پشت پرده‌ی استعفای مصطفی ادیب
مصطفی ادیب، نخست وزیر مکلف لبنان پیش از تشکیل کابینه جدید لبنان استعفاء کرد و وضعیت لبنان به خانه اول بازگشت. معرفی ادیب در قالب طرح و ابتکار فرانسه پس از انفجار بیروت و به منظور تلاش برای حمایت اقتصادی بین‌المللی از لبنان صورت گرفت، از همین رو ناکامی مصطفی ادیب برای تشکیل کابینه شکستی سیاسی برای ماکرون، رییس جمهور فرانسه تلقی می‌گردد؛ با این حال کاخ الیزه اعلام کرده است که ابتکار فرانسه همچنان پابرجا است و تلاش برای معرفی نخست وزیر جدید ادامه خواهد یافت.
به گزارش خبرنگار ایسنا، حسین ایوب، روزنامه نگار سرشناس لبنانی درباره علل استعفای مصطفی ادیب و انعکاس آن بر ابتکار سیاسی فرانسه گزارش جامعی را ارائه کرده است. استناد وی به صورتجلسه‌های گفتگوهای نمایندگان حزب‌الله و سازمان امل با مصطفی ادیب باعث شده است تا گزارش وی از جامعیت و دقت زیادی برخوردار شود. آن چه در ادامه می‌آید متن کامل گزارش و تحلیل حسین ایوب است که در سایت تحلیلی ۱۸۰post.com لبنان منتشر شده است:
مصطفی ادیب، پس از گذشت ۲۶ روز از ماموریتش برای تشکیل دولت لبنان، انصراف خود را اعلام کرد. این ماموریت در راستای ابتکار عمل فرانسه و رئیس جمهور این کشور امانوئل ماکرون تحت عنوان “طرح نجات” پس از انفجار بندر بیروت در ۴ آگوست ۲۰۲۰ صورت گرفت. حال این سوال مطرح می‌شود: پس از این تحولات چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در بیانیه عذرخواهی مصطفی ادیب، مامور تشکیل دولت جدید لبنان و بیانیه قبول عذرخواهی میشل عون، رئیس جمهور این کشور و بیانیه‌های سعد الحریری و نخست‌وزیرهای سابق و همچنین در بیانیه نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان در پاسخ به اظهارات حریری یک عبارت مشترک وجود داشت: “به ابتکار عمل فرانسه پایبندیم” و به سرعت پاسخی از پاریس آمد: “ابتکار عمل ادامه دارد. نقطه، سر خط”.
بنابراین، در این مساله که فرانسه به خاطر دلایل مربوط به خودش و مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای و داخلی لبنان قصد عقب نشینی ندارد جای بحث و مناقشه نیست اما سوالات زیادی در این رابطه مطرح می‌شود: چرا مصطفی ادیب در ماموریت خود ناکام ماند و چه چیزی تضمین می‌کند که نامزد بعدی تشکیل کابینه در ماموریت خود شکست نخورد؟ آیا این ابتکار عمل فرانسه نیاز به بازنگری دارد و چه کسی نامزد جدید ریاست کابینه است و آیا ممکن است که مساله دولت پیشبرد امور حسان دیاب تا اطلاع ثانوی ادامه داشته باشد؟
اولا باید این مساله را خاطرنشان کرد که ابتکار عمل فرانسه در زمینه اصلاحات اقتصادی مفصل بحث کرده اما در زمینه سیاسی نامشخص بود و هیچ راهکار مشخصی برای تشکیل کابینه دربرنداشت که این مساله منجر شد تا این ابتکار عمل با مشکلاتی همراه شود و طرف‌های خارجی وارد عمل شوند. ماکرون ازدولت وحدت ملی به دولت تکنوکرات منتقل شد و حزب‌الله نیز با او همراه شد علی رغم اینکه حزب‌الله بر این باور بود که این چرخش فرانسه پس از تماس‌های ماکرون با آمریکایی‌ها و عربستان صورت گرفت. پاریس تصمیم گرفت تا سعد حریری، فردی را به عنوان نخست وزیر معرفی کند و حزب‌الله و جنبش امل نیز با این امر موافقت کردند. حریری از آنها خواست تا از میان ۳ نفر، فردی را که مورد تایید اوست انتخاب کنند و حزب‌الله و نبیه بری فرد مورد نظر او یعنی مصطفی ادیب را انتخاب کردند. حریری به این دو جریان گفت کابینه‌ای که ادیب تشکیل خواهد داد تابع حزبی خاص و از میان سیاستمداران نخواهد بود و این دو جریان (حزب‌الله و امل) با او موافقت کردند. این اجتهادها در چهارچوب ابتکار عمل فرانسه نبود که البته راهکار مشخصی هم در آن تعریف نشده بود اما با این وجود، این دو جریان با پذیرش این مساله مشکلی نداشتند.
هنگامی که مصطفی ادیب مامور تشکیل کابینه شد این دو جریان خود را در برابر معادله‌ای جدید یافتند. مامور تشکیل کابینه هر لحظه می‌گفت: مرا ببخشید، باید مساله را با فرانسوی‌ها مطرح کنم. در اولین و آخرین دیدار او با حسین خلیل، معاون سیاسی دبیرکل حزب‌الله و علی حسن خلیل، معاون سیاسی رئیس پارلمان، مصطفی ادیب دور حلقه‌ای باطل می‌چرخید و اجازه نمی‌داد که هیچ یک از فراکسیون‌های پارلمانی وزیری را به کابینه خود معرفی کنند.
هنگامی که فرانسوی‌ها با پیشنهاد نبیه بری و حزب‌الله درباره اعطای پست وزارت دارایی به یک وزیر شیعی موافقت کردند حریری بیانیه معروف به “نوشیدن زهر” را صادر کرد و گفت که پست وزارت دارایی در اختیار یک وزیر شیعه باشد اما مصطفی ادیب آن را معرفی می‌کند. اما معاونان سیاسی دبیرکل حزب‌الله و رئیس پارلمان به نخست وزیر مامور تشکیل کابینه گفتند: ما سه وزیر سهمیه خود را معرفی می‌کنیم.
ادیب در آخرین دیدار به آنها گفت: فرض کنیم که ما بر سر نام وزیر دارایی موافقت کنیم حال چه از میان اسم‌هایی باشد که فرانسوی‌ها به من دادند (که اکثر این اسم‌ها توسط حزب الله و جنبش امل برای فرانسوی‌ها ارسال شده است) یا از میان اسم‌هایی باشد که به من ارائه می‌دهید. در این صورت آیا برای وزیران شیعه دوم و سوم همین قاعده پیاده می‌شود؟ حسین خلیل پاسخ داد: جناب نخست وزیر شما حق “وتو” دارید. پست‌های وزارتی را برای ما مشخص کنید و ما اسامی افراد را با ویژگی‌های مورد نظر – که تابع حزب خاص و از میان سیاستمداران نباشند – ارائه می‌دهیم تا با هر دو فرد پیشنهاد شده موافقت نمایید.
مصطفی ادیب پاسخ داد: دستورالعمل‌های من که از جانب فرانسوی‌ها و نخست وزیرهای سابق(فواد سنیوره – نجیب میقاتی – تمام سلام و سعد حریری) ارائه شده مبتنی بر این است که با کسی رایزنی نکنم. اگر این قاعده‌ای که مطرح کردید را با شما داشته باشم پس باید با سایر فراکسیون‌ها رایزنی کنم.
مشخص بود که ادیب تصمیم گرفته بود تا خود را از این معادله معاف کند. معاونان سیاسی دبیرکل حزب‌الله و رئیس پارلمان گفتند: جناب نخست وزیر، اگر با فراکسیون‌ها رایزنی کنید چه ضرری دارد؟ آیا در ابتکار عمل فرانسوی‌ها بندی وجود دارد که رایزنی با نمایندگان پارلمان و جریانهای سیاسی را ممنوع اعلام می‌کند؟ آیا در این ابتکار عمل به مساله تقسیم نقش‌ها و عدم اعطای پست وزارت دارایی به یک طایفه خاص به طور واضح اشاره شده است؟ و سوال‌های دیگر… .
ادیب پاسخ داد: خیر، این ابتکار عمل به این مسائل اشاره نکرده است اما اگر اصل رایزنی با شما و سایر فراکسیون‌ها را بپذیرم و همه جریان‌ها در تشکیل کابینه مشارکت داشته باشند، در این صورت نسخه سیاسی جدیدی از دولت حسان دیاب را خواهیم داشت.
حسین خلیل پاسخ داد: جناب نخست وزیر، بارها عبارت “دولت حسان دیاب” را تکرار کردید. اجازه دهید برای بار آخر با شما واضح و شفاف صحبت کنم. ما به عنوان فراکسیون اکثریت، دولت حسان دیاب را تشکیل دادیم. ما اسامی وزیران را در کابینه دیاب اعلام کردیم. حسان دیاب نخست وزیر اکثریت سیاسی بود. این بار برای سهولت بخشیدن به “ماموریت طرح نجات” فرانسوی‌ها درها را گشودیم. به همین خاطر به محض اینکه پذیرفتیم که سعد الحریری (و نه انجمن نخست وزیرهای سابق)، مامور تشکیل کابینه جدید را معرفی کند، با حذف معادله “اکثریت پارلمانی” نیز موافقت کردیم. اگر این اقدام را انجام نمی‌دادیم، خودمان نخست وزیر را معرفی می‌کردیم. بنابراین شما رئیس کابینه ای هستید که در آن عملا نتایج انتخابات اخیر پارلمانی را لغو کردید و با این حال ما پذیرفتیم. اما اگر انجمن نخست وزیرهای سابق بخواهد تصمیم بگیرد که چه کسی نخست وزیر باشد و چه کسی وزیر باشد یا نباشد – که البته این یک بدعت جدیدی در قانون اساسی به شمار می‌رود – این مساله را هرگز نمی‌پذیریم.
مصطفی ادیب پاسخ داد: سخن شما منطقی و قابل قبول است و اعتراضی ندارم اما مشکل اینجاست که دستورالعمل‌های فرانسوی‌ها و نخست وزیرهای سابق متفاوت است. بنابراین باید به آن ها رجوع کنم. من از دستورالعمل‌های آنان متوجه شدم که از من خواسته شده تا دولتی از تکنوکرات‌ها و بدون دخالت سیاستمداران تشکیل بدهم.
حسین خلیل این سوال را مطرح کرد: از این به بعد کدام قدرت سیاسی تا پایان ماموریت دولت موقت تصمیمات را خواهد گرفت؟
مصطفی ادیب پاسخ داد: مطمئنا بر اساس متن قانون اساسی دولتی که تشکیل می‌دهم تصمیمات سیاسی را خواهد گرفت.
– حسین خلیل: فرض کنیم که پس از تفاهم با آمریکایی‌ها در توافقنامه و چهارچوب گفتگوها، پرونده ترسیم مرزهای دریایی در دستور کار دولت قرار بگیرد، چه کسی در این رابطه تصمیم گیری می‌کند؟
– مصطفی ادیب: مطمئنا دولت تصمیم می‌گیرد.
– حسین خلیل: فرض کنیم که آمریکایی‌ها بر فرانسوی‌ها که البته تا کنون در مساله یونیفل (نیروهای حافظ صلح سازمان ملل مستقر در لبنان) در کنار ما هستند، فشار بیاورند چه کسی در رابطه با بازنگری در قواعد نبرد در جنوب رود لیتانی تصمیم می گیرد؟
– مصطفی ادیب: مطمئنا دولت تصمیم می‌گیرد.
– حسین خلیل: چه کسی در رابطه با هر مساله سیاسی فوق‌العاده که فعلا خارج از دستور کار دولت قرار گرفته است تصمیم می گیرد، این مساله از سوی رئیس جمهور مطرح شود یا از سوی کابینه شما؟
– مصطفی ادیب: مطمئنا دولت تصمیم می‌گیرد.
– حسین خلیل: با توجه به پاسخ‌های شما، پس این دولت می‌تواند تصمیم‌های سیاسی بنیادین اتخاد کند، پس چه طور از من می‌خواهید که حق معرفی هیچ وزیری نداشته باشم و چک سفید امضا کنم؟ متاسفانه این دولت عبارت از هیئت مدیره‌ای خواهد بود که رئیس هیئت مدیره مجبور است برای هر مساله‌ای به نخست وزیرهای سابق رجوع کند و از ما خواسته می‌شود که فقط بایستیم و نگاه کنیم. ما به این غم و اندوه این کار رضایت دادیم اما ظاهرا این غم و اندوه به ما رضایت نمی‌دهد. جناب نخست وزیر، پیش بردن مساله تشکیل دولت به این شکل ممکن نیست.
ناگهان در میان گفتگوها و مذاکرات با مصطفی ادیب، علی حسین خلیل گفت: هم اکنون (جمعه شب هفته گذشته) خبری به من رسید که نجیب میقاتی در مصاحبه‌ای زنده با شبکه “ام تی وی” عنوان کرده که به احتمال زیاد نخست وزیر مامور تشکیل کابینه پس از رایزنی‌های امشب خود، فردا از تشکیل کابینه انصراف خواهد داد. آیا این خبر درست است جناب نخست وزیر؟
مصطفی ادیب به سرعت پاسخ داد: جناب آقای میقاتی این حرف را زدند؟
معاونان سیاسی دبیرکل حزب‌الله و رئیس پارلمان گفتند که حزب‌الله و جنبش امل برای به سهولت بخشیدن در ابتکار عمل فرانسه و تشکیل هرچه سریع تر دولت پایبند هستند اما این حق را هم دارند که در این مساله مشارکت داشته باشند مگر اینکه بحث این باشد که به طور کامل این دو جریان را از تشکیل کابینه خارج کنند. ما پذیرفتیم که کاری به مساله انتخاب نخست وزیر نداشته باشیم اما خودمان را از مساله تشکیل کابینه کنار نمی‌کشیم. از مساله یک سوم تضمینی (در هیئت دولت شما) و خیلی مسائل کوتاه آمدیم اما در بحث معرفی وزراء تحت هر عنوانی و به هر بهایی که باشد، عقب نشینی نمی‌کنیم.
اینجا بود که دیدار بین ادیب و معاونان سیاسی دبیر کل حزب الله و رئیس پارلمان به پایان رسید و به محض اینکه علی حسن خلیل به عین التینه (مقر نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان) رسید صورتجلسه این دیدار به مقر ریاست دوم (ریاست پارلمان) از طریق فرانسوی‌ها ارسال شد و همچنین نسخه ای هم از طریق برنارد ایمیه (سفیر فرانسه در بیروت) به دست حریری رسید. در همین چهارچوب در آخرین تماس تلفنی شبانه با فرانسوی‌ها، پاسخ کاخ الیزه به مصطفی ادیب واضح و صریح بود: نامه رسمی انصراف خود را ارائه کن.
پیش از نیمه شب جمعه – شنبه، هیئت مصطفی ادیب از “لاهویا سویت” (هتلی در بیروت) به سمت “بیت الوسط” (مقر سعد حریری) روانه شد و در آنجا با حریری (که فقط وی حضور داشتند) دیدار کرد. ادیب اتفاقات و جو دیدار با معاونان سیاسی دبیر کل حزب‌الله و رئیس پارلمان و تماس تلفنی با فرانسوی‌ها را تشریح کرد و به او گفت: جناب آقای حریری از شما به خاطر اینکه در کنار من ایستادید تشکر می‌کنم. اما من نوک پیکانی علیه هیچ کس نخواهم بود و پیشنهادی که مورد اتفاق نظر ملی نباشد را انجام نخواهم داد و در همان آن می‌خواهم که ابتکار عمل فرانسه به موفقیت برسد، به همین خاطر تصمیم گرفتم از ماموریت تشکیل کابینه انصراف دهم و به محل کارم در برلین بازگردم، جناب آقای حریری این متن نامه انصراف من است که فردا صبح (شنبه) به جناب آقای میشل عون رئیس جمهور تقدیم می‌کنم.
از مصطفی ادیب خواسته شد که بیانیه خود را با یک عبارت پایانی که بنیادی‌ترین عبارت بود پایان دهد: “من تاکید می کنم این ابتکار عمل (فرانسه) باید ادامه یابد چرا که بیانگر نیت صادقانه حکومت دوست فرانسه و شخص جناب آقای ماکرون در رابطه با حمایت و یاری لبنان است” … و این ها تحولاتی بود که تا پیش از ظهر شنبه اتفاق افتاد.
حال، پس از انصراف چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در اینجا یک سری ملاحظات و نکات گذرا عنوان می‌کنم که هر یک از این‌ها نیاز به بحث و بررسی مستقلی دارد:
نکته اول: با توجه به اینکه ابتکار عمل فرانسه همچنان در جریان است لذا نباید به این شکل مبهم باقی بماند تا اینگونه از آن برداشتهای گوناگون نشود، کما اینکه این ابتکار عمل صرفا نیازمند اصلاحات نیست بلکه نیازمند حمایت و پوشش بین المللی و منطقه ای است تا مجددا به شکست نیانجامد.
نکته دوم: مصطفی ادیب با ضربه کاری سعد حریری زمین گیر نشد بلکه سعد حریری، خودش را با شروط محدود کننده زمین گیر کرد. آنچه را که برای مصطفی ادیب نپذیرفت، در آینده برای خودش نیز نمی‌پذیرد. به همین خاطر می‌توانیم بیان کنیم که شانس ماموریت دوباره ادیب برای تشکیل کابینه وجود دارد اما اکنون شانس حریری از هر زمانی کمتر است و حتی می‌توانیم این طور عنوان کنیم که نبیه بری و حزب‌الله پیش از اینکه به انتخاب شخص حریری فکر کنند همه جوانب را به خوبی می‌سنجند. از دیدگاه آنها حریری بار دیگر ثابت کرد – حال چه شخص حریری و چه گروه مشاورین خود یا انجمن نخست وزیرهای سابق – که وی پیش از ورود به هر گونه کارزار سیاسی جدید که نتایج آن مشخص نیست، باید در گزینه‌های خود بازنگری کند و به پاسخ این سوال برسد که: “سعد حریری جدید” چه کسی است؟
نکته سوم: با توجه به سخنرانی پادشاه عربستان سعودی در مجمع عمومی سازمان ملل در رابطه با خلع سلاح حزب‌الله و سخنان دیوید هیل، معاون وزیر خارجه آمریکا در رابطه با کنار گذاشتن حزب‌الله از هر دولت جدیدی، می‌توانیم بیان کنیم که مسائل، آنگونه که برخی‌ها اعتقاد داشتند هموار نیست و شاید شروط حزب‌الله در صورت تعیین نخست وزیر جدید کاملا تغییر کند و اساس تشکیل دولت جدید مبتنی بر این مساله باشد: “مشارکت کامل و بی نقص”.
نکته چهارم: به نظر می‌رسد که در حال حاضر شاهد خلأ سیاسی در لبنان باشیم با توجه اینکه بازگشت ادیب و حریری بعید و سخت به نظر می‌رسد و جایگزینی برای این دو نفر وجود ندارد مگر اینکه فرانسوی‌ها گزینه جدیدی را از آستین خود خارج کنند. البته نباید موضع آمریکا را نادیده گرفت که اساس روند تعیین نخست وزیر جدید و انصراف ادیب را تشکیل داد. همچنین نباید از نقش ولید جنبلاط رئیس “حزب سوسیالیست ترقی خواه” غافل بود که از طریق انجمن نخست وزیران سابق یا از طریق مصطفی ادیب پیشنهادهایی را ارائه کرد اما مساله، دیگر به پایان رسید.
نکته پنجم: پیش از این سعد حریری نیز از تشکیل دولت انصراف داده بود اما انصراف او مبتنی بر انتخاب مجدد وی برای تشکیل دولت در سپتامبر ۲۰۰۹ بود. اما شاید مصطفی ادیب اولین نامزد نخست وزیری لبنان از زمان توافقنامه طائف تا به امروز باشد که دولتی تشکیل نمی دهد و برای بار دوم نیز انتخاب نمی‌شود. مصطفی ادیب تصمیم گرفت تا به لقب “جناب سفیر” اکتفا کند و افتخار این را نداشته باشد که به انجمن نخست وزیرهای سابق بپیوندد. به این ترتیب، مصطفی ادیب قربانی ابتکار عمل و مدیریت فرانسوی و لبنانی آن و آماده نبودن فضای پذیرش بین‌المللی و منطقه‌ای است.
نکته ششم: این اتفاق، شاهد نوینی است بر اینکه نظام سیاسی [در لبنان] به نظام ایجاد خلأ تبدیل شده است و این مساله خوبی است که فرانسوی‌ها به طور عملی و با مشارکت کامل سوییس، توافقنامه قرارداد اجتماعی جدید را برای لبنان آماده کردند.
نکته هفتم: آیا میان ناکامی در تشکیل دولت و توافقنامه ترسیم مرزهای دریایی ( بین اسرائیل و لبنان ) ارتباطی وجود دارد؟ (طرحی که آمریکا به دنبال آن است) آیا مشکل و گره جدیدی به وجود آمد که مساله به این نقطه رسید؟ آیا سفر دیوید شینکر (دستیار وزیر خارجه آمریکا) در هفته اول ماه اکتبر آینده سفر سرنوشت سازی خواهد بود که در پی آن توافق جدیدی صورت خواهد گرفت و پس از آن به طور جدی در رابطه با ابتکار عمل فرانسه صحبت خواهد شد؟ یا اینکه تشکیل دولت به تعویق می افتد تا دولت جدید آمریکا سر کار بیاید یا اینکه ریاست دونالد ترامپ برای ۴ سال دیگر تمدید شود؟
انتهای پیام
