بازآفرینی خاطره زلزله سرپل ذهاب
فرهاد بنی‌زمان، کارشناس مدیریت ریسک و بحران در یادداشتی با عنوان «بازآفرینی خاطره زلزله سرپل ذهاب» که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است به بهانه‌ی سالروز زلزله کرمانشاه نوشت:
هر زلزله، درسي بزرگ براي آموختن است و در اين ميان زلزله هاي بزرگ و دهشتناک، درس هاي بزرگي را فرا داده و می‌دهند. درس‌هايی که طبق سنت ما، زود فراموش می‌شوند، درس هايی که نياز است بطور مرتب از طريق رسانه‌ها، تکرار شود تا ملکه ذهن‌ها شود؛ ملکه ذهن مردم، مهندسان، مديران و مسئولان. به بهانه رخداد زلزله سرپلذهاب در سال 96 بازخوانی واقعه و حوادث و اتفاقات رخ داده از این زلزله مخرب صورت می‌گیرد تا علاوه بر یادآوری سانحه، درس‌های آموخته و مشکلات و چالش‌های مشاهده شده از آن واقعه مرور شود .
مشخصات زمین‌لرزه سرپلذهاب
در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه (به وقت محلی) روز ۲۱ آبان ماه ۱۳۹۶ هجری شمسی، مطابق با ساعت ۱۸ و ۱۸ دقیقه (به وقت جهانی) روز ۱۲ نوامبر ۲۰۱۷ میلادی زمین لرزه ای با بزرگای گشتاوری 3/7 در فاصله ۱۰ کیلومتری از گله و حدود ۳۷ کیلومتری شمال غرب شهرستان سرپل ذهاب از استان کرمانشاه، واقع در مرز ایران و عراق به وقوع پیوست. رومرکز این رویداد براساس لرزه نگاشت های ثبت شده توسط مراکز لرزه‌نگاری داخلی(پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران) در مختصات 77/34 درجه عرض شمالی و 76/45 درجه طول خاوری گزارش شد. سایر مراکز لرزه نگاری جهانی نیز در موقعیت مشابهی و با بزرگای گشتاوری تقریبا یکسانی، زمین لرزه فوق را گزارش نمودند. بر اساس آخرین مکانیابی صورت گرفته، عمق کانونی زمین لرزه حدود ۱۸ کیلومتر برآورد شده است. بر اسااس گزارش مرکز لرزه نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، این زمین‌لرزه دارای 3 پیش‌لرزه با بزرگای بین 5/4-9/1 و دارای 526 پس‌لرزه با بزرگای 7/4-8/1 تا ساعت 12 ظهر روز 7/9/ 96بوده است. کانون این زمین لرزه در ۱۰ کیلومتری گسل جبهه کوهستان زاگرس قرار داشت.
جا‌هایی که به دلیل وقوع زمین‌لرزه سرپلذهاب لرزیدند
زلزله سرپل ذهاب طی ۲۷ سال گذشته کاملاً بی‌سابقه بود و در عین حال «لرزش محسوس» در ۱۶ استان کشور و ۸ کشور همسایه ایران و عراق را به همراه داشت و علاوه بر استانهای غربی کشور همچون کرمانشاه، کردستان و ایلام، زمین‌لرزه در استانهای تهران، لرستان، مرکزی، اصفهان، زنجان، همدان، چهارمحال‌وبختیاری، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، بوشهر، خوزستان و هرمزگان نیز احساس شد.این درحالی است که در همان زمان وقوع زلزله، علاوه بر ایران وعراق، بخش‌هایی از کشورهای کویت، ارمنستان، آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطر، بحرین و لبنان، نیز لرزید. این زمین‌لرزه به لحاظ طبقه‌بندی از نظر «شدت زلزله» و «میزان لرزش زمین» در گروه زلزله‌های «خیلی قوی» قرار گرفت. علت احساس‌زلزله در پهنه گسترده کشور را «بزرگای زیاد» و «عمق کم» این زمین‌لرزه از طرف متخصصین عنوان شد.
اخبار اولیه زلزله
خبرگزاری ها در حالیکه کانون زلزله را ابتدا شهر حلبچه در عراق اعلام می داشتند، به نقل از رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، صدمات جانی زلزله را دقایقی بعد از رخداد آن (در ساعت 10:30 شب حادثه) محدود به تعدادی مجروح زیر آوار در قصر شیرین اعلام نمودند. به تدریج اخبار مربوط به آمار تلفات و مصدومیت ها در ساعات بعد افزایش یافت، بطوریکه در ساعت 8:19 صبح روز بعد (۲۲ آبان) تعداد قربانیان به نقل از آقای محمودیان مدیر کل مدیریت بحران استان کرمانشاه حدود ۲۰۰ نفر اعلام شد؛ در حالیکه تا آن لحظه بیش از دو برابر این تعداد جان خود را از دست داده بودند. در آمار ارائه شده در ساعت 11:40 به نقل از پزشکی قانونی استان کرمانشاه نیز تعداد تلفات ۳۴۶ نفر اعلام شد. خبرگزاری ها همچنین به نقل از سخنگوی وزارت بهداشت تا ساعت ۱۱ روز ۲۲ آبان ماه تعداد مصدومین را ۵۳۴۶ نفر اعلام نمودند. عمده دلایل ارائه آمار متناقض در این زلزله را می توان به شرح زیر فهرست نمود:
– در برخی از روستاها متوفیان بدون ثبت در پزشکی قانونی یا ثبت احوال دفن شده اند. این مساله به تدریج
در حال بررسی از سوی مقامات ذیربط بوده و به همین دلیل آمار کشته شدگان همه روزه رو به افزایش بود؛
– تنوع قومیتی در منطقه و رسوم مختلف اقوام باعث شد که فرایند تدفین با روش های مختلف انجام
شود و امکان رصد آن از مرجعی واحد وجود نداشته باشد؛
– تا آن زمان برنامه ای برای ثبت و ضبط اطلاعات مرتبط با متوفیان و مصدومان ناشی از زلزله در حال حاضر وجود نداشت و آمارهای موجود به سختی گردآوری و تجمیع شدند؛
– مصدومان ناشی از زلزله توسط مراجع مختلف با مردم عادی با وسایط نقلیه مختلف به بیمارستان ها یا
مراکز درمانی مختلف اعزام شداند. هرچند در برخی بیمارستان ها در بدو ورود تریاژ و ثبت جزییات مربوط به مصدومان انجام شده بود، لیکن در برخی موارد خدمات رسانی به مصدومان بدون ثبت در مرکز درمانی انجام شد. لذا آمار صحیحی از کل افراد تحت پوشش در مراکز درمانی در دست نبود؛
– دلایل فوت یا مصدومیت قربانیان زلزله در هیچ مرجع درمانی یا مدیریتی ثبت نشده بود. لذا امکان تشخیص علت مصدومیت یا فوت افراد (خفگی، خونریزی شدید، قطع عضو، آسیب به جمجمه، لهیدگی و..) مشخص نشده بود. متاسفانه این اطلاعات که برای توسعه توابع مرگ و میر در کشور بسیار حیاتی بوده است، در این رویداد لرزه ای نیز به درستی به ثبت نرسیدند.
چه شایعاتی با وقوع زلزله سرپلذهاب شکل گرفتند؟
شایعه‌های زیادی از همان دقایق نخستین پس از وقوع زلزله سرپلذهاب در شبکه‌های اجتماعی در خصوص عوامل شکل‌گیری زلزله در شهرهای مختلف کشور به‌‌خصوص شهرهایی که زلزله در آنها احساس شد شکل گرفتند. بستر روانی موجود نیز خود به گسترش این شایعه‌ها دامن زد و به‌طور کلی فضای نگران‌کننده را در فضای مجازی رقم زد.
شماری از مهمترین شایعه‌های منتشر شده عبارت بودند از موارد زیر:
1- غیرطبیعی بودن زمین‌لرزه به دلیل برخورداری از منشأ وقوع انفجاراتمی، هسته‌ای یا نظامی؛
2- ارتباط داشتن وقوع زلزله با پدیده هارپ؛
3- پیش‌بینی شدن زلزله از پیش در سال 2013 توسط زلزله‌شناسان آمریکایی و صادر شدن پیام هشدار توسط آنها از قبل؛
4- اصلی نبودن زلزله رخ‌داده و وقوع زلزله‌ای به‌شدت بزرگ‌تر از زلزله به‌وقوع پیوسته در ساعت‌های آینده به دلیل اینکه بیشتر زلزله‌های مخرب در نیمه شب اتفاق می‌افتند؛
5- نشأت گرفتن زلزله از گسل‌های ناشناخته و در راه بودن زلزله‌هایی دیگر در ساعت‌های آینده در شهرهای دیگر.
هیچ‌یک از شایعه‌های شکل‌گرفته بالا از مرجعی علمی برخوردار نبوده و همگی توسط مجامع و مراجع علمی و حرفه‌ای مردود اعلام شدند.
میزان تلفات ثبت شده لزلزله سرپل ذهاب
در نهایت، در اثر زلزله سرپل ذهاب حداقل هشت شهر (قصر شیرین، ازگله، ثلاث باباجانی، گیلان غرب، سرپل ذهاب، دالاهو، اسلام آباد غرب و جوانرود) و ۱۹۳۰ روستا دچار آسیب شدند. طبق آمار ارائه شده توسط پزشکی قانونی تا روز 18/9/96 در حدود ۵۷۹ نفر در اثر زلزله کشته شدند و هزاران نفر نیز مصدوم گردیدند. از این تعداد شهرستان سر پل ذهاب با ۵۱۸ کشته بیشترین تلفات را داشته و بعد از آن شهرستان‌های ثلاث باباجانی با ۲۳ تن، کرند (دالاهو) با ۱۹ تن، قصر شیرین با ۱۶ تن، اسلام آباد غرب با ۱ تن و کرمانشاه با ۱ تن در جایگاه بعدی قرار دارند.
میزان خسارت‌های وارد شده به مسکن و زیرساخت‌ها
در زلزله سرپلذهاب، ۱۲ هزار واحد مسکونی شهری و روستایی به صورت ۱۰۰ درصد تخریب شد و ۱۵ هزار واحد مسکونی نیازمند تعمیر بودند. حدود ۱۸ هزار واحد مسکونی در این زلزله کاملاً تخریب شدند و به حدود ۵۰ هزار واحد مسکونی نیز خسارت جدی وارد شد. مدر این میان، مسکن مهر سرپل ذهاب و مسکن مهر اسلام‌آباد غرب بیشترین آسیب‌ها را دیدند و به‌کلی ویران شدند.
در این زلزله، سامانه‌های شریان‌های حیاتی شامل آب، برق، حمل و نقل، مخابرات، گاز متحمل آسیب‌های جزیی تا شدید شدند. در بین سامانه‌های مذکور، شبکه‌های آب و برق بیشترین تاثیر را از زلزله پذیرفتند گرچه آسیب‌های این بخش‌ها جدی بود ولی با تلاشهای گسترده ارگان‌های مربوطه، آثار قطعی آب و برق به حداقل رسیده بود. ولی در کل خسارت بالایی به زیرساخت‌ها و شبکهی آب و فاضلاب در چند شهر وارد شد. میزان این خسارات بین ۳۰۰ تا ۳۵۰ میلیارد تومان برآورد شد و شبکهی آب‌و‌فاضلاب در شهر سرپل ذهاب بیش از ۷۰ درصد تخریب شد.
آسیب به بناهای تاریخی
براثر وقوع زلزله سرپلذهاب، ۵ بنای تاریخی این استان آسیب دیدند. این بناها عبارت بوداند از کاخ خسرو، چهارقاپی و کاروانسرای عباسی در قصر شیرین، قلعه یزدگرد در روستای زرده و زیج منیژه در روستای پاتاق. به‌علاوه، به تپه تاریخی معروف به ارگ در داخل شهر گیلان غرب و آتشکده پلنگرد در اسلام‌آباد نیز آسیب وارد شد.
وضعیت امداد و نجات
مرکز هماهنگی و کنترل عملیات امدادی (EOC) استان بلافاصله بعد از وقوع حادثه فعال گردید و با اعلام آماده باش و حالت اضطراری به تمامی تیمهای عملیاتی استان، تیم‌هایی را جهت ارزیابی اولیه به نقاط آسیبدیده، اعزام نمود. آغاز عملیات جست و جو و نجات و تخلیه اضطراری، اعلام حالت اضطرار به استانهای معین کرمانشاه و برقراری ارتباط ویدیو کنفرانسی با استانهای مرکزی و غربی و معین استان کرمانشاه، آغاز عملیات اسکان اضطراری در شهرستان‌های سرپلذهاب، ثلاث باباجانی و قصرشیرین از ساعت 33 دقیقه بامداد و هماهنگی اعزام تیمهای عملیاتی از استانهای معین و پشتیبان از جمله اقدامات صورت گرفته در نخستین ساعات وقوع زمین لرزه بوده است. همچنین تیمهای امدادی از استانهای آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، البرز، ایلام، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، زنجان، قزوین، قم، کردستان، لرستان، مرکزی و همدان به منطقه اعزام شدند.
براساس گزارش‌های منتشر شده توسط جمعیت هلال احمر، 16 تیم واکنش سریع، 31 تیم سگ‌های زنده‌یاب،11 تیم تخصصی آواربرداری، 11 تیم اسکان اضطراری، 9 تیم درمان اضطراری و در مجموع 191 نیروی عملیاتی در منطقه آسیبدیده از زلزله حضور یافتند. همچنین از 13 دستگاه آمبولانس، 11 دستگاه خودروی کمک‌دار و 9 دستگاه خودروی نجات در این عملیات استفاده شد.
در این زلزله جمعیت هلال احمر و نیروهای امدادی در ساعات اولیه پس از وقوع زلزله تنها موفق شدند در برخی مناطق آسیبدیده در منطقه حضور یابند و با مشارکت نهادهای نظامی نسبت به جستجو و نجات بازماندگان اقدام نمایند. با توجه به تاخیر بوجود آمده در اعزام تیمهای جستجو و نجات به منطقه به دلایلی نظیر رخداد زلزله در ساعات اولیه شب، تأخیر در اطلاع‌رسانی در خصوص گستره آسیبدیده از زلزله، نبود ساختار سازماندهی و بسیج فوری نیروهای امدادی، ترافیک راه‌های منتهی به شهر سرپلذهاب و نبود ساختارهای مناسب پشتیبانی عملیاتی در این زلزله نیز، مردم محل اولین و مهمترین گروهی بودند که اقدامات جستجو و نجات را آغاز نمودند و به تدریج تیمهای امدادی از صبح روز بعد از رخداد حادثه به آنها افزوده شدند. اقدامات مردم محلی و همسایگان در اغلب روستاها و حتی مناطق شهری تا صبح روز بعد از حادثه به عنوان موثرترین اقدامات جستجو و نجات قابل طرح است هرچند به دلیل ناآشنایی آنها با روشهای صحیح جستجو، نجات و امداد بعضاً مشکلاتی را برای بازماندگان ایجاد کرد که از آن جمله می‌توان به ایجاد ضایعات جسمی به دلیل عدم بیرون آوردن صحیح مصدومین از زیر آوار و عدم توانایی آنها در پایدارسازی وضعیت مصدومین اشاره نمود. با رسیدن نیروهای جستجو ونجات هلال احمر استان کرمانشاه به منطقه حادثه دیده البته وضعیت تا حدودی بهبود یافت که با اضافه شدن نیروهای تجسس و نجات سایر استانها، وضعیت حالت نسبتاً مطلوبی گرفت.
مهمترین مشکلات موجود در حوزه جستجو و نجات
مهمترین مشکلات موجود در حوزه جستجو و نجات به طور مختصر به شرح موارد زیر ارزیابی شدند؛
تخمین غیر دقیق میزان خسارت و تلفات زلزله به‌دلیل در دست نداشتن سامانه ارزیابی خسارت، بانک اطلاعاتی، آمار و اطلاعات در دسترس مرتبط با ساختمان‌ها، تأسیسات و جمعیت؛
در اختیار نداشتن برنامه عملی جست و جو، امکانات نرم افزاری و سخت‌افزاری شامل GPS و GIS؛
کمبود نیروهای تخصصی آسیبدیده و تأخیر در اعزام آن‌هاه به منطقه جهت انجام مأموریت؛
نبود هماهنگی در انجام عملیات بین گروهای عملیاتی مانند ارتش، سپاه، بسیج، نیروهای داوطلب و از دیگر دستگاه‌های اجرایی و نیروهای مردمی؛
کمبود تجهیزات زنده‌یاب و سگ‌های نجات؛
نبود برق و روشنایی و امکانات روشنایی برای تسهیل در عملیات جستجو و نجات در شب؛
وجود تنش‌های قومیتی بین ساکنین و افراد در همسایگی همدیگر و کمک نکردن به هم
وضعیت بهداشت و درمان
خدمات پزشکی اضطراری پس از امداد و کمک‌رسانی در منطقه زلزله‌زده توسط مراکز تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی صورت گرفت. به‌علاوه، مراکز درمانی تحت امر نیروهای نظامی نیز در این رابطه مشارکت زیادی داشتند. ساعت‌هایی پس از دریافت خبر وقوع زلزله، فراخوان تیمهای پزشکی در مراکز درمانی استان صورت گرفت. آسیب‌های وارد شده به برخی مراکز درمانی، عملیات درمان را با چالش های جدی روبرو کرد. در این زمینه، تعداد ۱۲۹ خانه بهداشت در شهرستان های سرپل ذهاب، ثلاث، دالاهو، از گله و اسلام آباد غرب آسیب جدی دیدند یا کاملا تخریب شدند. همچنین بخش های زیادی از بیمارستان‌های امام خمینی (ره) در اسلام آبادغرب، شهدای سرپل ذهاب و قصرشیرین دچار خرابی یا آسیب های جدی سازه‌ای و غیرسازه‌ای شدند. با این وجود، پس از بازگشت کادر پزشکی به سر کار و برپا نمودن بخش خدمات پزشکی در حیاط بیمارستان به صورت صحرایی و در چادرهای پراکنده که با توجه به تاریکی موجود این‌کار با مشقت انجام شد، خدمات پزشکی در حال ارائه بود. تاریکیف تعداد زیاد مراجعه‌کنندگان، کم اثر بودن تریاژ و اولویت‌بندی روی‌هم رفته ارائه خدمات پزشکی را دشوار نمودند. شماری از مجروحین به بیمارستان‌های کرمانشاه و شماری دیگر به بیمارستان‌های استان مجاور و تهران منتقل شدند. در روز دوم پس از زلزله، بیمارستان‌های صحرایی ارتش و سپاه در منطقه مستقر شدند. بیمارستان‌های صحرایی از چادرهای متفرقه و پس از رسیدن هلال احمر، چادرهای هلال‌احمر و یا تعدادی اتوبوس تشکیل یافته بودند.
چالش‌های موجود در زمینه ارائه خدمات بهداشت و درمان
بر خلاف وجود رضایت نسبی از ارائه خدمات پزشکی، این بخش همچنان با چالش‌هایی رو در رو بود که شماری از آنها به‌طور مختصر بیان شده‌اند:
کمبود ظرفیت بیمارستان‌ها و محوطه آنها برای پذیرش مصدومان در روز اول پس از زلزله؛
نبودن پروتکلی مشخص برای اجرا نمودن تریاژ و در اختیار نداشتن طرح مدیریت شرایط اضطراری بیمارستانی در بسیاری از بیمارستان ها و عمل بر اساس تشخیص مسئولان در ساعت‌های اولیه و نبود برگه‌های استاندارد برای طبقه‌بندی مصدومان؛
نبود نظارت بر عملیات حمل مصدومین ترمایی و دارای عوارض حاد مانند آسیب ستون فقرات و شکستگی اعضا و حمل با خودروهای شخصی که عاملی برای آسیب‌دیدگی مضاعف آنها بود؛
در حمل مصدومان با بالگردهای هلال‌احمر و نیروهای انتظامی (32 فروند) پروتکل موثری برای اولویت‌بندی آنها مورد استفاده قرار نگرفت و شماری زیادی از افراد با با صدمه‌های جزئی به بیمارستان‌های شهرهای دیگر منتقل شدند؛
انتقال شماری از مصدومین بدون اطلاع خانواده‌هایشان به شهرهای دیگر که تا زمان اطلاع‌رسانی نگرانی‌هایی برای خانواده‌هایشان ایجاد نموده بود؛
کمبود نیرو و عملکرد پیوسته کادر پزشکی و جراحی در طول مدت‌زمان 48 ساعت باعث خستگی زیاد پرسنل مربوطه شد؛
کمبود شدید تجهیزات بیمارستانی مانند X-Ray و سی‌تی‌اسکن، اولتراسوند و تخت و پتو؛
کمبود امبولانس و استفاده از خودروهای شخصی برای انتقال مصدومین؛
ضعف سامانه ارتباطی بین مراکز درمانی جهت انجام هماهنگی و نبود مدیریت یکپارچه بین آنها که مشکلات زیادی در پذیرش و درمان مصدومان در روزهای نخست پس از زلزله به‌وجود آورد؛
نبود برنامه استفده از نیروهای داوطلب ارائه خدمات پزشکی و درنتیجه عدم امکان استفاده از شمار زیادی ایشان؛
وجود ترافیک سنگین در بعضی مسیرها که مانع رسیدن به‌موقع شماری از مصدومین به بیمارستان و درنتیجه ایجاد صدمه مضاعف و تلف شدن آنها در مسیر بیمارستان شد؛
کمبود آب سالم، مشکلات دفع زباله بیمارستان، کمبود سرویس بهداشتی و حمام و لاشه احشام در بعضی مناطق باعث ایجاد مشکلات بهداشتی شدند.
با وجود همه موارد بالا، حضور شماری از پزشکان با تجربه از زمان جنگ ایران و عراق، تأثیر به‌سزایی در ارائه خدمات پزشکی به مصدومین داشته است.
اسکان اضطراری
در این زلزله جمعیت هلال احمر(به‌عنوان متولی) جهت اسکان افراد آسیب دیده، عملیات اسکان اضطراری را با تاخیری چند ساعته تا چند روزه در مناطق مختلف آغاز نمود. تاخیر در ارسال محموله های چادر و نیز توزیع نامناسب آن باعث شد بازماندگان در برخی مناطق با کمبود جدی چادر در روزهای اولیه مواجه شوند و با توجه به سرمای هوا، مشکلات زیادی برای آنها ایجاد شود و درنتیجه تنش‌های زیادی در روزهای نخست پس از رخداد زلزله بروز نمود. البته بعد از گذشت چند روز از رخداد زلزله به تدریج این وضعیت سامان یافت و اغلب آسیب دیدگان موفق به دریافت چادر شدند. در بحث اسکان اضطراری کمک های مردمی نیز قابل توجه بود و تعداد زیادی چادر توسط مردم به مناطق زلزله‌زده فرستاده می‌شد. البته نحوه توزیع این اقلام چندان مناسب نبود و کمتر به دست نیازمندان واقعی می رسید. تا روز پنجم آذرماه ۱۳۹۶ حدود ۹۴ هزار چادر در بین ساکنین منطقه آسیب دیده توزیع شده بود که از این میزان ۸۴ هزار چادر توسط دولت و ۱۰ هزار چادر نیز توسط مردم تامین شده بودند. این درحالیست که براساس آمارهای مختلف ارائه شده توسط مراجع ذیربط در این محدود بين ۳۳ تا ۵۷ هزار خانوار به نحوی تحت تاثیر زلزله قرار گرفته بودند. تفاوت این آمار تا حدودی مربوط به افرادی می شود که منازلشان در اثر زلزله آسیب چندانی ندیده است، ولی به سبب ترس از زلزله ترجیح داده اند از چادر و اقلام امدادی هلال احمر استفاده نمایند. تفاوت زیاد آمار چادر توزیع شده با تعداد افراد تحت تاثیر زلزله بیانگر سوء استفاده های برخی سودجویان از این تسهیلات است. در برخی مناطق آسیب دیده از زلزله، اردوگاه هایی برای بازماندگان ایجاد شد که چندان مورد استقبال مردم محلی قرار نگرفت. در واقع اغلب مردم تلاش داشتند که چادرهایشان را در مجاورت راهها یا در کنار منازل آسیبدیده خود برپا کنند؛ زیرا اغلب بازماندگان نگران غارت اموال از خانه های آسیبدیده خود توسط افراد فرصت طلب بودند. لذا اعتقاد داشتند با نصب چادر در مجاورت منزل‌ها امکان حفاظت از اموال خود را خواهند داشت. همچنین مردم احساس می کردند با ترک منازل خود و سکونت در اردوگاه ها امکان دسترسی به کمک های دولتی را از دست خواهند داد.
چالش‌های موجود در زمینه تأمین اسکان اضطراری
برخلاف تلاشهای زیادی که توسط مردم و مسئولان برای ساماندهی اسکان اضطراری در طی روزهای اولیه بعد از رخداد زلزله انجام شد، همچنان چالش هایی در این حوزه مشاهده شد که مهمترین آنها را می‌توان در موارد زیر خلاصه نمود؛
ناهماهنگی‌های موجود در توزیع چادر و امکانات مورد نیاز که به توزیع ناعادلانه چادر انجامید؛
وجود سرمای هوا و در مقابل بی سرپناه بودن شماری از افراد بی‌بهره از چادر؛
سکونت شماری از بازماندگان در چادرهای مسافرتی و تفریحی که برای رویارویی با هوای سرد پاییزی مناسب نبودند؛
هجوم افراد سودجو از شهرهای اطراف به مناطق آسیبدیده جهت دریافت چادر؛
کمبود آب سالم و بهداشتی و کدورت بالای آب در روزهای اولیه پس از وقوع زلزله؛
جانمایی نامناسب محل‌های استقرار چادرها در کنار خیابان‌ها و معابر پر ترددف بلوارها و فضاهای سبز و ایجاد خطر برای ساکنین چادرها و ایجاد مشکل در رفت‌و‌آمد وسایل نقلیه؛
کمبود قابل توجه دستشویی و حمام برای ساکنین چادرها؛
استفاده از وسایل گرم‌کننده نامناسب مانند چراغ والور و کپسول گاز برای گرم کردن درون چادرها که خطرات خفگی و سوختی را به دنبال داشت به دلیل قطع جریان انشعاب برق در روزهای اول.
با وجود چالش‌های یادشده، نکات مثبتی که در زمینه اسکان اضطراری مشاهده شدند عبارت بودند از استقار اسباب و وسایل بازی کودکان در نزدیکی بعضی از چادرها جهت تأثیرگذاری بر روحیه کودکان، تأمین و استقرار تلفن‌های رایگان در نزدیکی چادرها، تأمین برق برای چادرها در چندین روز پس از زلزله و استقرار ایستگاه‌های توزیع آب
تأمین و توزیع اقلام اضطراری
طی ساعت‌های اولیه بعد از رخداد زلزله، ۲۶ هزار تخته پتوی امدادی و ۱۰ هزار دستگاه چادر امدادی از طرف جمعیت هلال‌احمر برای امدادرسانی به مناطق زلزله زده ارسال شد. پس از انعکاس اخبار این زلزله در رسانه ها و درخواست کمک افراد سرشناس و نهادهای خیریه و دولتی برای کمک رسانی به آسیب دیدگان زلزله، مقدارزیادی کمک های مردمی به منطقه سرازیر شد. علاوه بر کمک های جنسی، کمک های نقدی قابل توجهی نیز توسط مردم و سازمانها برای کمک به زلزله‌زدگان جمع‌آوری شد. البته توزیع کالاها در روزهای اولیه پس از زلزله با مشکلات زیادی همراه بود و بیشتر مردم نسبت به شیوه توزیع کالا سردرگم و ناراضی بودند. اما پس از گذار از روزهای اول و توزیع دفترچه های اقلام امدادی وضعیت اندکی بهبود یافت.
توزیع اقلام جزو چالش‌برانگیزترین موارد زلزله سرپلذهاب شناخته شد که عمده چالش‌های موجود به‌طور مختصر در ادامه گفته شده است:
هماهنگی ضعیف در فرآیند توزیع کالا و اقلام مصرفی در بین گروه‌‌ها و وجود خودمحوری در توزیع توسط گروه‌های مختلف؛
توزیع ناعادلانه و درنتیجه بی‌بهره‌بودن شماری از نیازمندان واقعی و در برابر دریافت بسیاری از اقلام توزیع شده توسط سودجویان؛
توزیع دیرهنگام اقلام ضروری مانند چادر و ایجاد سختی برای بازماندگان از لحظ محرومیت از سرپناه اضطراری، لوازم گرمایشی، غذا و غیره.
جلوگیری نمودن راهزنان از ورود اقلام مورد نیاز بازماندگان؛
بسته‌بندی نادرست بعضی اقلام مصرفی و در نتیجه بی‌مصرف ماندن و تلف شدن آنها؛
رعایت نشدن شئونات و وضعیت روانی اشخاص در توزیع کالا و اقلام ایجاد نارضایتی در بازماندگان؛
دپو نمودن در مکان های باز و نگهداری نادرست بسیاری از بسته‌های کالا و اقلام دریافتی و از بین رفتن آنها؛
کمبود آب، توزیع نامناسب آن و نبود ظرف و امکانات برداشت و نگهداشت آب شرب و بهداشتی؛
ورود اقلامی که با نیازهای مردم متناسب نبودند به دلیل اطلاع‌رسانی ناصحیح از نیازهای واقعی؛
کم‌اعتمادی به نهادهای دولتی برای کسب و توزیع کمک‌ها و در نتیجه حضور توزیع‌کنندگان مختلف در منطقه و ایجاد ازدحام و ترافیک
زلزله سرپل ذهاب ویرانی‌های کالبدی، جانی و ورانی خود را بر جای گذاشت. مهمترین عوامل بروز آسیب‌های جانی و مالی گسترده در محدوده وقوع زلزله خلاصه می‌شوند در وجود پارامترهای کلیدی شامل وضعیت مالی ضعیف و فقر عمومی منطقه و تاثیر گذاری بر فرهنگ ساخت و ساز علاوه بر مکان‌گزینی نمودن شهرها و روستاها در نزدیکی گسل‌های فعال کشور. از طرف دیگر، شرایطی که باعث تشدید خسارت‌ها و تلفات و روی‌هم‌رفته آثار این زلزله شد برمی‌گردد به نبود طرح عملیاتی در برابر وقوع زلزله و سوانح طبیعی در سطح محلی و ملی، هماهنگی ضعیف بین دستگاه‌های اجرایی، نهادهای غیر انتفاعی و ثمن‌ها، آمادگی ضعیف در سطوح محلی، منطقه‌ای و کشوری شامل سطح آموزش و فرهنگ مقابله و خود امدادی ضعیف و در کنار بسیاری از عوامل کلان و استراتژیک. با توجه به رخد‌دادن زلزله‌ها و دیگر بلایای اینچنین در کشور، می‌توان به جرأت گفت دیدگاه و روش واکنش‌دهی کشور ایران در سطح کلان همچنان از نوع پاسخ‌دهی پس از وقوع است و با توجه به تکرار بلاهایی با مشخصات مشابه، همچنان، بروز رویکرد به شکل سنتی: علاج پس از وقوع در برخورد با سوانح در کشور وجود دارد و لازم است تغییری قابل توجه در این رویه و تبدیل به علاج پیش از وقوع ایجاد شود.
در پایان:
آجر به آجر تک تکِ دیوارها مُردند
خوابید یک شهر و همه بیدارها مُردند
پاییز لرزید و تمام برگها افتاد
حتی درختان در دل آوارها مُردند
آن شب عزیزان یک به یک یکباره جان دادند
این زنده ها انگار اما بارها مُردند
جز خاطره باقی نمانده هیچ چیز از شهر
کوچه ، خیابان، کافه ها بازارها مُردند
زخمی که در دل مانده درمان میشود آیا؟
امکان ندارد ، اینچنین بیمارها مُردند
تعداد چشمان پر از اشک وطن کم نیست
لبخندهایم طبق این آمارها مُردند
[تصاویر: ونوس بیات، عکاس کرمانشاهی]
انتهای پیام
بسیار عالی و مفید بود