سوگی که ابراز نشد
/در گفت‌وگو با موسوی چلک، دولت‌آبادی و همتی/
پریسا صالحی، انصاف نیوز: چند زن و مرد جوان و پیر با فاصله‌ی چند متری از هم ایستاده‌اند، سر تا پا سیاه‌پوشند و دستکش به دست دارند و به آمبولانسی که در آن پیکر بی‌جان یکی از عزیزانشان هست نگاه می‌کنند. این عکس معروف روزهای کرونا است. تصویر عزا در عزلت و به تنهایی، تصویر سوگ ابراز نشده. اینها اما تنها عزاداران روزهای کرونا نیستند. طبق آمار وزارت بهداشت تا امروز بیش از4000 خانواده سوگوار عزیزانشان شده‌اند و بیش از 66000 نفر نیز درگیر بیماری هستند. کارگران روزمزد بیکار شده‌اند و فشار اقتصادی روی اقشار کم‌درآمد بیشتر شده است. دیگر افراد نیز در قزنطینه هستند و فشار حاصل از آن را تجربه می‌کنند که باعث افزایش خشونت خانگی، همسرآزاری و کودک آزاری نیز شده است، این فشارها اما روی طبقات کم درآمد و فرودست جامعه نمود بیشتری پیدا می‌کند. کمبود دسترسی به امکانات بهداشتی و دغدغه‌ی هزینه‌ی مصارف روزانه‌ی خانواده که آنها را به خیابان و میانه‌ی خطر می‌کشد، ریسک ابتلا به بیماری را بین آنها افزایش می‌دهد. این فشار کرونا روی سلامت روان جامعه است، سلامتی که چنین به خطر افتاده و می‌تواند بحرانی بعد از بحران کنونی را برای ما رقم بزند.
در چنین شرایطی است که جامعه نیاز مبرم به ارائه‌ی خدمات بهداشت روانی را حس می‌کند. هزینه‌های سنگین خدمات متخصصان این حوزه اما دست آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه را از این خدمات کوتاه می‌کند. انصاف نیوز در این مورد با حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران شیوا دولت‌آبادی، نایب رییس انجمن روانشناسی ایران و احمد همتی، نماینده‌ی مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان به گفت‌وگو پرداخته است. موسوی چلک می‌گوید باید تسهیلاتی برای این خدمات در نظر گرفته شود وگرنه به زود این معضلات یقه‌ی جامعه را خواهد گرفت. دولت‌آبادی از داوطلب شدن 1000 روانشناس برای ارائه‌ی خدمات رایگان در این بحران خبر می‌دهد و به سامانه‌های وزارت بهداشت و بهزیستی نیز اشاره می‌کند. احمد همتی نیز تامین معیشت را اولیوت اول می‌داند و می‌گوید بعد از معیشت باید به این مسائل پرداخت.
موسوی چلک: عوارض این حوزه یقه‌ی جامعه را خواهد گرفت
سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در اینباره به انصاف نیوز گفت: «هر بحرانی که اتفاق می‌افتد بسته به شدت، گستره، مدت و عوارضی که دارد و گروه‌هایی که تحت تاثیر این بحران‌ها قرار می‌گیرند از جمله افرادی که به هر دلیلی امکان تامین هزینه‌هایشان را حین و پس از بحران به تناسب نیاز و مشکلاتشان ندارند باید برنامه‌ریزی شود و تدابیر خاص آن اندیشیده شود. بحران کرونا که اتفاق افتاد تامین نیازهای بهداشتی و پیشگیری، یک معضل جدی بود و هنوز هست و بار مالی زیادی به دوش خانواده‌ها آورده است. بعد از بحران نه فقط کسانی که عزیزانشان را از دست دادند که بدون شک باید تدابیر خاص برای آنها باید اتخاذ شود و کسانی نیستند که بگذاریم الزاما بعد از فروکش کردن کرونا، همین الان هم این خدمات را نیاز دارند، گروه دیگری که به دلیل فشارهای دیگری که بحران بر آنها وارد کرد چند ماه بعد از کرونا نیاز به یک سری خرمات جدید خواهند داشت. هم کسانی که بحران سوگ را تجربه می‌کنند و فرآیند سوگ را تجربه نکردند و هم کسانی که چه به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی، نگرانی‌هایی که نسبت به آینده دارند یا هر دلیل نیاز به دریافت خدمات متخصصان حوزه‌ی روانشناسی و مددکاری اجتماعی و همینطور سازمان‌های اجتماعی دارند مثلا کسی که نان‌آورش را از دست داده، به طور طبیعی حاکمیت باید برای حمایت از این افراد تدابیر خاصی را اتخاذ کند.
به همین دلیل یکی از حوزه‌هایی که دولت باید برای آن برنامه‌ریزی کند، پرداخت یارانه یا تسهیلات برای دسترسی آسان همه‌ی گروه‌های مردمی از جمله گروه‌هایی که از بضاعت مالی کمتری برخوردار هستند به خدمات حوزه‌ی روانشناسی و مددکاری اجتماعی و به معنای عام‌تر در نظر گرفتن یارانه و حمایت‌های اجتماعی است. اگر این دسترسی تسهیل نشود و مردم نتوانند به این خدمات تخصصی دسترسی پیدا کنند طبیعتا عوارض این حوزه در آینده یقه‌ی جامعه‌ی ما را خواهد گرفت. قبل از بحران هم طبق آمار وزارت بهداشت بین 23 تا 25 درصد مردم به نوعی درگیر حداقل یک اختلال روانی بودند اما همیشه بحران‌ها یکی از مولفه‌هایی هستند که در گسترش اختلالات روانی تاثیرگذار هستند و به تبع آن نیاز مردم به دریافت خدمات روانشناسانه حین بحران و پس از بحران بیشتر خواهد شد.
بحران کرونا به خاطر ویژگی خاصی که داشت و شرایط بدی که در حوزه‌ی اقتصاد داریم و نگرانی‌ای که مردم نسبت به آینده دارند و تصمیم‌گیری‌اهی ناهماهنگی که انجام می‌شود، به مراتب در تشدید این نگرانی‌ها و استرس‌های وارده بر مردم تاثیر می‌گذارد و این شرایط توجه به خدمات روانشناسی و مددکاری اجتماعی در آینده را بیش از پیش اجتناب‌پذیر می‌کند.»
او در پاسخ به اینکه آیا بحران کرونا می‌تواند تغییرات جدی در سیستم درمانی به خصوص روان‌درمانی در کشور ایجاد کند گفت: «من به اینکه در سیاست‌گذاری‌ها تغییر ایجاد شود خیلی خوشبین نیستم، ولی اینکه مردم به سمت این خدمات بروند اجتناب‌پذیر است وگرنه باید عوارض آن را هم خود افراد، هم خانواده و در نهایت جامعه بپردازد؛ اما چشم‌اندازی برای اینکه تسهیلاتی برای این حوزه قائل شوند را نمی‌بینم اما در این شرایط لزوم آن بیش از پیش حس می‌شود.»
دولت‌آبادی: 1000 روانشناس اعلام آمادگی کردند
شیوا دولت آبادی نایب رییس انجمن روانشناسی ایران درمورد اقدامات روانشناسان برای حل این مشکلات به انصاف نیوز گفت: «در شرایط کنونی دست کم به همدلی نیاز است و بعد به صورت طبیعی نیاز به مداخلات جدی‌تر درمانی وجود دراد. اقدامات خودجوش روانشناسان هم کم نبوده است. در درجه‌ی اول عده‌ای به صورت خودجوش با انجمن روانشناسی ایران تماس گرفتند و اعلام کردند که می‌خواهند خدماتی ارائه دهند. این اولین حضور خودجوش بود که بیش از سه چهار هفته‌ی پیش اتفاق افتاد و انجمن هم در رسانه‌های خود این افراد که می‌خواستند به صورت رایگان در خدمت مردم باشند را با شماره تلفن‌هایشان معرفی کرد. بعد از آن انجمن برای فراخوان برای کمک به تیمی که وزارت بهداشت از روانشناسان خود تشکیل داده بود همکاری کرد که شماره‌ی آن 4080 است. این سامانه برای کمک رسانی به کسانی که مشکلاتی در این اضطراری که همه با آن روبه‌رو هستیم دارند.
انجمن روانشناسی یک فراخوان داد و بیش از هزار روانشناس و مشاور اعلام آمادگی کردند تا ارائه‌ی خدمات رایگان انجام دهند. از بین آنها از کسانی که می‌توانشتند وقت بیشتری بگذارند و بیشتر واجد شرایط بودند فهرستی تهیه شد که ما در اختیار وزارت بهداشت گذاشتیم. این یک مرجع است یعنی با یک شماره‌ی چهار رقمی افراد می‌توانند از این خدمات استفاده کنند. بعد از آن سازمان بهزیستی هم شماره‌ی 1480 را اعلام کرد که آنها هم از انجمن روانشناسی ایران خواستند که به بهزیستی روانشناس داوطلب معرفی کنند. هم وزارت بهداشت و هم بهزیستی روانشناسان و مشاوران خود را نیز دارند که آماده‌ی ارائه‌ی این خدمات هستند اما حالا که نیاز به خدمات بیشتری هست این فراخوان‌ها داده شده و افراد داوطلب معرفی شدند. بنابراین جز مواردی که ممکن است ما در ارتباط نباشیم، یک گروه 15 نفزه‌ی اولیه این کار را شروع کردند و دو مرجع اداری هم با شماره‌های 4 رقمی مشخص این خدمات را ارائه می‌دهند.»
او در ادامه با تاکید بر لزوم اطلاع‌رسانی در اینباره توضیح داد: «نکته‌ی مهم دیگر این است که مردم ما چقدر آگاه هستند به اینکه این خدمات می‌تواند به آنها کمک کند و در نتیجه به دنبال گرفتن این خدمات بروند. مساله‌ی رسانه‌های عمومی در اینجا مهم است که این را اشاعه دهند و بگویند که اگر احساس کسالت روانی می‌کنید یا افسرده هستید، کلافه هستید، بدخوابی دارید یا استرس دارید یا چیزهایی از این قبیل، می‌توانید با این شماره‌ها با این ویژگی‌ها تماس بگیرید. بنابراین مساله‌ی آمادگی روانشناسان تا حدودی اعلام شده است. البته من در مورد همکاران روانپزشک اطلاعات دقیقی ندارم ولی روانپزشکان نیز در این مورد باید فعالیت‌هایی در این زمینه کرده باشد.
شکی نیست که در حال حاضر مساله‌ی ناروشن بودن آینده‌ی ما با این ویروس و همینطور ناروشن بودن مدت زمانی که باید از دیگران دور و در انزوا باشیم و ممکن است از نظر شغلی بسیار زیر فشار باشیم و از همه اینها جدی‌تر مساله‌ی کسانی که روزمزد بودند و مشاغل خود را به طور تلخی از دست دادند. بنابراین افراد زیادی وجود دارند که به دلایل مختلف به گرفتن کمک تخصصی نیاز دارند. مساله‌ی جدی‌تر کسانی هستند که سوگوار عزیزانشان هستند و با اجباری که وجود دارد، بدون تدارکات معمول و بدون خداحافظی معمول، موضوع سوگ را بسیار سنگین‌تر و سخت‌تر حس می‌کنند. همه‌ی این موارد ننیازمند کمک‌های روانی هستند و روانشناسان زیادی اعلام آمادگی کردند و شماره تلفن‌ها وجود دارند. مهم این است که این حلقه‌ی مفقوده‌ی آگاهی‌رسانی به نیازمندان به این خدمات صورت بگیرد.
مساله‌ی دیگر دسترسی این افراد است. متاسفانه کسانی که در شرایط سخت‌ر‌تری زندگی می‌کنند شاید به دنیای مجازی هم دسترسی نداشته باشند که از آن به شماره تلفن‌ها دسترسی پیدا کنن. صداوسیما می‌تواند در مورد کمک کند، مهم این است که این را جدی تلقی کند و جدی ابراز کند.»
او در پاسخ به اینکه آیا در دوران بعد از کرونا این خدمات ادامه پیدا خواهد کرد یا نه گفت: «پایگاه‌های ارائه‌ی خدمات روانی در شهرها کم نیستند، البته که ما همیشه نگران مساله‌ی کیفیت ارائه‌ی این خدمات هم هستیم. اما به هرحال خانه‌های سلامت شهرداری هم مراکز مشاوره‌ی خود را دارند و با دریافت مبلغ بسیار کمی این کارها را انجام می‌دهند. مساله‌ی اینکه آسیبی که شخص دیده نیاز به چه نوعی از کمک دارد هم مهم است. الان مساله‌ی اختلاف‌های خانوادگی بیشتر شده یا تنگ حوصلگی‌هایی منجر به همسرآزاری یا کودک‌آزاری در خانواده‌ها بیشتر شده است. بنابراین نوع خرماتی که برای اینها نیاز است متفاوت است اما برای همه‌ی اینها امکانات ارائه‌ی خدمات تخصصی وجود دارد. اینکه ما ندانیم در شرایط انزوا با خودمان و با نزدیکانمان چطور رفتار کنیم تا زندگی به ما تلخ نگذرد و اینکه ما چگونه زندگیمان را تنظیم کنیم که با شرایط فقری که می‌تواند به شرایط سخت قبلی اضافه شده باشد چگونه کنار بیاییم یا اینکه اگر در سوگ کسی هستیم، هرکدام از اینها خدمات تخصصی خود را می‌خواهد. در نتیجه اول باید تماس گرفته شود و شاید وضعیت به شکلی باشد که روانشناس‌ها برای گرفتن کمک‌های دارویی با روانپزشک‌ها همکاری کنند.
اینکه بعد از این ایام که امیداریم خیلی طول نکشد خدمات چگونه ارائه خواهد شد باید از نو سنجید. برای اینکه اگر همه‌ی کسانی که الان به خاطر قرنطینه دفاتر مشاوره‌شان بسته است و وقت آزاد بیشتری دارند و خدمات می‌دهند اگر بعد از قرنطینه بتوانند کار شخصی کنند چقدر وقت آزاد برای ارائه‌ی خدمات رایگان خواهند داشت، مشخص نیست و نیاز به ارزیابی مجدد دارد ولی به نظر می‌آید که با این روحیه‌ی جمعی خوبی که در اثر رویداد تلخ برای ما ایجاد شده، در آینده هم بتوانیم روی کمک‌های رایگان برای ارائه‌ی خدمات روانشناسی حساب کنیم. به نظر من در همه حال مهم این است که مردم ما بدانند که نیاز به کمک‌های روانشناسی دارند و بدانند که می‌توانند در حال حاضر به صورت رایگان به انها دسترسی پیدا کنند.»
همتی: معیشت اولویت اول است
احمد همتی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این مورد به انصاف نیوز گفت: «قبل از اینکه به خدمات روان‌درمانی این طبقه پرداخته شود باید نان آنها را تامین کنیم. یک سری طبقات روزانه درآمد کسب می‌کردند و همان روز هم خرج می‌کردند یعنی قدرت اقتصادی آنها بسیار ضعیف است و اگر یک روز سرکار نروند دچار مشکل می‌شوند چه برسد به اینکه یکی دو ماه نتوانند کار کنند. در مرحله اول باید روی این تمرکز شود که معیشت آنها تامین شود و هنوز اقدام اساسیی‌ای که باید از طرف دولت و مجموعه‌ی حاکمیت انجام نشده است. آقای رییس جمهور درخواستی هم برای استفاده از صندوق ذخیره داده، هنوز جواب روشن و مشخصی از طرف مقام معظم رهبری داده نشده است، امیدواریم این اتفاق بیافتد.
به هرحال دولت وظیفه دارد که این بخش را تامین کند و حداقل نیازهای این قشر ضعیف را فراهم کند. همین می‌تواند چالش‌های جدی‌ای را در خانواده‌ها ایجاد کند و این چالش‌های معیشتی و اقتصادی می‌تواند هم اختلافات خانوادگی را دامن بزند و هم به تبع آن مسائل روانی را به شدت تشدید کند. به این موضوع در وهله‌ی اول باید توجه شود. عوارض مربوط به قرنطینه هم عوارض بعدی است که باید در مرحله‌ی بعد در نظر گرفته شود که باید از روانشناسان، روانپزشکان، روانکاوان و حتی جامعه‌شناسان باید استفاده شود که اینها تعدیل شود و اثرات منفی آن کمتر شود.
اولویت اول این است که معیشت این اقشار ضعیف‌تر تامین شود و این می‌تواند چالش‌های جدی را ایجاد کند. بعد از آن به مسائل روانشناسی و مشکلات قرنطینه و سوگواری برداخته شود. باید امکانات و بودجه‌ی لازم برای دسترسی این مراکز را هم از این طریق فراهم کنیم.»
انتهای پیام
