ضرورت تأمین آب مورد نیاز شهروندان در شرایط اضطراری

فرهاد بنی‌زمان، کارشناس مدیریت ریسک و بحران در یادداشتی با عنوان «ضرورت تأمین آب مورد نیاز شهروندان در زمان بروز شرایط اضطراری» که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

یکی از دغدغه‌های مهم مدیران شهری تأمین نیازهای حیاتی برای جمعیت باقی‌مانده پس از وقوع سوانح بزرگ و بحران‌های ناشی از آن‌ها است. بر طبق تحلیل داده‌های آماری وقایع اتفاق‌افتاده گذشته، زلزله و سیل در زمره مهمترین و تأثیرگذارترین بلایای طبیعی کشور ایران به‌شمار می‌آیند. مهمترین دلایل قابل اشاره عبارتند از توسعه بی‌رویه شهرنشینی و تمرکز جمعیت در نواحی با ریسک بالای مخاطرات طبیعی همچون مناطق نزدیک گسل‌ها و سیلابدشت‌ها است. با این وصف، اهمیت برنامه‌ریزی برای رفع نیازهای جمعیت بازمانده از وقوع بلایا از اهمیتی با درجه بالا برای مدیریت بحران شهری برخوردار است. مهمترین نیازی که ارتباطی مستقیم با حیات مردم دارد نیاز به آب است. مرور زمین‌لرزه‌های اتفاق افتاده گذشته دنیا و ایران با شدت و مقیاس بزرگ نشان می‌دهد که بسیاری از زیرساخت‌های شهری و شریان‌های حیاتی شامل اجزای سامانه تأمین آب شرب و غیر شرب همواره به شدت آسیب دیده‌اند به‌نحوی که تا زمان بازسازی و احیا قابل استفاده نبوده‌اند.

یک انسان معمولی می تواند برای مدت محدودی بدون آب به زندگی ادامه دهد در حالی‌که، بدون غذا ممکن است بتوان چند روز تا چند هفته زنده ماند. مهمترین عامل از پای در آمدن انسان آب نیست بلکه روحیه فرد و عوامل روانی است. مدت زمان زنده ماندن فرد بستگی مستقیم به دمای محیط و میزان تعرق دارد. برای مثال در مناطق کویری ایران در تابستان و در دمای 49 درجه و بدون مصرف آب حداکثر زمانی که یک فرد زنده می ماند چیزی در حدود 2 الی 3 ساعت می باشد. در صورتیکه همین فرد در زمان تابش در زیر سایه استراحت کند و در شب به ادامه مسیر بپردازد در حدود 5/2 روز می تواند بدون مصرف آب به زندگی ادامه دهد. نکته حائز اهمیت دیگر این است که برای هر روز زنده ماندن در دمای 49 درجه (با احتساب استراحت در روز و حرکت در شب ) به مقدار 2 لیتر آب نیاز است.

تأمین آب سالم یکی از بزرگترین چالش های اصلی در زمان وقوع حوادث غیر مترقبه است. آب سالم کلید اصلی حفظ سلامت انسان بویژه در شرایط اضطراری است. در شرایط اضطراری پس از وقوع یک زلزله ویران‌گر، بازماندگان با مسائلی مانند نجات نزدیکان از زیر آوار، شستشو و پانسمان جراحت، گرد و خاک، استرس، بی‌قراری و اضطراب رویارو هستند که باید با رویکردی از پیش مهندسی شده در جهت رفع آن در زمان‌های بحرانی پرداخته شود.

پرسش‌های کلیدی در زمینه تأمین آب در شرایط اضطراری

به‌طور‌کلی در تمام کشورها در زمینه تأمین آب در شرایط اضطراری، پرسش‌های زیادی وجود دارند که پاسخ‌گویی به آن‌ها، در حل مسئله راهگشاست. شماری از پرسش‌های کلیدی در ادامه بیان شده‌اند؛

1. منبع تأمین آب موجود در کجا واقع شده است و کاربران کنونی آن چه کسانی هستند؟

2. روزانه برای هر نفر چه مقدار آب موجود است؟

3. روال دسترسی روزانه، یا هفتگی به منبع تأمین آب چگونه است؟

4. آب موجود در منبع، برای رفع نیازهای کوتاه‌مدت و درازمدت همه گروه‌های جمعیت کافی است؟

5. آیا نقاط برداشت آب به‌جایی که مردم زندگی می‌کنند، نزدیک است و مردم از این امر راضی‌اند؟

6. آیا منبع تأمین آب فعلی قابل‌اتکاست؟ این منبع تا چه زمانی دوام می‌آورد؟

7. آیا مردم ظرف‌های آب مناسب، با گنجایش‌های مختلف دارند؟

8. آیا منبع آب، آلوده است و یا در برابر خطر آلودگی (میکرو بیولوژیک، شیمایی و یا رادیولوژیکی) قرار دارد؟

9. آیا دستگاه تصفیه‌آب کار گذاشته‌شده است؟ آیا تصفیه لازم یا ممکن است؟ و در صورت لزوم چه نوع تصفیه‌ای لازم است؟

10. حتی اگر منبع آب آلوده نباشد، آیا ضدعفونی کردن ضروری است؟

11. آیا در آن اطراف، منبع آب جایگزین دیگری هم وجود دارد؟

12. برای برداشت، ذخیره و استفاده از آب، چه آداب‌ورسوم سنتی وجود دارد؟

13. آیا برای استفاده از منابع آب موجود، موانعی هست؟

14. اگر منابع آب موجود کافی نیست، آیا امکان جابه‌جایی مردم یا آوردن آب با تانکر وجود دارد؟

15. اصلی‌ترین موضوعات بهداشتی مربوط به تأمین آب کدام ها هستند؟

16. آیا مردم دارای وسایل استفاده بهداشتی از آب هستند؟

17. منابع آب موجود برای دام‌ها کدام است؟

18. آیا به دلیل دخالت در امور آب، تصفیه و استفاده از آن، تأثیری بر محیط‌زیست گذاشته خواهد شد؟

19. در حال حاضر چه کسان دیگری از منبع آب موجود استفاده می‌کنند؟ اگر جمعیت تازه‌وارد از این منبع آب استفاده کنند، خطری برای برخورد میان دو گروه مردم، وجود خواهد داشت؟

پاسخ‌گویی به پرسش‌های ۱۹ گانه، کلید راه حل مشکلات وابسته به تأمین نیاز آبی بازماندگان بلایا محسوب می‌شود.

به‌صورت خلاصه، موارد مهمی که باید در تأمین آب در شرایط اضطراری در نظر گرفت عبارت است از تأمین آب با کیفیت، کمیت، سهولت و فاصله دسترسی مناسب به منابع آن برای شهروندان باقی‌مانده پس از وقوع زلزله یا هر سانحه مخرب دیگر.
استانداردهای جهانی چه می‌گویند

استانداردها و دستورالعمل‌های زیادی توسط مؤسسات، سازمان‌ها، سازمان‌های غیر انتفاعی و دیگر نهادهای مرتبط با مطالعات شرایط اضطراری و امور پناهجویان در باب کیفیت، کمیت، شیوه تأمین و شیوه توزیع آب در زمان‌های اضطراری تدوین شده است که هر یک با توجه به مقتضیات بومی کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند. نهادهایی از جمله سازمان بهداشت جهانی، آژانس فدرال مدیریت شرایط اضطراری آمریکا، ناتو، آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا، سازمان مدیریت بحران آمریکا، سازمان مردم‌نهاد اوکسفام انگلیس و بسیاری دیگر هر یک اعداد و ارقامی و روش‌هایی در خصوص تأمین آب ارائه نموده‌اند. یکی از مشهورترین و جامع‌ترین دستورالعمل‌ها مربوط است به کتاب راهنمای اسفیر که در آن گفته شده است هر انسان در مدت سه‌روز دوره شرایط اضطراری به صورت روزانه به 5 لیتر آب صرفاً برای حفظ حیات و در هفت روز بعدی به روزی 15 لیتر آب با کیفیت شرب نیاز دارد. فاصله دسترسی در سه روزه اول در حدود 1000 متر از محل سکونت‌گاه و در 7 روز بعد درحدود 500 متر از محل سکونت‌گاه باید تأمین شود. کتاب راهنمای اسفیر توسط گروهی از سازمان‌های مردم‌نهاد بین‌المللی با هدف تأمین حداقل استانداردها در پاسخ‌گویی بشر دوستانه برای پناهجویان تدوین شد. در کتاب راهنای اسفیر جزئی‌ترین مسائل پناهجویان به طور جامع در نظر گرفته شده است. به‌طور مثال، شدت جریان شیر آب توزیع برای پناهجویان و مدت زمان ایستادن در صف برای دریافت آب.

گزینه‌های آب‌رسانی به بازماندگان زلزله و دیگر بلایا

همانگونه که پیش‌از این گفته شد، آب‌رسانی به بازماندگان پس از وقوع بلایا جزو دغدغه‌های مدیران بحران شهری به‌شمار می‌آید، به ویژه برای مراکز جمعیتی بزرگ موسوم به ابرشهرهایی مانند تهران که از تاب‌آوری مطلوبی برای رفع نیازهای جمعیتی در شرایط اضطراری برخوردار نیستد. راه‌حلی که بر اساس درس‌آموخته‌های بلایای طبیعی به‌وقوع پیوسته در کشور ژاپن شامل زلزله، سیل و سونامی به‌دست آمده‌اند حاکی از این دارد که نخست باید از پتانسیل‌های آبی موجود در شهر به خوبی استفاده نمود. بر این اساس موارد زیر توصیه می‌شوند؛
– مقاوم‌سازی اجزای شبکه توزیع آب شامل مخزن‌های آب، چاه‌‌ها، ایستگاه‌های پمپاژ، تصفیه‌خانه‌ها و غیره؛

– تلاش در جهت تجهیز مخزن‌های آب شهری به شیرهای قطع‌سریع به‌منظور نگهداشت آب پس از وقوع زلزله برای استفاده از آب نگهداری‌شده پس از وقوع زلزله؛

– مقاوم‌سازی و تجهیز چاه‌های آب به ژنراتور برق و تجهیزات بهره‌برداری در زمان اضطراری؛

– برنامه‌ریزی برای تأمین آب بسته‌بندی از کارخانه‌های تولید آب بسته‌بندی واقع در شهر هدف و شهرهای همسایه با عقد قرارداد در زمان کنونی؛

– آموزش به دستگاه‌های اجرایی شامل شرکت‌های آبفا، برق، فرمانداری و غیره برای ارائه واکنش مطلوب در آب‌رسانی در شرایط اضطراری؛

– ارائه آموزش همگانی به مردم برای بالا بردن سطح آمادگی و فرهنگ عامه در بهره‌برداری از آب با دوز محدود روزانه و جلوگیری از احتکار آب و بروز رفتارهای خشونت‌آمیز؛

– اجرای مانور طرح واکنش اضطراری آب در سطح دستگاه‌های اجرایی، سازمان‌های دولتی، غیر انتفاعی و مردم

– تعیین مراکز پشتیبانی آبرسانی در اماکن شهری برخوردار از آب بسته‌بندی، تجهیزات تولید، نگهداشت، برداشت، تصفیه، بسته‌بندی آب، لوله انعطاف پذیر، مخزن‌های موقت اب و غیره برای امدادرسانی آب در زمان‌های اضطراری؛

– آماده‌سازی ظرفیت آب‌سانی تانکری با خرید و تجهیز تانکر و بستن قراردادهای اجاره تانکر.

برنامه تأمین آب اضطراری در کلان‌شهر تهران

اجرای برنامه‌های بومی تأمین آب در شرایط اضطراری در شهرهای مختلف به دلیل وجود تفاوت‌های جغرافیای شهری، انسانی، اقتصادی، آب، فرهنگی و اجتماعی متفاوت هستند. وضعیت مدیریت ابرسانی اضطراری در کلان‌شهر تهران به دلیل برخورداری از وسعت و تراکم کالبدی و جمعیتی، تفاوت‌های فرهنگی جمعیت ساکن، تراکم و پیچیدگی زیرساخت‌های توزیع آب، حجم بالای آوار تولید‌شده پس از وقوع زلزله، نیاز به حجم بالای امداد‌رسانی و در کل پیچیدگی عملیات مدیریت بحران، از وضعیت متفاوتی نسبت به دیگر شهرها برخوردار است.

در تهران بزرگ، برای ایجاد سهولت در دسترسی به آب در شرایط اضطراری، با استفاده از تجربه‌های ژاپن، مخزن‌های زیرزمین در مدار شبکه توزیع آب، جانمایی و ساخته شده‌اند. برنامه توسعه و ساخت این مخزن‌های آب موسوم به مخزن‌های اضطراری آب در شبکه توزیع که در زیر زمین ساخته می‌شوند از سال 96 شروع شده و بناست تا افق سال 1403 در 374 از شهر تهران احداث شوند. در همین راستا بر اساس برنامه آب سالانه تعدادی مخزن زیر زمینی اضطراری برای استفاده شهروندان در شرایط اضطراری وقوع زلزله در محله‌های تهران احداث می‌شوند. نمونه مخزن‌های آب اضطراری که تاکنون ساخته شده‌اند عبارتند از مخزن‌های پارک شهر، پارک فدک، زرگنده، رازی. هر مخزن از ظرفیت 100 متر مکعب آب برای استفاده جمعیتی معادل ده‌هزار نفر در سه روز برخوردار است.

نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد ایجاد فرهنگ همکاری در مردم برای ارتقای فرهنگ بهره‌برداری از ساز و کار تأمین آب در شرایط اضطراری، رعایت فرهنگ جیره‌بندی آب و شناسایی نقاط نصب این مخازن زیر زمینی است.

انتهای پیام