آیت الله ادیب و عدالت طلب | در حاشیه سخنان امام جمعه اردبیل درباره زبان ترکی

یوسف فاطمی، پژوهشگر فلسفه و دین، در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز با عنوان «آیت الله ادیب و عدالت طلب / در حاشیه سخنان امام جمعه اردبیل درباره زبان ترکی» نوشت:

مدرسه علمیه معصومیه قم حدود سی سال قبل درسال ۱۳۷۱ یک استاد مسلم و محبوب ادبیات عرب داشت: سید حسن عاملی. ما طلبه‌های دوره مقدمات در کلاس‌های سیوطی و مغنی اللبیب این سید خوش سیمای اردبیلی نه فقط دقایق و لطایف زبان عربی بلکه عشق به زبان به شکل عمومی و مغازله با کلمات را هم یاد می‌گرفتیم. استاد عاملی با لهجه ترکی چنان از کلمات و رابطه آنها با یکدیگر صحبت می‌کرد که گویی آنها با هم رابطه عاشقانه دارند و هر جمله یک اثر هنری است که در ساخت و ادای آن باید دقت و ظرافت به خرج داد.

• بیشتر بخوانید:
  «وقتی صدای نیروهای انقلابی هم در می‌آید» | امیر هاشمی مقدم [لینک]
  «دفاعی از زبان ترکی آذربایجانی در پاسخ به یک پژوهشگر» | محمدباقر کریمی [لینک]
  «هیس! میهن‌دوستان حرف نمی‌زنند!» | امیر هاشمی مقدم [لینک]
  دفاع از ایده‌ی امام جمعه اردبیل برای زبان آذری | مرتضی ابراهیمی [لینک]
  آیا ادعای میهن پرستی به هر نوع رفتاری مشروعیت می‌بخشد؟! [لینک]
  تفسیرهایی مبهم از سخنانی روشن [لینک]
  قوم‌گرایی با نام رمز «مسئله فرهنگی» [لینک]

وقتی در اواخر سالهای دهه هشتاد خبر انتصاب استادم، که اکنون آیت الله سید حسن عاملی نامیده می‌شد، به امامت جمعه اردبیل را خواندم خوشحال شدم. می‌دانستم که وی با علم وسیع و سلوک والای خود نعمتی برای توسعه فرهنگی و معنوی منطقه خواهد بود.

یکی از ویژگی‌های قابل توجه وی که به محبوبیت وی در بین مردم، مخصوصاً تحصیلکرده ها افزود، اهتمام وی به زبان منطقه یعنی ترکی آذربایجانی و تکلم صحیح آن در خطبه‌های نماز جمعه بوده است. از همان آغاز وقتی سخنان آیت الله سید حسن عاملی در اخبار منعکس می‌شد و می‌دیدم ایشان به ترکی معیار و ادبی سخن می‌گوید نه به ترکی تحریف شده و شترگاوپلنگی که متاسفانه برخی مسئولین منطقه به آن صحبت می‌کنند، باز به یاد کلاسهای درس مدرسه معصومیه می‌افتادم و اینکه استاد سابق من و امام جمعه اردبیل یک آیت الله ادیب و زبان دان است. طبیعی است که یک عالم زبان دان و صاحب ذوق سلیم به زیبایی شناسی و ساختار طبیعی زبانها اهتمام ورزد و ترکی تحریف شده‌ای که در آن صرفاً برخی کلمات و فعل آخر جمله ترکی است و نامفهوم، صحبت نکند. همانطور که در ابتدای نوشته آمد وی هر جمله را یک اثر هنری می‌داند که باید طبیعی بوده و رابطه اجزای آن هماهنگ باشد. صحبت کردن یک زبان به شکل تحریف شده و نادرست در واقع نه صرفاً یک اشتباه زبانی بلکه بر خلاف طبع لطیف و حس زیبایی شناسی سالم است. فردی که یک زبان را نادرست صحبت می‌کند نه فقط به آن زبان و متکلمان آن بلکه به خود هم بی احترامی می‌کند و رفتاری خلاف کرامت انسانی مرتکب می‌شود.

در ویدیوی کوتاهی هم که اخیراً از آیت الله عاملی پخش شده و وی بر «خلوص» زبان ترکی آذربایجانی تاکید کرده و به استفاده بیش از حد از کلمات زبانهای دیگر در ترکی آذربایجانی اعتراض می‌کند در واقع این نگاه علمی و زبانشناسانه مد نظر است. منظور وی تکلم درست و طبیعی زبان ترکی است نه لزوماً خلوص به معنای سره بودن افراطی و عاری کردن زبان از هرگونه کلمات خارجی. اعتراض وی در واقع به تکلم غیر علمی و پراشتباه زبان ترکی است که متاسفانه، همانطور که گفته شد در بین برخی از مسئولین رایج است. البته باید این نکته را هم افزود که این افراد ناآگاه هم بیش از آنکه مقصر باشند قاصر هستند چرا که سیستم آموزش رسمی برای آنها امکان یادگیری زبان ماردی شان را فراهم نکرده است.

وجه دیگر اهتمام ایشان به تکریم و تقویت زبان ترکی در فضیلت عدالت طلبی استاد است. مخصوصاً وقتی شنیدم آیت الله سید حسن عاملی همت کرده، در فقدان فرهنگستان زبان ترکی و علیرغم برخی کارشکنیها، با همکاری برخی کارشناسان و اساتید بنیاد دانشنامه ترکی آذربایجانی ایجاد کرده فضیلت وظیفه شناسی او را تحسین کردم. می‌دانستم که این استاد متخلق به اخلاق حسنه در مقابل ظلم و بی لطفی به زبان ترکی ساکت ننشسته و از سر وظیفه شناسی و عدالت طلبی این کار را انجام می‌دهد.

سخنان مورد اشاره از استاد در توصیه به اهتمام علمی به زبان ترکی در ایران که مورد نقد برخی افراد واقع شده و بهانه نوشتن این متن و نوعی ادای دین یک طلبه به استادش شده، در واقع مورد سوئ فهم واقع شده‌اند. به نظر نگارنده، انتقادات مطرح شده عموماً به خاطر ناآشنایی منتقدان با نگاه تخصصی و زبانشناختی آیت الله و همینطور عدم آشنایی با وضعیت اسفناک تکلم پراشتباه زبان ترکی در بین برخی افراد در ایران است. این منتقدان به خاطر این عدم آشنایی سخنان استاد را نوعی گرایش به خالص سازی افراطی زبان ترکی در ایران تفسیر کرده‌اند در حالیکه، همانطور که گفته شد، مسئله، حفظ این زبان است که در فقدان بنیادهای علمی لازم و هیمنطور عدم آموزش، در معرض تحریف و تضعیف واقع شده است.

انتهای پیام