غوغای فضای مجازی و اشک‌های واقعی

دکتر ابوالفضل فاتح در یادداشتی با عنوان در محرم امسال اعلای کلمه حسین (ع) را بیش از پیش شاهد بودیم / غوغای فضای مجازی و اشک‌های واقعی، نوشت:

بسم الله الرحمن الرحیم

اَلسَّلامُ عَلَى الْحُسَيْنِ وَ عَلى عَلِىِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ عَلى اَوْلادِ الْحُسَيْنِ وَ عَلى اَصْحابِ الْحُسَيْنِ

به رغم همه نگرانی های پیش از محرم، اینک در پایان عاشورا، می توانیم بگوییم امسال بیش از همیشه شاهد اعلای کلمه حسین (ع) در سراسر جهان بودیم و بیش از گذشته ابعاد الهی، معنوی، اخلاقی، انسانی، سیاسی و اجتماعی حرکت اصلاحی امام حسین (ع) مورد توجه قرار گرفت.

از نظر عناصر ارتباطی، لحظه لحظه ی حماسه ی عاشورا و حوادث پیش و پس از آن از چنان جامعیت و قدرت ارتباطی و رسانایی و ماندگاری بی نظیری برخوردار است که هر ضمیر انسانی در معرض آن قرار بگیرد، مخاطب و تحت تاثیر آن خواهد بود. این پیام به شکل حیرت انگیزی، دقیق و جامع و صریح و ماندگار و هنرمندانه و اخلاقی و انسانی و عاطفی و عقلانی و معنوی و در کمال و اوج مطلق طراحی و ارائه شده است که امکان تفسیر های واژگونه و چندگانه از آن در حداقل است و حسین (ع) و نهضت حسین (ع) ولو در معرض طوفان های تحریفی قرار گرفته باشد، به دشواری می تواند به گونه ای غیر از آن چه بوده است، فهمیده شود و تحریف ها و تحریف گران خود را به سرعت رسوا می سازد. از این روی برخی تاملات و دلواپسی ها ی پیش از محرم درباره عزاداری ها در سال جاری گرچه قابل درک است اما مبرهن بود که تغییر در شکل عزاداری ها، تاثیری در حرارت قلوب و دامنه ارتباطی پیام امام حسین (ع) ایجاد نخواهد کرد. پیامی که از حدود 1381 سال پیش (سال قمری)، به رغم شبیخون و سیطره مطلق استبداد یزید و تلاش پیوسته دشمنان اهل بیت علیهم السلام در میان بیابان های کربلا مدفون نماند، اینک نیز به دلیل شیوع یک ویروس به محاق نمی رفت. چرا که ماهیت پیام کربلا از جنس پیام های زوال پذیر و فراموش شدنی نیست. جنس پیام عاشورا ماهیتا از جنس پیام های ماندگار آسمانی و برای خدا و به سوی خدا است و هر بار که خوانده می شود معنا و حلاوت تازه ای دارد و بیدار و منقلب می کند، فقط باید درست و بایسته روایت شود. از همین روی، شاهد بودیم که اصل عزاداری و بازخوانی پیام عاشورا هرگز بر زمین نماند. تنها تفاوت آن بود، که اگر در گذشته محور اصلی بر عزاداری های گروهی بود، امسال به دلیل شرایط کرونا و توصیه های مراجع تقلید و رهبران سیاسی و فکری مببنی بر لزوم تبعیت از دستورالعمل های بهداشتی، عزاداری ها از نظر مکانی بیشتر بر ابعاد منزل / فضا ی باز حسینیه و از نظر رسانه ای بیشتر بر ابعاد تلویزیون / فضای مجازی تکیه داشت و البته در کنار آن محرومیت، مواهب فراوانی نیز آفریده شد. حسینیه ها در برنامه های حضوری معدود از بعد شکلی نظم فوق تصور و آموزنده ای پیدا کردند و در فضای مجازی با ارتقاء ظرفیت ها در کنار نظم، کیفیت بسیار بهتری را ارائه داند. تلویزیون تلاش بسیاری داشت و از برنامه های آن شکایت مهمی نشنیدیم. برنامه های خانگی وسعت معنی داری یافت و براستی بسیاری «هر خانه یک حسینیه» را محقق ساختند و خانواده ها در جمع کوچک اما پر معنای خود فرصت عزاداری و تامل بیشتر بر آموزه های حسینی را پیدا کردند.

اما غوغای بزرگ امسال در انواع رسانه های فضای مجازی بود که به واقع بیش از هر زمان رنگ عاشورایی به خود گرفت و در نوع خود امواجی بلند و موثر و قدرتمند آفرید. ظرفیت های شگفت انگیز این فضا، شبکه ای بزرگ و جهانی از پیروان و شیفتگان نهضت حسینی را شکل داد که با تولیدات و بازنشر محتوای مناسب، و تحقق «هرشیعه یک پیام »، خلاء برنامه های حضوری را تا حد بسیاری جبران نمود و حتی به آن ارتقاء کمی و کیفی بخشید. در بعد جهانی، امسال بیش از گذشته و در اقصی نقاط عالم نام و کلمه پر مسمای حسین (ع) در رسانه های این فضا تکرار شد. پایگاه های خبری و محتوایی فراوانی به صحنه آمدند، پایگاه های پر شماری تشکیل شدند، میلیونها حساب کاربری مجازی به نام و یاد حسین (ع) مزین شد، گروه های فراوان خانوادگی، یا گروه های همفکری و کانال های پر تعداد و پر مخاطب مجازی برای عزاداری و انتقال پیام های حسینی شکل گرفت، و مهم تر و عالی تر از همه به شکل زائدالوصفی فلسفه و آموزه های نهضت به ویژه ابعاد اخلاقی و انسانی و فرا مذهبی آن مورد توجه واقع شد. خصوصیت آسان تولید و تکرار پیام در این فضا، مردم را از مصرف کننده به تولید کننده و مشارکت کننده ارتقاء داد و مخاطبان را از تریبون های یک سویه به تریبون های چند سویه هدایت نمود و فرصتی فراهم آورد تا تحلیل ها و تفسیر ها و متون و نواها و الحان متنوع در کنار هم سنجیده شود و با زیر ذره بین قرار گرفتن همه چیز، دیگر هر تولید یا ادعای ضعیف یا هر تحریفی اجبارا از تریبونهای یک سویه به مخاطبان تحمیل نشود و امکان سنجش و نقد آزادانه و و بهره مندی از بهترین تولیدات وبرنامه ها فراهم شود. هیچکس خود را مجبور به هیچ برنامه ای نمی دید و در صورت عدم رضایت از کیفیت یک برنامهف بلافاصله می توانست برنامه با کیفیت تری را جایگزین کند. همه این موارد به تناسب در ایران و عراق و آذربایجان و ترکیه و پاکستان و افغانستان و لبنان و کویت اروپا و آمریکا و شرق دور و … مشاهده شد. مجموعا امسال از دل «عسرت» کرونا، «یسری» آفریده شد و به برکت ظرفیت های استثنایی نهضت حسینی (ع)، یک نهضت پیام رسانی از سوی جوانان شیعه در ابعاد بین المللی و جهانی شکل گرفت که بنیانی قوی و شاکله ای بسیار وسیع با کیفیت و امید بخش برای شیفتگان مکتب جهانی امام حسین (ع) را نوید داد.

کلمه ی الهی حسین (ع)، کلمه ی ناب و موهبت و امانتی الهی و حبل المتینی است که اگر به واقع قدر دان آن باشیم و به آن تمسک جوییم و به درستی پیام آن را منتقل سازیم، راه جاودانگی خود و نجات بشریت را تضمین کرده ایم. شیعه اگر بخواهد با کلمه حسین (ع) می تواند زبان تکلم با جهان را بگشاید، چرا که ابعاد انسانی و فرامذهبی این فلسفه، این راه و این کلمه ی توحیدی، کمتر از ابعاد مذهبی آن نیست.

امید است به زودی با کاسته شدن از خطر ویروس کرونا، برنامه های حضوری و سنتی که تردیدی در اهمیت و ضرورت آن وجود ندارد، روال عادی خود را بیابد، اما باید از آموزه ها و مواهب رویکردها و تجربه ی سال جاری بهره کافی برد و تاثیر تنوع ناشی از فضای مجازی را بر حسینیه، منزل و تلویزیون جدی تر بگیریم. باور داشته باشیم در ماتم حسین (ع)، اشک های واقعی بی شماری پای هیات ها و برنامه ها و پیام های فضای مجازی ریخته و انتقال پیام هویت و کرامت انسانی سرعتی بی سابقه یافت. باور کنیم فضای مجازی و رسانه های اجتماعی می توانند مکمل، متعادل ساز و فرصت آفرین بشوند و مهم تر از همه ی آنچه گفته شد، در شکل گیری زبان بین المللی و جهانی پیروان کلمه ی حسین (ع) نقشی حیاتی ایفا نمایند. در این فضا است که به آسانی پرچم حسینیه های بین المللی و فرامرزی در میان شیعیان ملل مختلف و شیفتگان حسین (ع) از هر ملیت و آیین افراشته می شود و ذهنیت و دکترین جهانی برای پیروان حسین (ع) و مکتب اهل بیت علیهم السلام ابعاد معنایی و واقعی خود را پیدا می کند و شبکه ای جهانی شکل می گیرد. به مدد همین فضای مکمل بود که در محرم امسال اعلای کلمه حسین (ع) را در سراسر جهان، بیش از پیش شاهد بودیم.

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
ابوالفضل فاتح
دهم شهریور 1399 / یازدهم محرم الحرام

انتهای پیام