشت.