درسهایی از انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا | محمدرضا جلاییپور [+فیلم]
محمدرضا جلاییپور در گفتوگویی با انصاف نیوز به تحلیل درسهایی از انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا پرداخت. متن خلاصهی این گفتار به همراه فیلم این مصاحبه که در آن به پرسشهایی دربارهی آن پاسخ گفته است را در زیر میخوانید و میبینید:
- میتوان ائتلاف کرد بدون اینکه ادغام شد
در این انتخابات بال پیشروی دموکراتها (با رهبری برنی سندرز و ای.او.سی) با بال میانهروی دموکراتها ائتلاف کردند و این ائتلاف از عوامل مهم پیروزی بایدن شد، اما سندرز حمایتش را مشروط به عدالتخواهانهتر شدن برنامهها و تیم بایدن کرد. در نتیجه ۶ گروه اقدام با حضور نمایندگان بایدن و سندرز تشکیل شد، برنامهٔ انتخاباتی بایدن را تنظیم کرد و چند محور اصلی برنامهٔ سندرز به برنامهٔ دولت بعدی دموکراتها تبدیل شد. در سال ۹۲ و ۹۶ وقتی به پارهای از رهبران و احزاب اصلاحطلب میگفتیم چرا حمایت تعیینکنندهتان از حسن روحانی و ائتلاف با او را مشروط به تعهد او به اجرای پارهای برنامهها و استفاده از پارهای نیروهای توانا در کابینه نمیکنید صراحتا پاسخ میدادند ما سهم نمیخواهیم. اما تقاضای اجرای سیاستهای بهتر و استفاده از تیم توانا سهمخواهی خودخواهانه نیست، بلکه مسئولیت دیگرخواهانهٔ سیاستمداران پیشرو برای بسط خیر همگانی است. ائتلافهای انتخاباتی که گاهی ضرورت پیدا میکنند، نباید به ادغام و فراموشی برنامهها بیانجامد.
- میتوان مدعی تقلب در انتخابات شد و حتی در خیابان به آن اعتراض جمعی کرد و نتیجهٔ انتخابات را نپذیرفت، ولی حصر و زندانی نشد
- پیروزی گفتمانی زمان میبرد، اما حتی بدون پیروزی نامزد دستیافتنی است
سندرز در سال ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ نامزد نهایی حزب نشد، اما گفتمان و برنامههای حزب دموکرات را عدالتخواهانهتر کرد. این تغییر محصول سالها تلاش بال پیشروی این حزب است که به رغم مقاومت کادر رهبری این حزب، توانست با اتکا به سازماندهی مویرگی و بسیج اجتماعی و پشتکار مدنی، جریان اصلی حزب را عدالتخواهتر کند. تعدادی از فعالان کمپین سندرز در سال ۲۰۱۶ بعد از ناکامی سندرز در کسب نامزدی حزب دموکرات ناامید و منفعل نشدند و با ساختن نهادهای موثر و چابکی همچون «دموکراتهای عدالتخواه» (Justice Democrats) از نامزدها و برنامههای پیشرو در حزب دموکرات حمایت کردند، هستهٔ بسیجگر رای و سازندهٔ جنبش اجتماعی جوانان حامی سندرز شدند و جوخهٔ چهارنفرهشان در کنگره را امسال به ۹ نفر نمایندهٔ موثر پیشرو افزایش دادند. نیروهای سیاسی در ایران هم میتوانند حتی در مواقعی که نامزدی ندارند یا نامزدشان پیروز نمیشود هم پیروزی گفتمانی داشته باشند.
- فرآیند دموکراتیزاسیون انتها ندارد
انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا پارهای آفات و کاستیهای دموکراسی آمریکا را عیانتر کرد و نشان داد نه فقط ساختارهای سیاسی اقتدارگرا، که حتی ساختارهای سیاسی دموکراتیک با سابقهٔ چندصدساله هم نیازمند تداوم فرایند دموکراتیزاسیوناند. برای مثال وابستگی شدید سیاست انتخاباتی به ثروت فرادستان (در انتخابات ۲۰۲۰ بیش از ۱۴ بیلیون دلار خرج کمپین نامزدهای انتخاباتی شد)، نظام انتخاباتی عقبافتادهٔ کالج الکترال (به جای رای عمومی که دموکراتیکتر است)، انواع سرکوب رای (از جمله منع رای دادن شهروندانی که سابقهٔ کیفری دارند) و کژحوزهبندی از جمله آسیبهای مهمی است که در نظام انتخاباتی آمریکا نیازمند اصلاح و دموکراتیزاسیون است. در ایران که هنوز عناصر اقتدارگرا در ساختار سیاسی ترکیبی/هیبریدیاش حضوری تعیینکننده دارند و آزادی و عادلانگی انتخابات حاصل نشده، مسیر پیش روی دموکراسیخواهان حتی طولانیتر و ناهموارتر است و تلاش و استقامت بیشتری را میطلبد.
- رسانههای اجتماعی لزوما خادم دموکراسی نیستند
پژوهشگران متعددی (از جمله سینان آرال در کتاب «ماشین غوغا» و نویسندگان کتاب «آشفتگی سیاسی») پیش از این با تحلیل کلاندادههای آنلاین برگزیت و برآمدن ترامپ و راست افراطی در اروپا هشدار داده بوده که بر خلاف تصور خوشبینانهٔ اولیه، رسانههای اجتماعی در وضعیت کنونیشان با «استبداد ترندها» و تقویت نشر خبر جعلی و «سیاست رسوایی» و «سیاست نفرتمحور» نه تنها لزوما خادم دموکراسی نیستند، بلکه «تلاطم سیاسی»، «اتاقهای پژواک» و دوقطبیسازیهای مخرب ایجاد و رسانه و سیاست پساحقیقت را تقویت میکنند، زمینهساز رشد راست افراطی اند و ضروری است اصلاح اهرمهای پولی برآمده از بیزنسمدلهای این شبکهها، کدهای سازندهٔ این شبکهها، هنجارهای استفاده از این شبکهها و قوانین تنظیمگر و کاهندهٔ آفات شکستهای این شبکهها در دستور کار نیروهای سیاسی قرار بگیرد تا با حفظ خلافیت و حریم شخصی و آزادی بیان و بدون نشر ضداطلاعات و اخبار جعلی و تهدید دموکراسی این شبکهها خادم خیر همگانی شوند. در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا هم شاهد نقش مخرب ضداخبار و فیکنیوزها در این شبکهها بودیم و مثلا بخشی از لاتینتبارهای فلوریدا و مسیحیان تبشیری تحت تاثیر همین اخبار جعلی به ترامپ رای دادند. در ایران هم، به ویژه در شرایط کرونا و محوریت تبلیغات آنلاین، خطر و تخریب کانالها و صفحات و رسانههای اخبار جعلی میتواند روی نتیجهٔ انتخابات تاثیر بگذارد و تقویت رسانههای معتبر و سواد رسانهای شهروندان برای کاهش این آسیب ضروری است.
- میتوان حتی با معترضانی که به نحوی غیرقانونی به ساختمان مهمترین ارکان قدرت حمله میکنند به نحوی مواجه شد و مهارشان کرد که حتی ۳ نفر هم کشته نشوند
در دهها تجمع اعتراضی حامیان ترامپ بعد از انتخابات در سراسر کشور حتی یک نفر هم کشته نشد و در حملهٔ غیرقانونیشان به ساختمان کنگره هم تنها یک نفر از معترضان کشته شد. در ایران اما فقط در اعتراضات آبان ۹۸ صدها معترض کشته شدند. تفاوت اصلی در احترام به حق اجتماع خشونتپرهیز و استفاده نکردن پلیس ضدشورش از ابزارهای کشنده در برابر جمعیتهای خشونتگرا است.
- رهبر سیاسی میتواند مثل اوباما پای کار و در میدان بماند
اوباما، علیرغم اینکه دو دوره رئیس جمهور آمریکا بود، وقتی نگران دو دورهایشدن ترامپ برای آمریکا شد، همچون یک کمپینر جوان و پابهکار برای پیروزی بایدن تلاش کرد، منتظر دعوت دیگران نشد، سخنرانیهای موثر و پرشور انتخاباتی در شهرهای متعدد داشت، مصاحبههای مکرر کرد، پای تلفن نشست و به شهروندان مردد زنگ زد، با شهروندان عادی تماس ویدیویی گرفت، در رسانههای اجتماعی فعال و موثر ظاهر شد، خودش بسیجگر رای و فعالکنندهٔ دیگران شد و نقشی مهم در پیروزی بایدن ایفا کرد. در ایران ولی بعضا رهبران سیاسی به جای اینکه دیگران را بسیج و فعال کنند، خودشان را باید با هزار دعوت و درخواست و به دشواری برای دادن یک پیام ویدیویی کوتاه در روزهای پایانی قبل از انتخابات قانع کرد. رهبری و بسیجگری فعال و در میدان دون شأن هیچ چهرهٔ سیاسی نیست و بلکه نشانهٔ مسئولیتشناسی او است.
- بعد از روز انتخابات هم باید در میدان مطالبهگری و تحقق سیاستها ماند
سندرز در دههٔ هشتم زندگیاش دو بار در کسب نامزدی شکست خورد، ولی میدان را حتی بعد از توفیقاش در گنجاندن چند جهتگیری سیاستی در برنامهٔ بایدن (از جمله حداقل حقوق ۱۵ دلاری) خالی نکرد و خانهنشین و منفعل نشد، بعد از پیروزی بایدن در انتخابات گفت: «تازه آغاز کار ماست» و «مطالبه از بایدن برای عدالتخواهانهتر شدن برنامهها و تلاشهایش را ادامه میدهم» و تلاشهایش در سنا برای پایان دادن به گرسنگی و کمک به کسب و کارهای کوچک و مبارزه با نژادپرستی سیستماتیک را شدت بخشید. اصلاحطلبان ایران ولی هنوز در پایش و رصد نهادینهٔ عملکرد منتخبانشان و تغذیهشان و تداوم رایزنی و فشار برای تحقق عملی مطالبات و وعدهها بعد از انتخابات ضعیفاند.
- در شرایط محدودیتهای کرونایی و صرفا با اتکا به تبلیغات آنلاین و رسانهمحور و تلفنی هم میتوان مشارکت در انتخابات را افزایش داد
اما حصول این هدف مستلزم اولویت قائل شدن برای تولید محتوای باکیفیت و موثر برای رسانههای نو و اجتماعی و پیامرسانهای موبایلی، طراحی و پخش زندهٔ نطقهای انتخاباتی باکیفیت و کمپین تلفنی قدرتمند برای شهروندان آنلاین یا نتوند (netizens) هاست که امروز اکثر ایرانیان را تشکیل میدهند.
- بسیج رایدهندگان جدید میتواند از تغییر نظر رایدهندگان تعیینکنندهتر شود
در انتخابات ۲۰۲۰ ترامپ ۱۲ میلیون بیش از انتخابات ۲۰۱۶ رای آورد، اما بایدن برد چون توانست ۱۶ میلیون بیش از هیلاری ۲۰۱۶ بسیج رای کند پیروز شد. به تعبیر دیگر، درصد رای ترامپ همان ۴۶ درصد ماند و بخش کوچکی از حامیان ترامپ در ۲۰۱۶ در ۲۰۲۰ نظرشان را تغییر دادند، اما بایدن با بسیج رای بیشتر و افزایش بیسابقهٔ تعداد رایدهندگان پیروز انتخابات شد. بایدن در ائتلاف با سندرز توانست بخش قابل توجهی از بریدگان از حزب دموکرات و آراء سبزها را هم به سبد خودش بریزد؛ کاری که هیلاری در ۲۰۱۶ نکرد. بعضا نیروهای سیاسی بیش از اندازه بر تغییر نظر حامیان رقیبشان تمرکز میکنند و از اهمیت بیشتر اقناع کسانی که رای نمیدهند و بسیج رایشان و بازگرداندن بریدگان و تمرکز بر مرددها غافل میشوند. حصول اطمینان از اینکه در روز انتخابات حامیانتان رای میدهند بعضا از اقناع کسانی که حامیتان نیستند هم مهمتر میشود.
- بسیج رسانهمحور و ملی جایگزین بسیجگری مویرگی محلی نیست
نقش سازماندهی محلی و مویرگی در بسیج رای اقلیتها در پیروزی بایدن در چند ایالت تعیینکننده ظاهر شد. از جمله در ایالت کلیدی جورجیا که هم در انتخابات ریاست جمهوری و هم سنا دموکراتها میوهٔ سازماندهی پرزحمت و میدانی استیسی آبرامز در انتخابات ۲۰۱۸ را چیدند. اصلاحطلبان ایران بعضا بیش از اندازه مشغول بسیج ملی میشوند و از ضرورت توجه به بسیج محلی و مویرگی و مبتنی بر تعامل چهرهبهچهره و زبان و شناسایی مطالبات متکثر و متفاوت و نیازهای خاص گروههای اجتماعی غفلت میکنند.
- الگوی تحرک و بسیج پیشروها در پایین همزمان با ائتلاف پیشروها و میانهروها در بالا کارساز است
پیروزی بایدن بدون بسیج و سازماندهی جنبش جوانان پیشرو در پایین و ائتلاف اوباما و سندرز در بالا در حمایت از او حاصل نمیشد. نیروهای پیشرو اگر تحرک و سازماندهی و بسیج در پایین را با ائتلاف و مذاکره در بالا همراه کنند معمولا دستاوردهای عملی بیشتری خواهند داشت. اصلاحطلبان ایران بعضا یا از سازماندهی پیشروها در پایین غفلت میکنند (همچون ۹۲ تا امروز) و یا از ائتلاف و مذاکره در بالا (همچون ۸۴ تا ۹۲).
- جبههٔ پیشروها نیازمند تجمیع توان گروههای اجتماعی متکثرِ تحت تبعیض است
یکی از مهمترین امتیازات جبههٔ پیشروها در برابر جبههٔ محافظهکاران، توان بیشترشان برای نمایندگی مطالبات گروههای اجتماعی تحت تبعیض است. هر کدام از این گروهها میتوانند اقلیتی بعضا کوچک باشند، اما کنار هم نشاندنشان قدرت بزرگی میسازد و بایدن هم بدون بسیج رای سیاهان و زنان و بدون تجمیع توان اقلیتها و گروههای تحت تبعیض و افزودنشان به حامیانش در طبقهٔ متوسط نمیتوانست پیروز این انتخابات شود. در ایران هم اصلاحطلبان اگر نتوانند علاوه بر گروههای میانی، نمایندگی فرودستان و گروههای اجتماعی تحت انواع تبعیض را بگیرند و اتحادی از اقلیتها و محذوفان بسازند، حتی در بسط دموکراسی و آزادیِ طبقهٔ متوسطپسند هم کمدستاورد خواهند ماند. اصلاحطلبان بدون توجه بیشتر به عدالت نمیتوانند حمایت فعالان محیط زیست، فعالان حقوق زنان، اقلیتهای دینی و زبانی و فعالان حقوق کارگران را جلب کنند.
- تنها با نگاه به نظرسنجیها نمیتوان رایدهندگان را فهمید
پیشبینی کلی نظرسنجیهای معتبر دربارهٔ نتیجهٔ ملی انتخابات آمریکا و نتایج ۴۸ ایالت از ۵۰ اشتباه نبود، اما در دو ایالت خطای بسیاری از این نظرسنجیها بیش از حاشیهٔ خطاپذیریِ اعلامشدهشان بود و عموما میزان رای ترامپ کمتر از نتیجهٔ نهایی پیشبینی شده بود. افزون بر این درصد و تعداد آراء ترامپ و بایدن در طول ماههای قبل از انتخابات در پارهای از ایالتهای پاندولی تغییرات قابل توجهی کرد و در نهایت در چند ایالت چند ده هزار رای تعیینکننده شد. نتیجهٔ روشنی که میتوان گرفت این است که اولا نباید بر اساس نظرسنجیها از ماهها پیش از انتخابات عقب کشید و ناامید شد و بسیج رای تا روز آخر میتواند نتیجه را تغییر دهد، ثانیا برای فهمیدن رایدهندگان نتایج نظرسنجیها را باید با سایر دادههای کیفی تکمیل کرد، و ثالثا تکنیکهای نظرسنجی هنوز جای بهبود و اصلاح و افزایش دقت دارند.
- دموکراسی همیشه در برابر اقتدارگرایی و پاپولیسم نیازمند حفاظت است
حتی در مواردی که دموکراسی نهادینه و تحکیم میشود، همچنان در برابر اقتدارگرایی و پاپولیسم نیازمند حفاظت است. تا چند سال پیش کمتر ناظری میتوانست باور کند در آمریکا نامزدی که با اختلاف ۷ میلیون رای میبازد حاضر به پذیرش شکست آشکارش نشود، حامیانش در اقدامی شبهکودتایی به ساختمان کنگره حمله کنند و رئيس جمهور آمریکا در حدی که در دورهٔ ترامپ شاهد بودیم از تبعیض، تجاوز به آزادیهای اساسی شهروندان و حمله به ارکان دموکراسی و آزادی رسانهها حمایت کند. دموکراسی چیزی نیست که یکبار برای همیشه به دست بیاد، صیانت مداوم از آن در برابر اقتدارگرایی و پاپولیسم ضروری میماند و نیازمند هشیاری و مشارکت فعال شهروندان و نهادهای دموکراسیخواه است. نتایج این انتخابات نشان داد که پایگاه اجتماعی ترامپ وسیع و عمیق است و در صورت ضعف عملکرد نیروهای عدالتجو و دموکراسیخواه، در آینده احتمال بازگشت این جریان به قدرت وجود دارد. در ایران که نهادها و سنتهای دموکراتیک ضعیفترند، این تهدید مدام از سوی جریانهای اقتدارگرا و پوپولیست حتی جدیگرفتنیتر است.
- عاطفهسالاری در سیاست انتخاباتی رو به تقویت است
انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا شاهدی جدید بود بر اینکه آنچه به عاطفهسالاری (emocracy) مشهور شدهاست در سیاست انتخاباتی رو به تقویت است و از آفات دموکراسیهاست. ترامپ بیش از اینکه بر تبلیغات برنامهمحور متکی باشد، بر عواطف شهروندان سوار بود؛ عواطف قدرتمندی مثل ترس و نفرت و خشم و اشتمئزاز و افتخار که گرچه خادم منافع رایدهندگان نبود، اما به آنها هویت و حس تعلق به جماعت میداد. به نظر میرسد در سایر کشورها، از جمله ایران، نیز زمینهها و علل مشابهی تبلیغات عاطفهمحور را در سیاست انتخاباتی تقویت خواهد کرد و کاهش آسیبهای آن نیازمند آمادگی بیشتر نیروهای اصلاحجو است.
- دموکراسی کارآمد نیازمند آموزش عمومی باکیفیت و کاهش انواع نابرابری است
در تحلیل پژوهشگران از علل تقویت گرایشهای پاپولیستی و اقتدارگرا که به برآمدن امثال ترامپ میانجامد توجه به دو عامل برجستهتر است: ۱- انواع نابرابری (در آمریکا به ویژه نابرابری اقتصادی و نابرابری نژادی) و ۲- آموزش غیرفراگیر و کمکیفیت عمومی. پرورش شهروندانی که ظرفیتهای شناختی و احساسی لازم برای آسیبپذیر نشدن در برابر عاطفهسالاری و خبر جعلی و تبلیغات پوپولیستی داشته باشند نیازمند سرمایهگذاری بیشتر دولتها روی افزایش شمول و کیفیت آموزش عمومی و کاهش انواع تبعیض و نابرابری است. اصلاحطلبان ایران هم نیازمند توجه بیشتر به این دو ضرورت و پرورش ظرفیتهای دموکراتیک شهروندان اند، اگر میخواهند شاهد برآمدن ترامپهای وطنی نباشند.
- انتخابات مقدماتی علاوه بر انتخاب دموکراتیک نامزد، به انتخاب برنامههایی که به مطالبات شهروندان بهتر پاسخ میدهد هم میانجامد
در فرآیند انتخابات مقدماتی حزب دموکرات نامزد میانهروها پیروز شد اما برنامه و دستور کار حزب به وضوح چند گام به سمت عدالتخواهانهتر شدن و پاسخ به مطالبات شهروندان دموکرات حرکت کرد. انتخابات مقدماتی برای انتخاب نامزد یک حزب/جبهه به شناسایی مسائل ملموس و انتخاب برنامههایی که در بسیج رای و نمایندگی پایگاه اجتماعی هر حزب هم کمک میکند. در ایران هم نیروهای سیاسی نیازمند استفاده از فرآیند انتخابات مقدماتی برای انتخاب نامزد و برنامهایاند که پایهٔ اجتماعیشان را بهتر نمایندگی کند. استفاده از مکانیزم انتخابات ترجیحی (ranked choice) هم در چند ایالت به دموکراتیکتر شدن نتیجهٔ انتخابات انجامید و شایسته است در ایران هم مطالبه و تلاش برای استفاده از این مکانیزم رایگیریِ کارآتر و دموکراتیکتر افزایش یابد.
- رای پستی در شرایط کرونا و برای افزایش مشارکت در انتخابات کارساز است
۴۶ درصد آراء شهروندان در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا پستی و غیابی داده شد. متاسفانه در ایران هنوز امکان رای پستی و غیابی فراهم نشده است و ایجاد امکانش به افزایش مشارکت در انتخابات، به ویژه در شرایط شیوع کرونا، و رای درصد بیشتری از میلیونها ایرانی خارج از کشور میانجامد. افزایش روزهای رای دادن حضوری هم به این هدف کمک میکند.
- شفافیت و سلامت فرآیند انتخابات و استقلال قضایی به اقناع شهروندان معترض به نتایج کمک میکند
قضات سطح ملی و ایالتی که بعضا توسط خود ترامپ منصوب شده بودند در ۶۰ پروندهٔ شکایت دربارهٔ سلامت و نتایج انتخابات علیه ترامپ رای دادند. فرآیند برگزاری انتخابات و انتشار نتایج هم شفاف و در برابر دوربینها و دید رسانهها، ناظران و شهروندان انجام شد. این دو عامل باعث شد بخشی از حامیان ترامپ و معترضان به نتایج انتخابات به تدریج قانع شوند که بایدن واقعا پیروز انتخابات شده است و شهروندانی که قانع نشدند هم نتوانند مانع به قدرت رسیدن نامزد پیروز شوند. در ایران هم برای دادرسی عادلانه و مستقل به شکایات انتخاباتی و هم برای افزایش شفافیت و سلامت فرآیند برگزاری انتخابات راه بلندی در پیش داریم و مطالبهگری، ائتلافسازی و تلاش نهادینهٔ بیشتری برای رسیدن به این دو هدف ضروری است.
فیلمهای مصاحبه به همراه سوال و جوابهایی در حاشیهی آن
بخش اول:
بخش دوم:
انتهای پیام
فوکویاما – فرانسیس
یکی از عوامل موثر در قطبگرایی سیاسی عمیق و خطرناک در کشور ، فناوری های جدید بوده است که توانایی نهادهای موجود مانند رسانه ها یا خود دولت را در شکل دادن به آنچه مردم باور دارند، تضعیف می کند. براساس نظرسنجی اخیر کوینیپیاک ، امروز 77 درصد جمهوری خواهان معتقدند در انتخابات سال 2020 تقلب صورت گرفته است. ده ها میلیون نفر به ترامپ رأی دادند و همچنان از او حمایت می كنند زیرا معتقدند كه آنها دموکراسی را از حزب دموكرات كه انتخابات ریاست جمهوری را دزدیده است دفاع می كنند. قطع ارتباط ترامپ با توییتر و فیس بوک پس از حمله 6 ژانویه به کاپیتولی می تواند به عنوان یک واکنش اضطراری توجیه شود: تحریک به خشونت با حق آزادی بیان فرق دارد. اما در نهایت، شرکت های خصوصی حق ندارند به طور مستقل چنین تصمیمات مهم اجتماعی بگیرند