آیا بلاک کردن، حذف مجازی منتقد است؟

نسترن فرخه، انصاف نیوز: یکی از سوال‌های قابل پرسش در موضوع فضای مجازی، حریم شخصی افراد است که آیا اصلا این مرزبندی‌های دنیای مجازی همچون قاعده‌های اخلاقی در دنیای فیزیکی باید رعایت شود و یا سازوکار دیگری را می‌طلبد، حتی رفتار منتقدهای ما در این فضای غیر فیزیکی تا چه میزان با دنیای واقعی نزدیکی دارد؟ احسان شاه قاسمی کارشناس ارتباطات و استاد دانشگاه تهران می‌گوید: هر عملی از جمله لایک، فالو و حتی بلاک کردن در فضای مجازی را حامل معانی گسترده می‌داند که در روابط سیاسی هم رنگ و بوی جدی‌تری خواهد داشت و حتی به ماجرای انتقاد کیانوش جهانپور از سفیر چین پرداخت که جواب این سفیر بدون هیچ عمل غیراخلاقی و تهدید صورت گرفت و تا اینجای ماجرا اتفاقی رخ نداده اما زمانی که ایرانی‌ها بعد از انتقاد از سفیر بلاک می‌شوند، معانی بسیاری را در پی خواهد داشت.

شاه قاسمی در همین مورد گفت: «وقتی کسی که فقط اندیشه‌ی مخالف را بلاک می‌کند به نظر من قطعاً مشکلی وجود دارد، یعنی اشکال سیاسی، فساد سازمان‌یافته و یا شخصیتی دارد.»

متن گفت‌وگو درباره‌ی حذف منتقد در فضای مجازی را بخوانید:

شاه‌قاسمی: در فضای مجازی هر عملی می‌تواند معانی‌ای داشته باشد

احسان شاه قاسمی استاد ارتباطات دانشگاه تهران به مرزبندی‌ها در فضای مجازی اشاره کرد و گفت: «اصلا مرزی بین فضای مجازی و فضای فیزیکی وجود ندارد، بلکه یک نوار مرزی است که در حوزه‌های مختلف در جاهای خاصی از این نوار قرار می‌گیریم و یا افراد مختلف انتخاب می‌کنند که در جایگاه خاصی از این نوار قرار بگیرند. مثال ساده‌ای می‌زنم، در یک گروه خانوادگی در تلگرام افراد عکس‌های خصوصی خود را منتشر می‌کنند اما در اینستاگرام این کار را نمی‌کنند.

مسلم است کاری را که در فضای واقعی انجام نمی‌دهیم، در فضای مجازی هم انجام نمی‌دهیم. این اصلی است که حداقل در این جهانی که تنظیمی برای امور مختلف وجود ندارد، باید رعایت کنیم. در نظر بگیرید که من استاد دانشگاه تهران هستم و نمی‌توانم مثلا عکس‌های خودم و خانمم در شهر پاریس را در پیج اینستاگرام بگذارم و وقتی فردا روز اتفاقی افتاد بگویم به حریم شخصی افراد احترام بگذارید، چون در این موارد باید مرزهای حریم شخصی را خودم معین کنم. اما افرادی مثل سلبریتی‌ها که با نمایش دادن زندگی شخصی و حتی با صحنه آرایی حریم خصوصی‌شان در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، اگر فردا روز تصویری نامطلوب از آنها منتشر شود می‌گویند قضاوت نکنید و به حریم شخصی افراد احترام بگذارید.»

شاه سلطانی به انتقادات وارده در فضای مجازی، از انتقاد به دیدگاه سیاسی و فکری تا مساله‌ی شخصی اشاره کرد و گفت: «بستگی دارد که افراد به چه چیزی انتقاد می‌کنند، اینکه رفتار من با فرزندم به چه صورت است یک انتقاد است و اینکه به روش تدریس من در دانشگاه انتقاد شود موضوع دیگر است، ما باید مواظب باشیم تا این مسائل را از هم تفکیک کنیم. در واقع در مسائلی که همگانی است هر ایرانی حق اظهار نظر دارد. البته موضوع فحاشی فرق می‌کند، مثلا اگر کسی در صفحه شخصی من فحاشی کند، او را حتما بلاک می‌کنم. چون این یک دیکتاتوری است که افراد صاحب اندیشه، آبرومند و افرادی که با نام واقعی خودشان در فضای مجازی حضور دارند گاه به همین دلایل می‌ترسد تا اظهار نظر کنند.

در غیر این صورت هر ایرانی مجاز است تا اظهار نظر کند این اظهارنظرها شاید در کوتاه مدت مشکلاتی را ایجاد کند، اما در دراز مدت به نفع ما و کشور خواهد بود. چون ما را در برابر فشارهای خارجی متحدتر خواهد کرد. این موضوع کاملا نمایانگر آن است که به نظر مردم احترام گذاشته می‌شود حتی اگر آن نظر غلط باشد، همانطور که در بسیاری از مواقع می‌دانیم عوام اشتباه می‌کنند. اما همین که عوام می‌بینند به همان نظر اشتباهشان هم احترام گذاشته می‌شود و می‌توانند بیان کنند در بلند مدت پیامدهای بسیار خوبی خواهد داشت.»

این استاد دانشگاه ادامه داد: «مثلا در همین بحث کرونا چندین مسئله حساس مطرح شد و مردم متحد عمل کردند، شاید بخشی از آن به این مربوط است که مردم آزاد بودند تا حرفشان را بزنند و چون افراد آزادند، صحبت‌ها و نظرات یک شهروند متخصص در آن زمینه را هم گوش می‌دهند. جهان در حال گذراندن تغییرات مهمی است یعنی آن اصول، برنامه ریزی و راهبردهای سابق نمی‌تواند یک جامعه را اداره کند، باید جهان جدید را بپذیریم.

برای مثال چندین هزار فرد ناهنجار به پیج یک شخص آبرومند حمله می‌کنند و آن شخص مجبور است تا پیج خود را ببندد، حالا اینطور به نظر می‌آید که افراد آن جامعه فقط همین اراذل هستند، درصورتی که اگر فضا برای همه‌ی افراد باز باشد و شهروندان نظرات خود را ابراز کنند کم کم فضا برای آن قشر ناهنجار محدود می‌شود، در واقع مردم خودشان می‌دانند که با افراد ناهنجار چه برخوردی کنند.»

شاه قاسمی به تفاوت فضای فیزیکی و مجازی اشاره کرد و گفت: «در این فضا یک گمنامی تصوری و یا گمنامی ادراکی دارد، یعنی تصور فرد این است که دیگران نمی‌دانند او چه کسی است و چه فعالیت‌های کرده و از چه صفحاتی بازدید کرده، اما با وجودی که همگان از این موضوع مطلع نمی‌شوند ولی دستگاه‌های اطلاعاتی و پرسنل پلتفرم‌ها این اطلاعات را می‌توانند به دست آورند.

چند وقت پیش یکی از کارمندان سابق این شرکت‌ها تحقیقی در مورد پست‌های فیس بوک انجام داد، چند میلیون پست فیسبوکی که نوشته شده بود اما افراد منتشر نکرده بودند را آمارگیری کرد، یعنی فرد مطلبی را نوشته اما به هر دلیل از انتشار آن پشیمان شده است و آن را در صفحه خود منتشر نکرده است. همین مساله هم در جایی ثبت خواهد شد.

موضوع دیگر اصطلاحی به اسم کوشندگی از زیر پتو است و تصور فرد این است که یک کنشگر تاثیرگذار در جهان بهتر است. حتی اگر آرمان شما هم مثبت باشد باید به این فکر کرد که کوشندگی در فضای مجازی الزاما به یک تغییر مثبت در دنیای واقعی تبدیل شود؟ روابط عاطفی با کیفیت در فضای واقعی شکل می‌گیرد، روابط خوب خانوادگی در فضای واقعی شناخته می شود و در آخر تغییرات مثبت اجتماعی و سیاسی هم در نتیجه فعالیت‌های بیرونی و واقعی در جهان اتفاق می‌افتد.

ما در حال فاصله گرفتن از آن ارتباط اصیل و چهره به چهره افراد با هم هستیم، همین حالا هم انتقادهایی به حضور در فضای مجازی وجود دارد که قبلاً در جامعه نبوده و نوعی دلتنگی برای زندگی فیزیکی وجود دارد، مثل مادری که هر روز با فرزندش ارتباط تصویری از ایران به کانادا دارد اما این دلتنگی رفع نمی‌شود، چون آن فردی که هر روز با آن در ارتباط است تصویر فرزندش است و نه خود فرزندش، این امر واقعی نیست شاید به ظرف ۵ سال آینده ما به امر واقعی بر خواهیم گشت.

در فضای مجازی می‌توان به راحتی نظری را دیلیت کرد و گفت که این کار من نبوده و صفحه من هک شده است. فضای مجازی امکانی را فراهم می‌کند افراد بتوانند مسئولیت نظرهای خود را نپذیرند، که این چیز خوبی نیست چون ما برای حل مشکلات نیاز به انتظام گفتمانی داریم یعنی باید معلوم باشد که چه کسی چه چیزی را می‌گوید.

خود من یکی از افرادی هستم که نظرات جنجالی را در فضای مجازی مطرح کردم و افرادی به صفحه شخصی من حمله کردند، اما فقط آنهایی که به من فحش دادند را بلاک کردم چون افرادی که در بحث مشارکت می‌کنند اگر واقعا نیت خوب و صادقانه داشته باشیم کمک می‌کنند تا اندیشه‌های ما گسترش و بسط پیدا کند. وقتی کسی فقط اندیشه مخالف را بلاک می‌کند به نظر من قطعا مشکلی وجود دارد، یعنی اشکال سیاسی، فساد سازمان یافته و یا شخصیتی دارد.

مثل مسئله‌ای که در رابطه با توییت آقای جهانپور رئیس مرکز اطلاع رسانی وزارت بهداشت و واکنش سفیر چین پیش آمد. برخلاف آنچه که در فضای مجازی گفته می‌شود، سفیر چین پاسخ بدی نداد و تهدید نکرد، ولی اینکه ایرانی‌ها در صفحه او انتقاد می‌کنند و آن ها را بلاک می‌کند خود نشان از آن است که مسئله ای وجود دارد.

در واقع همین عمل نشان می‌دهد که ما از شر یک ابرقدرت رها شدیم اما قدرت‌های دیگری در آستانه زورگویی به ما هستند و باید احتیاط بیشتری به خرج دهیم. در فضای مجازی هر عملی همچون دنبال‌کردن، بلاک کردن و لایک کردن می‌تواند معانی را در پشت خود داشته باشد اما در نظر داشته باشید که این اعمال به اندازه‌ی رای دادن و تظاهرات کردن موثر نیست.»

انتهای پیام