SPOTLIGHT و درس هایی برای روزنامه نگاری ایرانی

وحید اقدسی، روزنامه نگار در عصرایران نوشت: اقدام روزنامه آلمانی زوددویچه تسایتونگ در انتشار اسناد پولشویی و فرار مالیاتی- که از آن به بزرگترین افشاگری دنیای روزنامه نگاری نیز تعبیر می شود- بار دیگر موضوع روزنامه نگاری تحقیقی (investigative journalism) را به تیتر یک این روزهای رسانه ها بدل ساخت.

جذابیت و سوژه های بکر این ژانر روزنامه نگاری و تمایل افکار عمومی به دنبال کردن آنها، البته بسیاری از کارگردانان سینما را به ساختن فیلم هایی با این موضوع ترغیب کرده است.

آخرین آنها، برنده اسکار 2016 است؛ اسپات لایت، در حقیقت فیلمی است در ستایش روزنامه نگاری و به طور خاص گونه تحقیقی آن؛ همان کاری که سال ها پیش پاکولا در «همه مردان رییس جمهور» انجام داد؛ با این تفاوت که این بار به جای رسوایی واترگیت، افشای سواستفاده جنسی کشیشان از کودکان داستان اصلی است و جای روزنامه نگاران واشنگتن پست را تیم تحقیقاتی «اسپات لایت» روزنامه بوستون گلوب گرفته اند.

انتشار اسناد پاناما بهانه ای شد تا این فیلم را از منظر روزنامه نگاری مورد توجه قرار دهیم. اسپات لایت، دربردارنده نکات و درس های بسیاری برای جامعه رسانه ای ماست که در این مجال، برخی از آنها را از نظر می گذرانیم:

قدرت روزنامه نگاری محلی

این فیلم، اهمیت روزنامه نگاری محلی را به خوبی به تصویر می کشد. در سکانس های مختلفی، از اهمیت و تاثیرگذاری روزنامه بوستون گلوب، به عنوان روزنامه اصلی شهر بوستون سخن به میان می آید.

در یکی از سکانس های ابتدایی فیلم، دستیار دادستان، هراسان، از مامور پلیس راجع به حضور روزنامه نگاران سوال می کند یا در سکانس ملاقات سردبیر جدید روزنامه با کاردینال لاو، لاو از او می خواهد که روزنامه در همکاری با سایر سازمان های بزرگ به آبادانی شهر کمک کند اما بارون (سردبیر) به صورت تلویحی، جواب او را می دهد و بر استقلال روزنامه تاکید می کند و آن را رمز موفقیت روزنامه می داند.

از طرفی دیگر، در ابتدای فیلم و قبل از ورود سردبیر جدید و باز کردن پرونده کلیسا، تیم اسپات لایت را مشغول کار بر روی دروغگویی پلیس در ارتباط با آمار جنایت مشاهده می کنیم.

به چالش کشیدن کلیسا، پلیس، فشار بر دادگاه برای خارج کردن اسناد محرمانه، همگی نشان دهنده کانون هایی است که می تواند مورد توجه روزنامه نگاری محلی یا قرار گیرد؛ روزنامه نگاری محلی، مادامی می تواند در فرآیند توسعه شهرها و روستاها موثر واقع شود که قدرت به چالش کشیدن نهادهای و سازمان های محلی را داشته باشد.

این در حالی است که در کشور ما روزنامه های محلی متاسفانه به علت ساختار ضعیف و عدم حمایت های لازم، عملا در برابر کانون های قدرت منفعل اند و حتا برای خروج از تنگناهای ملی گاه به تریبون آنها تبدیل می شوند.

در بسیاری از کشورها، روزنامه های پرتیراژ در شهری غیر از پایتخت منتشر می شوند، اما در ایران نه تنها شاهد تمرکز رسانه ها در پایتخت هستیم، بلکه در مواردی، روزنامه های موفق شهرستانی نیز به تهران منتقل و تبدیل به روزنامه ملی می شوند.

تاکید بر فرآیند مداری

در ادبیات روزنامه نگاری توسعه همواره بر فرآیندمداری به جای رویدادمداری تاکید و از روزنامه نگاران خواسته می شود رویه هایی که به تشدید توسعه نیافتگی می انجامند را مورد توجه قرار دهند.

سکانس جلسه سردبیر و تیم اسپات لایت را به یاد آورید؛ مایک رزدنس بر افشای اسامی کشیش ها اصرار می ورزد، اما در مقابل سردبیر معتقد است که این کار عملا نتیجه چندانی به دنبال نخواهد داشت و به جای آن بهتر است سیستمی که این فاجعه را رقم زده به چالش کشیده شود.

در سکانس دیگری، رابی، خودش و روزنامه را به علت عدم پیگیری این فاجعه در سال های قبل – با وجود در دست داشتن سرنخ های کافی- مورد سرزنش قرار می دهد. این در حالی است که خبرزدگی به یکی از آسیب های فضای رسانه ای امروز ما تبدیل شده است.

به ویژه در حوزه آنلاین، بسیاری از رسانه های ما نشئه خبرند و رسالت خود را صرفا در انتشار خبر (والبته شبه خبر) خلاصه کرده اند و از پرداختن به جریان ها و فرآیندها غفلت می کنند.

آرشیو و سابقه رویداد

در مباحث مربوط به تنظیم خبر، همواره به خبرنگار توصیه می شود که از آوردن سابقه خبر غفلت نکند.

این مسئله حتا در سبک های مدرن خبری اهمیت بیشتری نیز پیدا کرده است. تا جایی که مثلا رویترز، پیشینه را یکی از بلوک های اصلی خبر می داند و از خبرنگاران می خواهد که یک انبار پیشینه (boiler plate) برای خود بسازند.

پیشینه یا سابقه خبر مزیت های مختلفی برای خبرنگار و مخاطب ایجاد می کند. نظم و توالی و ترتیب رویدادها را به خبرنگار و مخاطب یادآور می شود.

در اسپات لایت نیز سرگروه تیم تحقیقاتی از اعضا می خواهد ابتدا سابقه رویداد را از آرشیو روزنامه بازیابی کنند. این که روزنامه در گذشته چه خبرها و گزارشی مرتبط با موضوع سواستفاده جنسی کودکان کارکرده است.

بخش آرشیو روزنامه نیز پس از دریافت سوژه و بازه زمانی مورد نظر خبرنگار، اطلاعات مربوط به آن را در اختیارش قرار می دهد. در حقیقت، فارغ از مباحث تکنیکی خبرنویسی، می بایست اهمیت استقرار واحد آرشیو در یک سازمان رسانه ای را مورد توجه قرار داد. به ویژه در رابطه با رسانه های باسابقه و قدیمی.

صحت مهم تر از سرعت

یکی از اصلی ترین وظایف سردبیران و دبیران تحریریه در یک رسانه، تشخیص زمان انتشار گزارش ها و پرونده های ویژه است. زمان انتشار از این نظر حایز اهمیت است که بتواند فضای رسانه ای را تحت تاثیر قرار دهد و افکار عمومی را با خود همراه سازد.

در یکی از سکانس ها بین رابی و مایک رزدنس بر سر زمان انتشار درگیری لفظی رخ می دهد؛ مایک نگران از دست رفتن زمان است و این احتمال را می دهد که روزنامه رقیب، هرالد، زودتر از آنها موضوع را کار کند و به اصطلاح سوژه را بسوزاند یا در یکی دیگر از سکانس ها، ساویانو، یکی از قربانیان که اطلاعات زیادی را در اختیار تیم اسپات لایت قرار داده از تاخیر روزنامه در افشای اطلاعات انتقاد و حتا تهدید به همکاری با روزنامه رقیب می کند.

با این حال سرگروه تیم تحقیقاتی و سردبیر، تا کامل شدن اطلاعات و اطمینان از صحت آنها و حتا نامه نگاری با کلیسا و فرصت دادن به آنها برای پاسخ، از انتشار گزارش ها خودداری می کنند. این رویه تایید این گزاره (توصیه) است؛ هیچگاه نباید صحت را فدای سرعت کرد.

مصاحبه با قربانیان

در توصیه نامه های روزنامه نگاری حرفه ای، همواره اصول و چارچوبی در رابطه با نحوه انجام مصاحبه با قربانیان حوادث طبیعی، گروه های آسیب دیده اجتماعی و.. ارائه شده است.

در این فیلم نیز، بخش مهمی از کار روزنامه نگاران بوستون به جمع آوری اطلاعات و مصاحبه با قربانیان سواستفاده جنسی کشیشان مربوط می شود. در این خصوص، نحوه مواجهه آنها با قربانیان قابل توجه است؛ ابتدا سعی می کنند قربانیان را برای مصاحبه قانع سازند، سپس به آنها اطمینان می دهند که اسامی شان محرمانه خواهند ماند و ثبت و ضبط مصاحبه با اجازه مصاحبه شونده صورت می پذیرد.

همچنین با درک کامل عواطف و احساسات قربانیان و شرایط مصاحبه و ایجاد فضایی صمیمانه، قدم به قدم سوال ها را مطرح می کنند و وارد مسایل خصوصی تر می شوند.

مفاهیم فراوان دیگری در فیلم وجود دارد که مجال پرداختن به همه آنها نیست اما می بایست مخاطب روزنامه نگار بر روی آنها تامل کند؛ مفهوم اعتبار منبع، دقت و سماجت در کار، چگونگی برخورد با افراد درگیر در پرونده، اخلاق حرفه ای، استمرار در کار، اهمیت کار جمعی، تقسیم و تفکیک وظایف، تمرکز در کار، off the record-on the record، و…

البته در این که آیا نسخه اسپات لایت می تواند علاج درد روزنامه نگاری چاپی ایرانی باشد یا خیر باید به زمینه ها و بسترهای مورد نیاز برای روزنامه نگاری تحقیقی توجه کرد که خود نیازمند فرصت و مجالی دیگر است.

با این حال نباید جمله سردبیر تازه وارد بوستون خطاب به سرگروه اسپات لایت را از خاطر برد: « باید راهی پیدا کنیم تا این روزنامه برای مخاطب هاش اعتیادآور بشه»

انتهای پیام