دعای جوشن کبیر معتبر است؟

باشگاه خبرنگاران جوان در گزارشی ادعا کرد که دعای جوشن کبیر در یکی از غزوات صدر اسلام توسط جبرئیل برای پیامبر آورده شده و همچنین در این گزارش برای هریک از فرازهای این دعا تاثیراتی چون درمان دردهای جسمی از جمله دندان درد و کمر درد و کارهایی مثل خرید خانه و رفع مشکلات در ادارات و… برشمرده است، موضوعی که علی اشرف فتحی -مدرس حوزه و پژوهشگر در زمینه‌های مطالعات شیعه، حوزه و روحانیت- با رد صریح آن می‌گوید که دعای جوشن کبیر از دعاهای معتبر نبوده و سند آن ایراداتی جدی دارد و باید در انتساب آن به معصومین محتاط بود.

علی اشرف فتحی در مورد دعای جوشن کبیر به انصاف نیوز می‌گوید: چند ایراد به این دعا هست، یکی اینکه تا قبل از کفعمی، از شیعیان اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم، در هیچ کتابی نیامده؛ ایشان هم ذکر نکرده است که از کجا این دعا را نقل می‌کند و منبعش از کجاست. نکته‌ی بعدی این است که مقدمه‌ای هم که ایشان برای فضیلت این دعا ذکر کرده است شاید خیلی قابل قبول نباشد. باید با اینها کمی با احتیاط برخورد شود.

همچنین در بخش‌هایی از این دعا اسامی است که نمی‌توان به خداوند نسبت داد. چون اسامی خدا اصطلاحا «توقیفی» است و باید دلیل و سند قرآنی یا روایت معتبری داشته باشیم که بتوانیم اسمی را به خدا نسبت دهیم؛ ولی این دعا فرازهایی دارد که چنین نیست. آیت الله محمدتقی شریعتمداری –از علمای تهران- کتابی دارند به نام نسیم بهشت، شرح صحیفه سجادیه است و در جلد اول همین کتاب برخی از این ایرادات را ذکر کردند. اسامی مثل «یا صبور» و «یا متین» و «یا شافع» را نمی‌توان به خدا نسبت داد، ما سند معتبری نداریم که به خدا نسبت دهیم.

نکته‌ی دیگری هم که به ذهن من رسید فراز «یا هادی المضلین» است که با آیه‌ی ۳۷ سوره‌ی نحل، خیلی سازگاری ندارد. البته در دعاهای روزانه‌ی ماه رمضان هم این تکه‌ی «هادی المضلین» هست، آن دعاهای کوتاه روزانه هم سندشان ضعیف است.

با توجه به تمام این موارد البته ما نمی‌گوییم که این دعاها خوانده نشود اما در نسبت دادن‌شان به ائمه باید با احتیاط برخورد کرد، چون منبع دعای جوشن کبیر تا قبل از قرن نهم در هیچ‌جا نبوده و به تنهایی نمی‌شود کفعمی را منبع قرار داد، چون سندی هم برایش ذکر نکرده است. لذا نباید آن را به ائمه و پیامبر نسبت داد چون خصوصا هنگام ایام روزه‌داری نباید دروغ به معصومین نسبت داد.

نکته‌ی بعدی این است که نباید از این دعا برداشت اعتقادی کنیم، می‌توانیم بخوانیم به این نیت که قبول شود، اما اینکه برداشت اعتقادی از این دعا شود، تفسیرش کنیم و طبق این تفسیر بیاییم اعتقادی را بیان کنیم و بگوییم این اعتقاد ماست بعنوان مسلمان یا شیعه، باید این مسائل محتاطانه باشد.

او در مورد خواص دعا نیز گفت: این خواص دعا هم که رسانه‌ای شده دیگر مطلقا سندی ندارد. اینکه این فراز برای درد قلنج است و آن فراز برای درد پاست و فلان فراز برای خواستگاری است و… اینها هیچ سندی ندارد.

او در پاسخ به اینکه «آیا اصلا مبنایی داریم که مثلا با ادعیه بتوان درد جسمی را رفع کرد یا کمکی باشد به خانه خریدن و…؟» گفت: در یکسری دعاها هست، در مفاتیحی که شیخ عباس قمی ذکر کرده آمده؛ اما باید سند هرکدام‌شان بررسی شود؛ یعنی نمی‌شود گفت که چون شیخ عباس قمی آورده حتما معتبر است. یکسری دعاها داریم که برای دردها و گرفتاری‌ها استفاده می‌شود اما اینکه جوشن کبیر هر فرازش خواصی داشته باشد، مطلقا هیچ سندی ندارد و هیچ‌جا نیست. یعنی خود جوشن حداقل در کتابی مربوط به قرن نهم و دهم آمده، اما این خواصی که برایش ذکر کردند من هیچ کجا سندی برای آن پیدا نکردم.

البته بخش‌هایی از دعای جوشن کبیر در قرآن هست و فرازهای بسیاری از آن قابل تایید است و ما می‌توانیم در قرآن و یا روایات معتبر این اسامی را پیدا کنیم، ولی بهتر است با احتیاط برخورد شود؛ ضمن اینکه ما دعاهای دیگری هم داریم که معتبر است و در منابع اولیه‌ی شیعه آمده؛ مثل «کافی» یا «مصباح المتهجد» شیخ طوسی که از کتاب‌های اولیه‌ی شیعه است و متعلق به هزار سال قبل است و روایات معتبری هم در آن است. منتها چون این کتاب‌ها اصلش عربی بوده است مرسوم نشده و مفاتیح چون فارسی است و برای ایرانی‌ها قابل فهم‌تر است بیشتر مرسوم شده.

فتحی در پاسخ به اینکه «چرا در صداوسیما و نهادهای مذهبی بیشتر جوشن کبیر که سندیت معتبری ندارد مرسوم‌ است تا دعاهای معتبرتر؟»، گفت: در فقه شیعه قاعده‌ای داریم به نام «تسامح در ادله‌ی سنن»؛ می‌گویند ما در مسائلی که مستحب است یا مکروه در سندش تسامح می‌کنیم. خیلی کند و کاو نمی‌کنیم که سندش مخدوش است یا نه و آیا به امام و معصومین می‌رسد یا نه. اینجا هم به همین قاعده می‌شود تمسک کرد و دعا را خواند به نیت اینکه انشاالله قبول است، اصطلاحا به قصد رجاء؛ ولی اینکه برداشت اعتقادی کنیم و یا با قطعیت به معصوم نسبت دهیم خیلی باید محتاط باشیم.

اما اینکه چرا صداوسیما چنین عملکردی دارد، خب صداوسیما بالعکس است و متاسفانه حجم حرف‌های غیرمعتبری که صداوسیما رواج می‌دهد آنقدر زیاد است که می‌توانیم بگوییم باید خیلی باحتیاط برخورد کنیم. اما نهادهای مذهبی تابع مردم‌اند و این دعا هم جاافتاده است. چیزی که به ذهن من می‌رسد این است که مردم دوست دارند شب‌های قدر بیدار بمانند و این دعا طولانی است و باعث می‌شود مردم بیدار بمانند. نکته‌ی دیگر اینکه موزون است؛ این بسیار مهم است. موزون بودن و طولانی بودن بنظرم دو عاملی است که برای شب‌های قدر مناسب بوده و این دعا را جاانداخته است. کمااینکه آن دعاهای کوتاه ماه رمضان –که سند آنها هم ضعیف است- آنها هم چون کوتاه است و می‌شود برای هرروز یک مطلب جدیدی داشته باشید استفاده می‌شود. چون مردم دوست داشتند، نهادهای مذهبی هم ترویج و استفاده کردند.

او در مورد ادعیه و اعمالی که می‌تواند در شب‌های قدر جایگزین شود و یا اضافه بر جوشن کبیر شود، گفت: اشاره کردم مصباح المتهجد شیخ طوسی اعمال معتبری آورده، یا کافی. کافی و بعد از آن مصباح المتهجدین متعلق به همان قرون اولیه است و روایات آنها هم بعضا معتبر و خوب است. ولی چیزی که هست آن دعاها کوتاه‌تر است و به همین خاطر شاید در شب قدر در عرض پنج دقیقه خوانده شود. در شب قدر روایت داریم که به خواندن سوره‌های قرآن توصیه شده است، مثلا برای شب بیست و سوم، عنکبوت، دخان، روم، سوره‌ی قدر هزار بار و… اینها چیزهایی است که می‌تواند جایگزین شود؛ یا نمازهایی است که معتبر است و مخصوص این شب‌ها است که می‌تواند جایگزین شود.

چیز دیگری که قبلا هم اشاره کرده بودم این است که برداشتی که از روایات شیعه می‌شود کرد این است که لزومی ندارد ما مراسم را جمعی بگیریم که بتوانیم برنامه را پر کنیم و دو-سه ساعت برای مخاطبین جمعیت‌مان برنامه داشته باشیم. ائمه و معصومین حداقل این شب‌های قدر و دهه‌ی آخر ماه رمضان را که اعتکاف می‌کردند، تنهایی و در خلوت بوده‌اند و مناجات می‌کردند و لزوما جمعیت را جمع نمی‌کردند. مثلا برای نمازهای واجب خیلی توصیه شده است که باید جماعت باشد، در حدی که برخی برداشت کرده‌اند «حتما» باید جماعت باشد، اهل سنت هم بسیار مقید به جماعت خواندنند. اما در غیر آنها خود ما شیعیان قائل هستیم که نمازهای مستحب را نباید جماعت خواند و باطل است. ما اصلا نماز جماعت مستحب نداریم. این اعمال مستحب هم تقریبا چنین است و دلیلی نداریم که نشان دهد ائمه دسته جمعی شب قدر را برگزار کرده باشند و جمعیت را جمع کرده باشند و سخنرانی کرده باشند. اینها ظاهرا برای خلوت افراد است، این چند شب قدر رازونیاز و مناجات و… بین خود فرد و خداست و لذا اینها رعایت شود بنظر بیشتر مطابق آن مولفه‌ای است که ما داریم. البته به این معنا نیست که برگزاری دسته جمعی آن حرام باشد یا ایرادی داشته باشد، بلکه منظورم این است که شاید بهتر است در خلوت باشد و آن دعاها و اعمالی که اشاره کردم را انجام دهند.

انتهای پیام