ملکه و کودتا

عبدالله شهبازی، تاریخ پژوه در یادداشتی تلگرامی با عنوان «ملکه و کودتا» نوشت:

مستند «ملکه و کودتا» یکشنبه، ۱۴ ژوئن ۲۰۲۰/ ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ از شبکه چهار بریتانیا پخش شد. مستند خوش‌ساختی است بر اساس تحقیقات دو محقق بریتانیایی، ریچارد آلدریچ و رُری کُرمک، درباره نقش بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ایران.

سوژه اصلی مستند تلگرام مورخ ۲۷ فوریه ۱۹۵۳/ ۸ اسفند ۱۳۳۱ وزارت خارجه بریتانیا است به وزارت خارجه آمریکا که در آن از قول آنتونی ایدن، وزیر خارجه بریتانیا، و او از سوی «ملکه الیزابت»، از خروج شاه از ایران ابراز نگرانی شده و قویاً خواستار یافتن راهی شده تا خروج شاه از ایران منتفی شود. در این زمان بریتانیا در ایران سفارت نداشت و شاه و ثریا قصد داشتند به دلیل تشدید بحران داخلی کشور را ترک کنند. در نتیجه، وزارت خارجه آمریکا پیام «ملکه الیزابت» را به لوی هندرسون، سفیر آمریکا در ایران،‌ منتقل کرد تا به اطلاع شاه برساند و او سرانجام از طریق حسین علاء، وزیر دربار،‌ پیام ملکه را منتقل کرد و شاه منصرف شد. محققین فوق کشف کردند که این تلگرام یک اصلاحیه داشت که روز بعد (۲۸ فوریه ۱۹۵۳/ ۹ اسفند ۱۳۳۱) به واشنگتن مخابره و اعلام شده بود که منظور از «ملکه الیزابت» در تلگرام قبلی «کشتی ملکه الیزابت» است نه ملکه. در این زمان آنتونی ایدن با کشتی «ملکه الیزابت» عازم کانادا بود و پیام از آنجا ارسال شده بود. برغم تلگرام دوم، وزارت خارجه آمریکا پیام را به شکل اولیه، یعنی بنقل از ملکه بریتانیا، به شاه منتقل کرد.

این سوژه جذاب است ولی شاید برای ما چندان اهمیت نداشته باشد زیرا می‌دانیم که بعداً، در تدارک اجرای عملیات کودتای ۲۵- ۲۸ مرداد ۱۳۳۲،‌ وینستون چرچیل، نخست‌وزیر بریتانیا، و ژنرال دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور آمریکا، برای موافق کردن شاه با عملیات کودتا به شکل پنهان پیام‌های مشابهی برای او ارسال کردند. مضافاً که شاید «اشتباه» فوق عامدانه و شگردی باشد برای ابلاغ پیام بنحوی که بتوان انکارش کرد.

در مستند «ملکه و کودتا» نکات جالبی دیده می‌شود. از جمله تأکید می‌کند بر کتمان نقش سرویس اطلاعاتی بریتانیا (ام. آی. سیکس) در کودتا و به تبع آن استتار اسناد مربوطه تا به امروز که ۶۷ سال از وقوع کودتا می‌گذرد. به این دلیل، اسناد از طبقه‌بندی آزادشده دولت آمریکا در آرشیو ملی آمریکا (نارا) مهمترین روزنه‌ای است که از طریق آن می‌توان نقش بریتانیا را در کودتا شناخت. محققین فوق کار خود را با کاوش در اسناد این آرشیو پیش برده‌اند.

در مستند «ملکه و کودتا» ربودن و سپس قتل سرتیپ افشارطوس، رئیس شهربانی کشور در دولت مصدق، در شامگاه ۳۱ فروردین ۱۳۳۲ بخشی از عملیات کودتا عنوان می‌شود. بعبارت دیگر، عملیات کودتا منحصر به وقایع روزهای ۲۵- ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نیست و پیشتر آغاز شده بود.

مستند ادعاهایی نیز دارد که با اشاره می‌گذرد و روشن نمی‌کند که بر چه مستنداتی استوار است. مهمترین آن انتساب ترور نافرجام حسین فاطمی، وزیر خارجه دولت مصدق، به یک گروه مذهبی افراطی دارای ارتباط با ام. آی. سیکس است. منظور فدائیان اسلام است.

تحقیقاتی از این دست به غنای دانسته‌های ما درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و تأثیرات بزرگ پسین آن بر جامعه ایران کمک می‌کند.

انتهای پیام