«حاکمان از کرونا درس بگیرند که بدون مردم نمی توانند حکومت کنند»

مقصود فراستخواه، جامعه‌شناس گفت: بیشترین درس کرونا برای حاکمان است. سیاستگذاران، مقامات و حکومت باید درس بگیرند که بدون مردم نمی توانند بر کشور حکومت کنند. این کشور و جامعه انواع و اقسام فراز و نشیب ها را تجربه کرده و برای اینکه پیش رود و در مقابل خطرات مصون بماند لازم است حاکمان با جامعه ارتباط داشته باشند و مطالبات اجتماعی را جدی بگیرند و اعتماد جامعه را جلب کنند. درس بزرگ دیگر کرونا برای حکومت این است که نهادهای مدنی و سازمان های مردم نهاد را تقویت کنند و به آنان فرصت دهند سازماندهی اجتماعی را تقویت کنند. یکی از عوامل موفقیت چین با آن جمعیت بیشمار در مهار بیماری کرونا، همکاری، همبستگی و فعالیت های داوطلبانه مردم بود. لازم است کشور ما نیز حداقل در فعالیت های داوطلبانه اجتماعی فضاها را بازتر و NGOهای مستقل را تربیت کند.

متن گفت وگوی شفقنا با دکتر فراستخواه را می خوانید:

* علی رغم تلاش ها، کشور در مواجهه با بیماری کرونا با وضعیتی دشوار  رو به رو شده است. در پایان سال که بسیاری از مردم آن را زمان بهره برداری زحمات یکساله خود می دانستند، کاهش درآمدها و به نوعی توقف رفت و آمدها را شاهدیم؛ در وضعیت فعلی برای حفظ روحیه و امید، به مردم چه پیشنهاداتی دارید؟

مردم ایران سرشار از روحیه هستند و از مشکلات و گرفتاری ها عبور می کنند
معتقدم این نگاهی که خواهان است مرتب به مردم امید و روحیه دهد، از یک نگاه پدر سالار و نخبه گرا ناشی می شود که متأسفانه بر ما غلبه کرده است به عبارت دیگر این رویکرد پدر سالار به مردم به عنوان صغیر نگاه می کند و گویا کار نخبگان مدنی و اجتماعی به ویژه نخبگان حکومتی، مخالفان سیاسی حکومت و حتی روشنفکران این است که مرتب به مردم امید و روحیه دهند لذا در این فضاها گفتار درمانی، نصحیت کردن و روحیه دادن را آغاز می کنند. به نظرم این نگاه و رویکرد در شأن جامعه کنونی ایران نیست چون جامعه از طریق افزایش تحصیلات، تشکیل گروه های جدید اجتماعی و ارتباطات اجتماعی بسیار تحول پیدا کرده و سطح آگاهی مردم افزایش یافته است. مردم ایران با رنج آشنا هستند و می دانند که چطور از پس مسایل و گرفتاری ها برآیند؛ به خود روحیه می دهند و در این راستا شاهدیم که در شبکه های اجتماعی میان مردم طنز و مطالب فکاهی رد و بدل می شود البته بنده در متن این داستان ها نیستم، ولی به عنوان یک محقق کنجکاو دقت و نمونه گیری و بررسی می کنم و دریافتم که مردم می خواهند زندگی کنند و همچنان به رغم رنج ها، دردها، مسایل و گرفتاری هایی که دارند، سعی می کنند زندگی را برای خود قابل تحمل کنند در نتیجه نیازی نیست به مردم روحیه دهیم، مردم خود سرشار از روحیه هستند. نخبگان سنتی و حاکم و حتی روشنفکران در دهه های گذشته مرتب از مردم روحیه گرفتند و متأُسفانه چه بسیار کسانی که یک ایدئولوژی رسمی را نمایندگی می کنند به مردم به عنوان صغیر نگاه کردند. در نتیجه تأکید من بر این است این نوع نگاه که به دنبال روحیه و امید بخشیدن به مردم هست و ظاهراً بسیار خوب و دلسوزانه است، اما باطنی منفی نسبت به جامعه دارد باید از بین برود.

این نکته که اشاره کردید درآمدهای مردم کاهش یافته دقیقاً درست است؛ غیر از کسانی که از طریق رانت ها، فرصت های خاص و فساد سیستماتیک روزگار گذراندند و در فشار اقتصادی نبودند، پیش از کرونا و بر اثر تحریم ها و تورم درآمد مردم به خصوص قشر پایین جامعه و حتی لایه های پایین طبقات متوسط نزدیک به نصف شد؛ با ورود ویروس کرونا آن هم در ماه های پایان سال، درآمدها بسیار کاهش یافت و مردم گرفتارتر شدند.

باید نحوه اداره کشور و طرز نگاه مسئولان به جامعه تغییر کند

درست است که بسیاری از کشورها درگیر بحران کرونا شدند، اما سوال اینجاست که مردم این کشورها هم قبل از ورود کرونا به کشورشان مانند ایران درآمدی نصف داشتند!؟ آیا کشوری وجود دارد که قبل از کرونا به اندازه ایران مصیبت دیده باشد!؟ بنابراین در حال حاضر بهترین اقدام این است که مسئولین محاسبه ملی کنند و به واسطه شرایط دیروز از امروز عبرت بیاموزند که باید نحوه اداره کشور و طرز نگاه مسئولان به جامعه تغییر کند در غیر این صورت جامعه ایران باز هم لطمه های بسیار سختی خواهد خورد.

در کشور امکانات زیرساختی برای رفاه مردم وجود ندارد

انواع و اقسام مناقشات و استرس های اجتماعی وارد جامعه شده است، شما به عنوان روزنامه نگار و بنده به عنوان فعال دانشگاهی، محقق و فردی که در حوزه های عمومی علم کار می کند، وظیفه داریم پرسش کنیم که چرا باید سیاست هایی وجود داشته باشد که مردم تا این حد در مقابل یک اپیدمی شکننده باشند!؟ اگر امکانات زیرساختی در جامعه وجود داشته باشد و مردم از طریق آنها بتوانند نیازهای روزمره خود را برآورده کنند و از نظر اقتصادی تحت فشار بسیار نباشند، حتماً روحیه ای شاد خواهند داشت؛ روحیه و امید دادن با نصحیت و گفتار درمانی حاصل نمی شود.

* همانطور که بیان کردید در این میان اقشار کم درآمد و آسیب پذیر بیش از دیگران در فشار قرار دارند، در شرایط فعلی ضروری است این گروه ها تحت چه نوع حمایت ها از سوی چه نهادها و سازمان هایی باشند؟

بسیاری از سیاست ها اشتباه است و مسیر اداره کشور و رفتار سیاسی حاکمان با جامعه ایراد دارد

سوال بسیار مهمی است. حکومت مسئول رفاه و عدالت اجتماعی و خدمات به جامعه است. در دستگاه های حکومتی و سطوح میانی کسانی هستند که دلسوزانه کار می کنند و دلشان با جامعه است مانند پزشکان و پرستاران که این روزها برای حفظ جان مردم، از خود گذشته اند؛ مشکل اینجاست که بسیاری از سیاست ها اشتباه است و چه بسیار مسیر اداره کشور و رفتار سیاسی حاکمان با جامعه ایراد دارد. در شرایط فعلی نهادها و سازمان های دولتی وظیفه دارند اعتماد جامعه را جلب و امکانات لازم را فراهم کنند تا پزشکان به درستی و بدون دغدغه کار خود را انجام دهند به عنوان مثال اقلام مورد نیاز بیمارستان ها از جمله مواد ضدعفونی کننده، لباس و… به اندازه ضروری در دسترس باشد، اما شاهد فساد در زنجیره توزیع هستیم. چرا باید در کشوری تا این حد فساد به وجود آمده باشد!؟

متأسفانه با نگاه امنیتی و سیاسی، نهادهای اجتماعی را تضعیف ساختیم

علاوه بر سازمان ها و نهادهای دولتی، نهادهای اجتماعی و مدنی، NGO ها و انواع و اقسام حرفه ها و صنف ها می توانند در مسایل مختلف به جامعه کمک کنند، اما متأسفانه در طول دهه های گذشته با عملکرد خود این نهادهای اجتماعی را تضعیف ساختیم و من به عنوان یک محقق و با رعایت تمام مسئولیت های اخلاقی، می گویم که در این دهه ها نه تنها فرصتی برای رشد نهادهای اجتماعی و سازمان های مدنی، صنفی، حرفه ای، سمنی و مردم نهاد به وجود نیامده بلکه نگاه امنیتی و سیاسی به آنها شده است؛ اگرچه این نهادها و سازمان های اجتماعی را مسلوب الاختیار کردیم و زمینه رشد آنها را فراهم نکردیم، اما این نهادها همچنان برای رفع مشکلات در حد توان خود در تلاش هستند به عنوان مثال کسانی هم در سیستم های دولتی حضور دارند و هم در NGO ها و سازمان های مدنی مشغول فعالیت هستند.

* قطعاً کنترل بحران کرونا در کشور به همکاری و همیاری مردم و مسئولین در عرصه های مختلف نیاز دارد، همکاری و همیاری مردم تا به امروز را چطور ارزیابی می کنید؟ برای اینکه شرایط به سمت کنترل بیشتر و در نهایت حل مساله پیش رود، ضروری است مردم چه نکاتی را رعایت کنند؟

اگر مردم همکاری نکنند هیچ یک از مسئولین موفق نخواهند شد

اگر مردم برای حل و گذر از مسایل و مشکلات همکاری نکنند هیچ یک از مسئولین کشورهای دنیا نمی توانند موفق شوند. امروز که کشور با بحران کرونا رو به روست، هر یک با تغییر برنامه مسافرت و زندگی و رعایت قوانین بهداشتی و همچنین با رسیدگی به حل مسایل و مشکلات همسایگان و آشنایان باید تلاش کنیم زنجیره شیوع کرونا را قطع کنیم. در شرایط فعلی باید همگان یک صدا و مسئولیت پذیر باشیم و نسبت به برخی رفتارهای اجتماعی عده ای مانند عدم تغییر برنامه سفر و عدم انعطاف در شغل انتقاد کنیم، اما باید آن سوی را هم در نظر بگیریم و توجه داشته باشیم لازمه این تغییرات آن است که مردم نسبت به نظام سیاسی اعتماد داشته باشند و به این اطمینان برسند آماری که داده می شود، عین واقعیت است. حال نظام سیاسی باید از خود بپرسد، مردمی که اعتماد آنان را در طول سالها سلب کردیم، امروز و در این شرایط تا چه حد می توانند اعتماد و همکاری داشته باشند!

بی توجهی برخی از مردم به تذکرات ناشی از بی اعتمادی و وضعیت روحی و اجتماعی است

توجه داشته باشیم اگر برخی از مردم نسبت به تذکراتی که از سوی سیستم داده می شود، بی توجه هستند بیشتر ناشی از بی اعتمادی و وضعیت روحی و اجتماعی است که بر اثر سیاست های اشتباه و فقدان شفافیت و پاسخگویی شکل گرفته و در نتیجه آن سرمایه اجتماعی فرسایش پیدا کرده و امروز متوجه می شویم که چقدر سرمایه اجتماعی و اعتماد مردم به حکومت مهم است. مردم برای اینکه به زودی یا در هفته ها و ماه های آتی بتوانند این مساله را کنترل کنند یک سلسله نکات فنی و حرفه ای مربوط به بهداشت و سلامت خود و اطرافیانشان را رعایت می کنند و متوجه هستند که مساله جدی است، اما باز هم تأکیدم بر این است که اگر شکاف ملت و دولت وجود نداشت، مطمئناً امروز بهتر می توانستیم از پس این مساله برآییم.

* در میان همه نگرانی ها و اضطراب ها، برخی فواید کرونا را توسعه همدلی اجتماعی می دانند، این امر چگونه حاصل می شود و به عبارت دیگر چگونه می توان تهدید کرونا را به یک فرصت اجتماعی ماندگار تبدیل کرد؟

بحران ویروس کرونا همبستگی و وابستگی میان ملت ایران را بیش از گذشته کرده است

تاریخ ایران نشان داده هر بلایی از جمله سیل، زلزله، قحطی، خشکسالی و انواع و اقسام رنج های اجتماعی که در کشور رخ می دهد، سبب شده مردم قدر یکدیگر را بیشتر بدانند و همبستگی اجتماعی میان آنان مستحکم تر شود. قطعاً بحران ویروس کرونا که این روزها درگیر آن هستیم هم همبستگی و وابستگی میان ملت ایران را بیش از گذشته کرده که نمونه های آن به خوبی قابل مشاهده است.

* کرونا برای مردم و مسئولین چه درس هایی را به همراه داشت؟ ملت و دولت می توانند برای زمان های آینده، چه آموزه هایی را از شرایط فعلی کشور با خود همراه کنند و از آن در زمینه های مختلف استفاده نمایند؟

درس کرونا برای همگان؛ قدر یکدیگر را بیشتر بدانیم

معتقدم کرونا برای همه مردم درس های اخلاقی به همراه دارد به عنوان مثال همگان متوجه شدیم که باید درخصوص الگوهای مصرف بیشتر تأمل کنیم و بدانیم مصرف بی رویه، چنگ انداختن به منابع طبیعت و رفتارهای غیر مسئولانه در این عرصه ممکن است موجب شود که در آینده طبیعت عکس العملی در برابر رفتارهای ما داشته باشد و باز هم شاهد مشکلات زیست بومی باشیم و حتی به بلایایی گرفتار شویم. درس دیگری که کرونا برای همگان داشت، این بود که قدر یکدیگر را بیشتر بدانیم.

سیاستگذاران از کرونا درس بگیرند که بدون مردم نمی توانند بر کشور حکومت کنند

اما به نظرم بیشترین درس کرونا برای حاکمان است. سیاستگذاران، مقامات و حکومت باید درس بگیرند که بدون مردم نمی توانند بر کشور حکومت کنند. این کشور و جامعه انواع و اقسام فراز و نشیب ها را تجربه کرده و برای اینکه پیش رود و در مقابل خطرات مصون بماند لازم است حاکمان با جامعه ارتباط داشته باشند و مطالبات اجتماعی را جدی بگیرند و اعتماد جامعه را جلب کنند. درس بزرگ دیگر کرونا برای حکومت این است که نهادهای مدنی و سازمان های مردم نهاد را تقویت کنند و به آنان فرصت دهند سازماندهی اجتماعی را تقویت کنند. یکی از عوامل موفقیت چین با آن جمعیت بیشمار در مهار بیماری کرونا، همکاری، همبستگی و فعالیت های داوطلبانه مردم بود. لازم است کشور ما نیز حداقل در فعالیت های داوطلبانه اجتماعی فضاها را بازتر و NGOهای مستقل را تربیت کند.

ضرورت تقویت نظرات کارشناسان

درس دیگر کرونا برای مسئولین ضرورت تقویت نظرات کارشناسان است؛ در طول سال های گذشته در کشورمان سیاست بر کارشناسی غلبه پیدا کرد و مسایل با ایدئولوژی ها و کلیشه های محدود دولتی و حکومتی اداره می شد، امروز ضروری است سیاست، غلبه ای بر نظام کارشناسی و اجتماعی نداشته باشد تا کارشناسان بتوانند نظر خود را بیان کنند و کشور براساس نتایج مستقل دانش تخصصی و دیدگاه های کارشناسانه اداره شود.

* گروه های مختلف از جمله، روحانیون، دانشگاهیان و روشنفکران در حمایت و هدایت مردم و مسئولین در شرایط فعلی چه نقش هایی می توانند ایفا کنند؟

آموزه کرونا برای نهاد روحانیت؛ هر چه مستقل تر شوند، نقش مردمی تری خواهند یافت

در چنین شرایطی روحانیت مستقل می تواند نقش بسیار موثری داشته باشد، اما آن دسته از روحانیت به این دلیل که دولتی شده، از نفوذ خود در میان مردم کاسته است و شاید درسی که این گروه از روحانیت از این روزها و شرایط می توانند بگیرند این است که هر چه مستقل تر شوند ، نقش مردمی تری خواهند یافت.

روشنفکر کافه نشین و دانشگاهی برج عاج نشینی نمی تواند دردهای مردم را لمس کند
دانشگاهیان و روشنفکران نیز مانند روحانیت می توانند نقش مهمی ایفا کنند، اما این گروه هم به دلیل بیان مباحث کلی با زبانی غیرقابل فهم، نتوانستند با مردم ارتباط نزدیکی برقرار کنند. روشنفکر کافه نشین و دانشگاهی برج عاج نشینی که در دانشگاه تحقیق و تدریس می کند و در میان مردم حضور ندارد نمی تواند دردهای آنان را لمس کند. شاید دانشگاهیان و روشنفکران مستقل تر باشند، اما باید سخن گفتن با مردم را بیش از گذشته یاد بگیرند و وارد مسایل ریز زندگی کف جامعه شوند و برای بحران ها و پیامدهای آن راه حل های کاربردی در اختیار مردم قرار دهند.

کرونا به زودی مهار خواهد شد؛ به فکر پیامدهای پسا کرونا هم باشیم
کرونا به امید حق و با همکاری جامعه، کمک مسئولین و تلاش ها و فداکاری های پرستاران، مددکاران، بهیاران، پزشکان، مدیران بیمارستان ها و تولید کنندگان کالاهای پزشکی به زودی مهار خواهد شد؛ اما بدانیم که پس از مهار شدن بحران کرونا، مشکلات آغاز می شود؛ پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی و سیاسی این مساله کم نخواهد بود و ما باید برای فعالیت های جدی تر، حفظ جامعه و محافظت از آینده ایران در برابر این مخاطرات خود را آماده کنیم.

انتهای پیام