ایجاد بازار ثانویه ارز؛ اقدام قابل دفاع دولت

کامران ندری، مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی در یادداشتی نوشت:

بازار ارز در یک سال گذشته از بازارهای خبرساز کشور بوده است و اثرات زیادی بر سایر بازارها داشته است. روزی موضوع التهابات ارزی در بازار مطرح است و روز دیگر نیز سیاست‌های ارزی مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌گیرد و اخیراً نیز موضوع تأمین ارز مسافرتی در بازار ثانویه مطرح‌شده است که همین موضوع نیز باعث افزایش نرخ سکه و دلار در روزهای اخیر شده است. دراین‌باره نکاتی قابل‌توجه وجود دارد که در ادامه به آن پرداخته می‌شود.

1- ارز مسافرتی: بازار ثانویه بازار عمده‌فروشی است که قاعدتاً چون مسافران، ارز کمی می‌خواهند نمی‌توانند به بازار ثانویه ارز مراجعه کنند. در بازار ثانویه معاملات ارزی علی‌القاعده باید در حجم بالا انجام شود و قیمت عمده‌فروشی است و به‌احتمال‌زیاد قیمت آن از خرده‌فروشی باید کمتر باشد. اگر قرار است ارز مسافرتی به قیمت آزاد در اختیار مسافران قرار بگیرد این صرافی‌ها هستند که باید به‌نوعی این ارز را برای مسافرین تأمین کنند.

2- واکاوی مشکلات ارزی: یک از انتقادهایی که در خصوص بازار ارز وجود دارد این است که نباید اجازه داده می‌شد تا نظام دونرخی با این فاصله زیاد بین ارز رسمی و ارزی که در بازار سیاه وجود دارد ایجاد می‌شد؛ چراکه این مسئله رانت خیلی زیادی را به وجود می‌آورد و در این شرایط هم انگیزه‌ها را به سمت سوداگری می‌کشاند و هم منابع ارزی که در این شرایط ارزشمند است را در اختیار سوداگران قرار می‌دهد که از این اختلاف قیمت کسب درآمد کنند که این موضوع نه فایده‌ای برای دولت و نه مردم خواهد داشت و فقط سوداگران و دلال‌ها هستند که در این میان کاسبی می‌کنند.

3- اثرات مثبت راه‌اندازی بازار ثانویه ارز: حدود دوهفته‌ای از راه‌اندازی بازار ثانویه ارزی می‌گذرد که باید گفت بازار ثانویه کاملاً اقدام درستی است که از سوی دولت انجام گرفت اما مشکلی که در این میان وجود دارد این است که تنها 20 درصد صادرات غیرنفتی ما در این بازار عرضه می‌شود و این یعنی هنوز بخش قابل‌توجهی در بازار ثانویه ورود پیدا نکردند و درواقع بازار ثانویه ارز بخش کوچکی از بازار ارز ما را تشکیل می‌دهد و میزان پوشش آن کم است. در کنار بازار عمده‌فروشی احتیاج به بازار خرده‌فروشی داریم. مردم نیازهای کوچک دارند و از سویی دیگر مسافران نیازشان به ارز فقط 500 و یا 1000 یورو نیست و ممکن است به ارز بیشتری نیاز داشته باشند که باید به‌صورت رسمی آن را تأمین کنند. نیازهای دیگری هم هست که در فهرست نیازهای دولت و یا بانک مرکزی قرار نمی‌گیرد اما این‌ها هم باید بتوانند ارز موردنیاز خود را تأمین کنند. به‌هرحال بازار ثانویه ارز اقدام به‌جا و درستی بود اما همه معاملات ارزی را پوشش نمی‌دهد و از سوی دیگر در بازار خرده‌فروشی ارز جایگاهی ندارد، مگر اینکه بازار ثانویه ارز گسترش پیدا کند و تمام ارز حاصل از صادرات غیرنفتی و حتی ارز حاصل از صادرات نفتی هم پوشش بدهد و در سطح عمده‌فروشی و معاملات خرده‌فروشی آزاد شود که البته همه این معاملات باید از طریق سامانه نیما انجام شود چراکه باید هویت کسانی که ارز خریدوفروش می‌کنند کاملاً مشخص باشد. همان‌طور که گفته شد باید کل ارز حاصل از صادرات غیرنفتی وارد این بازار شود و تحت مقررات در این بازار وضع شود. از سوی دیگر صرافی‌ها هم باید این امکان را پیدا کنند که به‌صورت خرده‌فروشی نیازهای مردم را تأمین کنند. ارز حاصل از صادرات نفتی هم که متعلق به دولت است و در اختیار بانک مرکزی قرار می‌گیرد باید به شکل مداخله‌ای وارد این بازار شود و تا آنجایی که دولت می‌تواند با استفاده از ارز نفتی نرخ را تا آنجایی که می‌تواند و قدرت دارد هدایت کند. البته ارز مداخله‌ای و یا ارز حاصل از صادرات نفت درآمدش محدود است و ممکن است در اثر تحریم‌ها محدودتر هم بشود از همین رو انتظار زیادی از دولت نداریم و تنها توقع داریم در حد توانایی خودش بتواند در این بازار مداخله کند.

4- اصلاح و تکمیل سیاست‌های ارزی: باید یادمان باشد که بازار ثانویه بازاری ساختارمند، سازمان‌یافته و متشکل است که دولت امکان نظارت در آن را در مقایسه با زمانی که چنین بازاری وجود نداشت دارد و حتی در مواقع اضطرار می‌توان این بازار را تعطیل کرد؛ یعنی دست دولت بسته نیست؛ اما قدم بعدی که دولت باید در این بازار بردارد این است که اجازه بدهد ابزارهای متنوع مالی، مشتقات ارزی در این بازار به وجود بیاید و مورداستفاده قرار بگیرد و درصورتی‌که این قدم را بتوانیم برداریم می‌تواند کمک بزرگی برای ساماندهی بازار ارز باشد. به‌هرحال امکانات دولت برای مداخله در این بازارها با توجه به شرایط تحریمی که در آن قرارگرفته‌ایم بسیار محدود است و بیشتر دغدغه ما این است که ساختارها را اصلاح کنیم و این انتظار را نداریم که با توجه به شرایط کنونی دولت بتواند معجزه کند و در شرایط تحریم و دشوار نرخ ارز را ثابت نگه دارد و مقدار مشخصی بتواند حفظ کند؛ چراکه مقداری غیرواقع‌بینانه است.

انتهای پیام