کرونا در بزنگاه حکمرانی | مسعود نیلی

ما می توانیم جامعه را بر اساس دو معیار متفاوت دسته بندی کنیم و بعد، تقاطع نتایج اعمال این دو دسته بندی را کنار یکدیگر قرار دهیم. بخشی از جامعه نوعی از مشاغل را دارند که نسبت به بقیه، سهم بزرگ تری در «انتقال بیماری» دارند و گروه دوم را کسانی تشکیل می دهند که «آسیب پذیری» بیشتر دارند. طبیعی است اینها دو گروه متفاوتند. از سوی دیگر، بر اساس یک تقسیم بندی متفاوت، گروهی از جامعه، موضوع بیماری را با حساسیت بیشتر دنبال می کنند و مراعات های بهداشتی سختگیرانه را پذیرفته اند. درحالی که گروهی دیگر، به دلایل مختلف، از نظر رعایت ایمنی یا قائل به سختگیری نیستند یا نوع شغلی که دارند امکان مراعات بهداشتی را نمی دهد. برای یک باربر، مغازه دار، راننده، نانوا و غیره، اولا دورکاری بی معنی است و ثانیا، رعایت نکات بهداشتی در حدی که بتواند به طور موثر مانع از انتقال یا ابتلای به بیماری شود، شاید اساسا غیر واقع بینانه باشد. تقاطع این دو دسته بندی، گروه هایی را به ما معرفی می کند که لازم است به طور مشخص و متمایز، مورد توجه قرار گیرند. به عنوان مثال، گروه های موثر در انتقال بیماری که به توصیه های بهداشتی عمل نمی کنند، یک گروه هدف مهم محسوب می شوند. لازم است به ترتیبی که در ادامه توضیح داده می شود گروه های موثر در «انتقال بیماری» و گروه های «آسیب پذیر»، از نظر صفات شغلی و جغرافیایی و جنسیتی و غیره، مورد شناسایی قرار گیرند و از این طریق در شرایط محدودیت منابع، در مورد آنها نوعی اولویت بندی اعمال شود.

در مورد گروه های آسیب پذیر، کدام ویژگی ها هستند که مرگ و میرهای ناشی از این بیماری عمدتا آنها را شامل می شوند؛ سالمندان، کودکان، زنان، مردان، ساکنان در شهرهای بزرگ، متوسط یا کوچک یا روستاها؟ آیا الگوی مرگ ومیر در طول روزهای مختلف در حال تغییر است یا تکرار می شود؟ فوت شدگان را چه ترکیبی از مشاغل تشکیل می دهند؟ توجه داشته باشید که این اطلاعات در حال حاضر موجود است و دسته بندی، تحلیل و انتشار آن می تواند هم اعتمادآفرینی کند و هم در مهار مشکل بسیار موثر باشد. از آنجا که داشتن این اطلاعات می تواند در گروه های غیر مبتلای آسیب پذیر ایجاد حساسیت کند و آنها را به رعایت نکات ایمنی ترغیب کند، انتشار آنها نباید مشمول مصلحت اندیشی های سیاسی شود. این موارد را شاید بتوان در زمره موضوعاتی تلقی کرد که به معنی واقعی کلمه، «حق الناس» هستند. از سوی دیگر، مبتلایان به بیماری که شناسایی شده اند، تعداد قابل توجهی هستند که تحلیل ویژگی های آماری آنان نیز می تواند راهنمای بسیار خوبی هم برای ترغیب گروه های موثر در انتقال باشد هم برای سیاست گذاری. تعداد کسانی را که هرروز به مبتلایان اضافه می شوند، چه کسانی با چه صفاتی تشکیل می دهد؛ کارگران، رانندگان، کارمندان، دانشجویان، دانش آموزان، روستاییان، شهرنشینان و با چه ترکیبی از زنان، مردان و کودکان و…؟

دولت ممکن است تصور کند که انتشار تحلیلی آمار فوت شدگان و مبتلایان، مردم را نگران خواهد کرد.

مثلا ممکن است تصور شود که اگر مشخص شود چند درصد از فوت شدگان یا مبتلایان از یک گروه سنی مشخص یا یک گروه شغلی مشخص یا ساکنان مناطق جغرافیایی مشخص هستند، ممکن است آنها را دچار اضطراب کند، در نتیجه تلاش می کند از طریق محدود کردن دسترسی به این اطلاعات، مانع از گسترش نگرانی شود.

اما واقعیت آن است که اولا این نگرانی به صورت فراگیر هم اکنون خود وجود دارد. ثانیا ارقامی در فضای مجازی جایگزین ارقام رسمی شده و به آنها استناد می شود که همان نقش را اما بدون داشتن هیچ پیامد مثبت ایفا می کند. همراه کردن گروه های موثر در انتقال بیماری و گروه های آسیب پذیر اتفاقا از طریق نگران کردن واقعی و نه کاذب آنان امکان پذیر است. توجه داشته باشیم که نگران شدن گروه هایی از جامعه که باید هم نگران باشند و توصیه های ایمنی را به کار ببندند، همراه با کاهش نگرانی گروه های وسیعی از جامعه خواهد بود که امروز به خاطر عدم دریافت اطلاعات صحیح در معرض انواع آسیب های روحی قرار گرفته اند. در حال حاضر، نگرانی و اضطراب منبعث از کرونا، خود را به این صورت بروز داده که هرکس به طور بالقوه خود را در معرض ابتلای به شکل وخیم بیماری می بیند.

به عبارت دیگر بخش بزرگی از جامعه، احتمالی یکسان و بالا به اینکه به بیماری مبتلا بشوند به خود نسبت می دهند. حاصل این شرایط حاکم شدن جو اضطراب عمومی بر مردمی است که طی ماه های مختلف سال ۱۳۹۸ مصائب عمیق اندوه باری را به صورت انباشتی سنگین، تجربه کرده اند. آن طور که گفته می شود این بیماری فعلا درمانی ندارد، بنابراین اصلی ترین موضوع بدون تردید پیشگیری از طریق مراقبت های بهداشتی از طرف مردم و ارائه خدمات بالینی از طرف دولت در بیمارستان ها است. از آنجا که شیوه گسترش بیماری فراگیر است و تقریبا همه افراد جامعه را دربر می گیرد، پیشگیری از بیماری مستلزم ایجاد تغییر شیوه زندگی در بخش بزرگی از زندگی مردم است. مراودات شخصی، خانوادگی، اداری و اجتماعی امروز تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است.

شاید یکی از مفیدترین اقداماتی که با بهره گیری از عطش زیاد مردم به دریافت اطلاعات می توان ارائه کرد، ارائه جمع بندی های تحلیلی آماری، برای گروه های هدفی است که یا در گسترش بیماری نقش مهمی ایفا می کنند یا از آسیب پذیری بیش از دیگران برخوردارند. وقتی از یک طرف با این گزاره مواجه می شویم که برای کنترل بیماری تغییر شیوه زندگی مردم اهمیت بسیار بالا دارد، اما از طرف دیگر می دانیم که ایجاد این تغییر به سادگی امکان پذیرنخواهد بود، آن گاه می توانیم نتیجه بگیریم که در یک فرآیند واگرا و بحران آفرین قرار گرفته ایم. چه می توان کرد؟ یکی از ضروری ترین کارها در چنین شرایطی، اولویت بندی گروه های مختلف اجتماعی از نظر درجه حساسیت آنها در گسترش بیماری است. به جای تمرکز بر همه مردم، می توان به طور خاص بر این گروه ها متمرکز شد. اقدام ضروری دیگر این است که گسترش جغرافیایی و زمانی بیماری را از طریق مدل سازی پیش بینی کرد و از این طریق به گروه های هدف اطلاعات مفید در جهت رعایت پیشگیرانه داد. این کارها را چگونه می توان انجام داد؟ از طریق تجزیه و تحلیل های آماری بیماران و فوت شدگان به ترتیبی که در ادامه به آن اشاره می کنم.

۱-۱- چه تعداد از فوت شدگان موجود و آنانی که هر روز اضافه می شوند (به تفکیک)، از کادر پزشکی و چه تعداد از مراجعان هستند.

۱-۲- چه تعداد از فوت شدگان دارای بیماری های زمینه ای و چه تعداد بدون بیماری های زمینه ای هستند(با تفکیک بر حسب نوع بیماری).

۱-۳- ترکیب شغلی، سنی و جنسیتی و جغرافیایی فوت شدگان چگونه است؟

به عنوان مثال اگر مشخص شود که ۸۰ درصد فوت شدگان را گروه های سنی بالای ۶۰ سال تشکیل می دهند که مثلا ۷۰ درصد از این جمعیت هم دارای بیماری های زمینه ای با تمرکز به چند نوع خاص از بیماری بوده اند و از ۲۰ درصد جمعیت زیر ۶۰ سال فوت شده به عنوان مثال، درصد بالایی از کادر پزشکی بوده اند، می توان برنامه های کاملا مشخص و موثری را برای کاهش مرگ و میز ناشی از این بیماری به اجرا درآورد.

۲-۱- مهم ترین مساله در مورد مبتلایان این است که بدانیم چه تعداد از افزایش آمارهای های روزانه «ابتلای جدید» است و چه تعداد، «شناسایی جدید». تعداد ابتلاهای جدید، «دینامیک تغییرات» را نشان می دهد و تعداد مبتلایان موجود، اشاره به «گستره بیماری» دارد که هردو جنبه نیز مهمند. آمار منتشرشده ظرف روزهای اخیر، ارقام رشد نگران کننده ۵۰ درصد و بیش از ۸۰ درصد روزانه را نشان می دهد. احتمالا بخشی (شاید بخش بزرگی) از این ارقام را کسانی تشکیل می دهند که مبتلا بوده اند و فقط به وسیله آزمایش شناسایی شده اند. این بسیار متفاوت از کسانی است که جدیدا مبتلا شده اند. این تفکیک البته کاری دشوار اما به صورت تقریبی شدنی است. نکته دوم آن است که مبتلایان موجود و مبتلایان جدید را به تفکیک سن و شغل و جنسیت و منطقه جغرافیایی سکونت دسته بندی کرده و اولا تغییرات آن در عرصه سیاست گذاری مورد استفاده قرار گیرد (که بسیار بعید می دانم درحال حاضر این کار انجام شود). ثانیا این ارقام به صورت روزانه و از طرق قابل درک برای عموم منتشر شود.

اگر بخواهم مطالب ذکر شده را جمع بندی کنم، می توانم ذکر کنم که نظام حکمروایی در کشور ما نارسایی های زیادی دارد که عوارض خود را در عرصه های مختلف بروز داده است. اما این نارسایی ها امروز در عرصه ای بروز کرده که از این ظرفیت برخوردار است که به یک فاجعه بزرگ انسانی منجر شود. این فاجعه بزرگ می تواند هزینه هایی غیر قابل تصور و تاریخی در پی داشته باشد. بنابراین به جرات چگونگی مواجهه با کرونا را می توان یک بزنگاه حکمرانی دانست. نظام تصمیم گیری می تواند با انتشار صحیح و شفاف اطلاعات مربوط به کرونا به شرحی که ذکر شد، هم اعتمادآفرینی کند هم به پیشگیری مقدم بر درمان نامعلوم کمک کند و هم به اثربخشی بیشتر توصیه های پیشگیرانه کمک کند. ما در آینده نگری های ۲۰ ساله و حتی فراتر، یدطولایی داریم. اما آنچه امروز به جد به آن نیازمندیم، یک آینده نگری غیر رویایی و واقعی چند ماهه برای اجتناب از بروز یک فاجعه است. مطمئنا تعداد زیادی از افراد از جمله نگارنده این سطور که احساس نگرانی نسبت به پیامدهای ادامه وضع موجود می کنند، آمادگی دارند تا در جهت اجرای آنچه در این نوشته آمد هرآنچه می توانند به خدمت بیاورند تا شاید بتوانند از فاجعه کرونای تورمی جلوگیری کنند.

انتهای ‌پیام