چه بلایی بر سر قیمت نفت آمده است؟
بهراد مهرجو، در روزنامه سازندگی نوشت: «پایین، پایین و بازهم کمی پایین‌تر». این وضعیت بازار نفت است. قیمت‌ها طی یک ماهه گذشته روی شیب نزول قرار گرفتند و سرانجام دو شب قبل، سقوط کردند. نفت مهمترین کالای استراتژیک ایران و تامین‌کننده اصلی درآمدهای دولت ایران، آنقدر ارزان شده که از سرنوشتش در شبکه‌های مجازی پیام‌های فکاهی می‌سازند.
در جهان چه خبر است؟
ویروس کرونا، معادلات را در تمام جهان بر هم زده است. هیچ چیز سر جای خودش نیست و هر روز جهان با غافلگیری جدیدی روبه‌رو می‌شود. یک روز سودآورترین ایرلاین‌های جهان به کمک‌های دولتی محتاج می‌شوند، روز دیگر بزرگترین کارخانه‌های خودروسازی از هیوندایی گرفته تا فولکس‌واگن تعطیل می‌شوند. حالا نیز مخازن نفت آنقدر پر شده‌اند که نفت در لوله‌ها مانده و دیگر جایی برای ذخیره آن وجود ندارد. کار به جایی رسیده است که تاجران کشتی‌هایی را کرایه کرده‌اند تا در گوشه‌ای لنگر اندازند و بشکه‌های نفت را در خود نگه دارند. لوئیس دیکسون، یک تحلیلگر بازار انرژی در امریکا به کنایه می‌گوید: «حالا برای تولیدکنندگان حتی ورشکستگی نیز ارزان‌تر از آن است که ده‌ها دلار برای خلاص شدن از شر بشکه‌های نفت‌شان بپردازند.»
در طول تاریخ، جنگ‌های زیادی بر سر نفت شکل گرفته اما حالا منفی شدن قیمت آن، روزی تاریخی را ساخته است. از ابتدای سال ۲۰۲۰، قیمت نفت برنت ۶۰ درصد و ارزش معاملات آتی نفت امریکا ۱۳۰ درصد سقوط کرده است. در نهایت در روز دوشنبه، بیستم ماه آوریل قیمت نفت امریکا به منفی ۳۷ دلار و ۶۳ سنت رسید و خبرگزاری بلومبرگ طعنه زد: «حالا بشکه‌ی خالی از بشکه‌ای که در آن نفت باشد، گران‌تر است.»
البته تا ظهر روز سه‌شنبه قیمت نفت امریکا ۹۳ درصد بالا رفت و به منفی ۲ دلار رسید. اعداد، هیچ زمان دیگری روایتی عجیب‌تر از این برای نفت نداشته‌اند. تحلیل‌گران در تمام دنیا، شگفت‌زده هستند.
باب یوجر، مدیر شرکت فیوچر انرژی در نیویورک می‌گوید: «این یک روز تاریخی است. معنای منفی شدن قیمت نفت این است که دیگر جایی نیست که نفت را در آن بگذارند، پس می‌خواهند از شر آن خلاص شوند. آنها نفت را نمی‌خواهند. بنابراین وقتی قیمت نفت منهای یک دلار است، تولیدکنندگان به شما یک دلار می‌دهند تا نفت را از آنها دور کنید.»
عرضه و تقاضا در سراسر جهان مختل شده است. میلیاردها نفر در قرنطینه هستند و اوضاع برای تمام کسب‌وکارها در هم آشفته است. در دوشنبه تراژیک آمریکا، این اختلال و آشفتگی خود را در بازار نفت نشان داد. ویروس کرونا، دیگر بازارها را نیز در امان نگذاشته‌است. هرچه این وضعیت بیشتر طول بکشد، روزهای عجیب‌تری در تاریخ جهان ثبت خواهد شد.
آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت جهان است و سال ۲۰۱۹ در پیک تولید، روزی ۱۲ میلیون بشکه نفت تولید کرده است. حالا اما سی‌ان‌بی‌سی گزارش داده است که صنایع نفتی آمریکا، در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند. سایت شانا هم در ایران در مورد وضعیت بازار جهانی نفت نوشته است: «محصور بودن در خشکی: دسترسی نداشتن به دریا و محصور بودن در خشکی نیز از دلایل منفی شدن قیمت نفت در برخی مناطق آمریکاست. برای نمونه تولید نفت دبلیوتی‌آی در میدلند ۵۰۰ مایل تا خلیج مکزیک فاصله دارد و تولیدکنندگان این منطقه برای انتقال نفت خام تولیدی خود به مخازن ذخیره‌سازی نفت در خلیج مکزیک باید هزینه‌های لجستیک انتقال به این مراکز را که تاسیسات ذخیره‌سازی در آن واقع شده است بپردازند، همین موضوع سبب شده است قیمت انواع نفت نه‌تنها در امریکا بلکه در غرب کانادا و روسیه هم منفی شود.» با این حال آنچنان که شانا نوشته وضعیت ایران در پس تحولات بازار جهانی بهم نمی‌ریزد: «این اتفاق اما برای نفت خام برنت صدق نمی‌کند. نفت خام برنت در نزدیکی دریای شمال تولید می‌شود و در این مدت از رقم ۲۰ دلار برای هر بشکه کمتر نشده است و به هزینه نهایی تولید این نوع نفت نیز بسیار نزدیک است. پیش‌بینی‌ها هم حاکی است قیمت این نوع نفت خام که در نزدیک دریا و آب است در همین محدوده باقی بماند.» براساس پیش‌بینی‌ها این وضعیت پیچیده احتمالا چندان دوام نخواهد داشت و به‌زودی مسیرها به روند طبیعی بازمی‌گردد.
ایران آسیب می‌بیند؟
نفت ایران، دور از این ماجراست. قیمت نفت ایران به قیمت نفت اوپک هم بستگی دارد و قیمت نفت اوپک هم از نفت برنت تاثیر می‌گیرد. قیمت نفت برنت نیز اگرچه کاهش چشمگیری داشته است اما اوضاعی بهتر از نفت وست‌تگزاس یا همان نفت امریکا که وارد محدوده منفی شده، دارد. نفت برنت این روزها در محدوده ۲۰ دلاری است. نفت وست‌تگزاس مشتری کمی دارد و تنها به مصرف پالایشگاه‌های امریکا می‌رسد، به همین دلیل معمولا تا حدود ۱۰ دلار ارزان‌تر از نفت برنت است. حالا نیز هنوز ظرفیت مخازن برای نفت برنت پر نشده‌اند و قیمت این نفت که نفت ایران نیز از آن اثر می‌پذیرد، در محدوده ۲۰ دلاری باقی مانده است. اما نفت وست‌تگزاس بیشتر در اوکلاهاما ذخیر می‌شود و حالا تمام مخازن ذخیره آن پر شده است.
از طرفی دیگر، شرایط تحریم‌ها نیز باعث شده است که ایران از وضعیت بازار جهانی اثرپذیری کمتری داشته باشد. اگرچه آمار دقیقی وجود ندارد، اما با تحریم‌های امریکا که از سال گذشته شدت گرفت، میزان تولید و درآمدهای نفتی ایران به شدت کاهش پیدا کرده است. حتی صندوق بین‌المللی پول نیز که رشد اقتصادی ایران را در سال ۲۰۱۹، منفی ۷.۶ درصد برآورد کرده، برای سال ۲۰۲۰ رشد اقتصادی ایران را منفی ۶ درصد پیش‌بینی کرده است. این در حالی است که با همه‌گیری کووید-۱۹ وضعیت رشد اقتصادی برای تمام جهان شیب نزولی تندی داشته است. تحریم‌ها و شرایط داخلی، ایران را در وضعیتی متمایز از دیگر کشورهای جهان قرار داده است.
بحران سیاسی علیه نفت ملی
بیش از یک‌سال قبل مسعود کرباسیان، وزیر سابق اقتصاد به عنوان مدیرعامل و رئیس هیئت مدیره شرکت ملی نفت ایران انتخاب شد. او با شناخت وضعیت تجارت جهانی و ارتباطات بین‌المللی به صنعت نفت آمد تا مجرای صادرات بسته نشود و طی ماه‌های گذشته نیز تکاپوی او و به‌خصوص ادامه سیاست‌هایش در مبارزه با فساد باعث شد که ضمن ادامه صادرات نفت ایران، مانع جدی در مقابل انواع سوء‌استفاده‌ها قرار گیرد. دوگانه زنگنه و کرباسیان به عنوان باسابقه‌ترین نیروهای تکنوکرات ایران، همچنان کشور را به ادامه صادرات نفت امیدوار نگاه داشته است. هر دو تکنوکرات باسابقه به یاد دارند که در میانه دهه ۶۰ و همچنین بحران‌های دهه ۷۰ با وجود اوج‌گیری تحریم‌ها، صادرات نفت قطع نشد و کماکان ادامه یافت. برخی گزارش‌هایی که طی روزهای گذشته منتشر شده نشان می‌دهد هر دو آنها به دلیل ادامه سیاست‌های ضدفساد، هجمه‌های تازه رسانه‌ای را تجربه می‌کنند. پیش از این هم کرباسیان در گمرک و همزمان با اجرای ایده سامانه جامع هوشمند مورد انتقاد جریان مخالف قرار گرفته بود ولی در نهایت ایستادگی او به ظهور یکی از موثرترین اقدامات دولت برای مبارزه با شبکه فساد منجر شد. هر دو اینها ضامن تامین منابع درآمدی اقتصاد ایران شده‌اند. کرباسیان کمتر در محافل رسانه‌ای حضور می‌یابد و به‌خصوص از زمانی که اداره شرکت ملی نفت ایران را برعهده گرفته، مامور اصلی خود را کمک به ادامه صادرات و توسعه میادین قرار داده‌است. چهره‌های نزدیک به کرباسیان روایت می‌کنند، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران حتی پس از حضور در یکی از عالی‌رتبه‌ترین سمت‌های دولتی ایران، ترجیح داد که حقوق و مزایای اصلی خود را دریافت نکند و در دسته مدیرانی قرار گیرد که کمترین عایدی را در دولت دارند. با این وجود وضعیت آشفته اقتصادی کشور و جنجال‌های سیاسی او را از انتقادها و گاهی گزند انتشار اطلاعات بدون سند مصون نداشته‌است. کرباسیان معتقد است در این وضعیت هر اظهارنظری از سوی مقامات ارشد کشور می‌تواند به از میان رفتن مسیرهای دورزدن تحریم‌ها منجر شود. همین دیدگاه او را وادار به سکوت در مورد برخی اظهارنظرهای تند سیاسی کرده‌است. نفت در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین نقاط اتکای دولت به حساب می‌آید. هرچند که معاون اول رئیس‌جمهور به تازگی اعلام کرده که دولت خود را برای اداره کشور بدون درآمدهای نفتی آماده کرده‌است ولی این نقل قول جهانگیری در بودجه کشور انعکاس دقیقی نداشته و همچنان دولت برای ادامه فعالیت‌های خود به درآمدهای نفتی نیاز دارد. بروز بحران کرونا همزمان باعث شده که ایده جایگزینی درآمدهای مالیاتی به جای نفت هم به فراموشی سپرده شود. کسب وکارهای کوچک و متوسط طی این دوره زمانی با بحران جدی مواجه شده‌اند. به طوری که نظرسنجی که توسط ایسپا انجام شده تایید می‌کند درآمد ۵۰ درصد مردم طی این دوره زمانی کم شده و ۴۱ درصد کسب‌وکارها هم تعطیل شده‌اند. همزمان اعلام شده دولت طی سال ۹۹ با حداقل ۱۲۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه همراه می‌شود. با این حال حداقل تحولات دو روز اخیر آسیب جدی به اقتصاد ایران وارد نمی‌کند چراکه به دلیل تحریم‌ها تاب‌آوری اقتصاد کشور نسبت به شوک‌های بازار تقویت شده و همزمان اتفاقات مربوط به بازارهای به غیر از نفت ایران می‌شود.
با این وجود طی چند ماه گذشته روند کاهش قیمت نفت ادامه یافته و تلاش‌های امریکا برای کاهش صادرات نفت ایران هم به اوج رسیده است. هرچند که همچنان نفت ایران با هر سختی صادر می‌شود.
آینده چه می‌شود؟
قیمت نفت به زودی به مسیر اصلی بازمی‌گردد. کارشناسان بلومبرگ پیش‌بینی کرده‌اند که این بازگشت به معنای قیمت‌هایی متناسب با مدت مشابه سال قبل نیست ولی حراج نفتی دوام ندارد. در مورد نفت ایران هم نگرانی‌ها بیش از قیمت مربوط به ادامه صادرات می‌شود. شرکای استراتژیک کشور طی شش ماهه گذشته همکاری‌هایشان با اقتصاد ایران را کاهش داده‌اند. پیش‌بینی رویترز در مورد قیمت نفت ایران هم نشان می‌دهد که به زودی مسیر صعودی آغاز می‌شود ولی باز هم اوج‌گیری قیمت‌ها در کار نخواهد بود. حداقل آنطور که کارشناسان شبکه‌های خبری و تحلیلی مانند سی‌ان‌ان نقل می‌کنند، بازار نفت پس از منازعات اخیر روسیه و عربستان دیگر چالش جدی را پیش‌روی خود ندارد.
انتهای پیام
