تارا و شاهین، خودروهای پر اشتباه بازار غیررقابتی

امیرحسین ناظری کنزق، انصاف نیوز: «به هر مهندسی در اروپا تکنولوژی موتور شاهین [محصول جدید سایپا] را تعریف می‌کنم می‌گوید مگر چنین چیزی ممکن است!» این جمله را یک کارشناس خودرو ساکن اروپا می‌گوید. نه از این جهت که تکنولوژی بسیار پیشرفته‌ای دارد، بلکه از این جهت که کاری عجیب و دور از استاندار در موتور این خودرو انجام شده است.

این کارشناس می‌گوید قیمت خودرو در ایران بسیار کمتر از تمام دنیا است ولی مساله‌ی اصلی نبود کیفیت و بازار رقابتی است. خودرو در ایران به نسبت بسیار ارزان است ولی کیفیت‌ها قابل مقایسه نیست. از طرفی این ارزانی به دلیل قیمت نامتعارف ارز است.

«امین آزاد» کارشناس مسائل خودرو آماری ارائه می‌دهد که در ایران سالیانه 2 میلیون تقاضای خودرو وجود دارد ولی 800 هزار تا یک میلیون خودرو تولید می‌شود و این مشکل اساسی است. و این هم مربوط به انحصار ایران خودرو و سایپا است.

«اینکه ایران‌خودرو و سایپا به راه درست نمی‌روند به خاطر عدم خصوصی سازی درست و بازار آزاد است.» این جمله را هم همین کارشناس خودرو گفته است. او معتقد است خودروسازان داخلی از فرصت برجام استفاده‌ی اشتباهی کردند، اگرنه حالا در شرایط خیلی بهتری بودند.

او در بخشی از حرف‌هایش اشاره می‌کند که ایران خودرو و سایپا مانند طفل 50 ساله‌ای هستند که هنوز راه رفتن را یاد نگرفته‌اند!

در ادامه مشروح گفت‌وگوی انصاف نیوز با این کارشناس خودرو را می‌خوانید.

انصاف نیوز: بسیاری معتقدند قیمت خودرو در ایران نسبت به دنیا گران است. آیا این باور درست است؟

امین آزاد: بگذارید با مثال بررسی کنیم. دنا یک خودروی کلاس سی است. شما اگر بخواهید در اروپا یک ماشین کلاس سی توان موتور پایین خریداری کنید قیمت آن بین ۱۵ تا ۲۰ هزار یورو است. اگر بخواهید ماشینی با توان موتوری مشابه دنا پلاس توربو را خریداری کنید قیمتش چیزی حدود ۳۰ هزار دلار است. اما مسئله توان موتور نیست. این خودرو که قیمت آن حدود ۳۰ هزار یورو است موتور مشابه دنا پلاس توربو دارد ولی از لحاظ ایمنی، مولتی مدیا، مصرف سوخت و آلایندگی و کیفیت مواد مصرفی بسیار بهتر است. اینجا تفاوت اصلی است. برای همین گفته می‌شود که نمی‌توان قیمت خودرو داخلی را با خودروهای خارجی مقایسه کرد. چون مشابهی ندارند.

یا نمونه دیگری را می‌گویم. خودروی تیبا ۲ مانند فیات پاندا در ایتالیا است. این دو خودرو از نظر سایز و توان موتور بسیار شبیه همدیگر هستند. اما به لحاظ تست تصادف، کیفیت مواد مصرفی و… یک درجه بالاتر است. تصور نکنید که فیات پاندا هم خودرو درجه یک است. این نکته را هم نباید فراموش کنیم فیات پاندا به‌هیچ‌عنوان مشکلات کیفیت تیبا را ندارد. این خودرو در ایتالیا حدود ۸ تا ۹ هزار یورو است. اگر به قیمت روز حساب کنیم این خودرو تقریباً ۳۰۰ میلیون تومان قیمت دارد. این باعث می‌شود خودروهای تولید داخل با خودروهای دنیا متفاوت باشند.

خودروسازان داخلی دقیقاً از همین نکته سوءاستفاده می‌کنند. در حالی که خودروساز داخلی از کارگر و مهندس ایرانی استفاده می‌کند. مهندس ایرانی نهایتا ۱۰ میلیون حقوق دارد یعنی ۳۰۰ یورو در حالیکه مهندس شرکت فیات حداقل ۲۵۰۰ یورو حقوق دارد. این اختلاف هزینه در نیروی کار است که در بقیه بخش‌ها مانند انرژی و… هم وجود دارد. اینجا برق، گاز و… کارخانه‌ها بسیار گران است در حالی که در ایران یارانه ای است.

اینجا گازوئیل لیتری ۱.۲ یورو است در حالیکه در ایران بسیار کمتر است. در هر دو کارخانه حمل و نقل با کامیون است و گازوئیل مصرفی ناوگان حمل و نقل روی قیمت نهایی تاثیر دارد.

بسیاری از مواد اولیه را هم خودروسازان ارزان‌تر می‌خرند. برای نمونه ما از پلیمر داخلی در خودروهای مان استفاده می‌کنیم. یا از فولاد ایرانی استفاده می‌کنیم. پس در مواد اولیه هم خودروساز داخلی نسبت به خودروساز خارجی هزینه کمتری می‌دهد.

نکته بعدی در مورد قطعات است. ما بسیاری از قطعات خارجی را از چین تهیه می‌کنیم. در اروپا این اتفاق نمی‌افتد. حتی اگر چنین چیزی رخ بدهد هزینه حمل و نقل از چین تا اروپا بسیار بیشتر است و همچنین در اینجا قطعات باید کیفیت بالاتری داشته باشند.

پس این باور عمومی که ما خودروها را گران می‌خریم باور اشتباهی است؟

این که گرانی می‌خریم باور اشتباهی است ولی اینکه خودروهای ما کیفیت ندارد، محصولات ما قدیمی است و بازار خودرو در ایران انحصاری است باورهای کاملاً درستی است.

بگذارید برای شما مثالی بزنم. تویوتا یاریس حدود ۱۲ تا ۱۳ هزار یورو قیمت دارد. موتور آن هم قدرت با موتور تیبا است. اگر آن ماشین همین امروز با تعرفه گمرکی صفر وارد ایران شود قیمتش حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان می‌شود. یعنی یک ماشین هم کلاس تیبا که تولید تویوتا است تقریباً سه برابر آن قیمت دارد. در این حالت بازهم تیبا فروش خود را دارد چون قیمت خوبی دارد.

همین حالا هم تویوتا یاریس در ایران وجود دارد. قیمت مدل‌های قدیمی هم نسبتاً بالاست. برای نمونه تویوتا یاریس هاچ‌بک مدل ۲۰۱۴ حدود ۳۰۰ میلیون قیمت دارد ولی خریدار خود در ایران را دارد.

برای اینکه در اینجا بحث کیفیت مطرح است. نکته دیگری را هم در نظر بگیرید. بازار اروپا بسیار شبیه به بازار ایران است چون مالیات‌های بسیار سنگین از مصرف کننده و تولیدکننده می‌گیرند. روی هر ماشین حداقل ۲۲ درصد مالیات گرفته می‌شود. اما در اروپا چون بازار خرید و فروش آزاد است، قیمت خودرو دست دوم با ایران به‌هیچ‌عنوان قابل قیاس نیست.

دو دلیل برای این تفاوت قیمت وجود دارد. اول آنکه هزینه تعمیرات در اینجا بسیار زیاد است و دوم این که چون تعداد تولید کننده‌ها زیاد است آنها خودرو را با شرایط بسیار خوب به مصرف کننده می‌فروشند.

دوباره برمیگردیم سر تویوتا یاریس. این خودرو ۱۲ هزار یورو قیمت دارد اما اگر شما بخواهید یک خودروی مدل ۲۰۱۴ یا ۲۰۱۵ با ۵۰ هزار کیلومتر کارکرد را خریداری کنید قیمت آن حدود ۵ هزار یورو می‌شود.

یا خودروهای مشابه سمند و دنا که گفتم تولیدات ما بسیار ارزان‌تر از مشابه خارجی آن است. اگر بخواهیم مشابه این خودروها را دست دوم تهیه کنیم بسیار ارزان‌تر هستند. مثلاً اگر یک بی ام و سری ۳ که ۸۰  هزار کیلومتر راه رفته باشد را شما می‌توانید با ۱۰ هزار یورو خریداری کنید. اینجا جایی است که تغییر ایجاد می‌شود.

اگر چنین شرایطی در بازار ایران وجود داشت، شما به عنوان مصرف کننده یک دنا پلاس توربو خریداری می‌کنید یا یک بی ام و سری ۳ با ۸۰ هزار کیلومتر کارکرد؟ قطعاً مصرف کننده سراغ بی ام و می‌رود.

این چیزی است که در بازار ایران وجود ندارد. دلیل آن هم کاملاً مشخص است. بازار فقط در اختیار دو خودروساز است. پس در بازار دست دو هم دلالی وجود دارد.

اگر خودروسازان خارجی در بازار ایران وجود داشتند آن موقع ایران خودرو نمی‌توانست اینطور با برگزاری لاتاری خودرو بفروشد. آن موقع مجبور می‌شد مانند خودروسازان اروپایی به مصرف کننده تسهیلات بدهد. شما در اروپا اگر بخواهید خودرو بخرید، نسبت به درآمد شما برای شما خودرو لیزینگ می‌کنند. به خاطر اینکه اینجا توجیه دارد که مصرف کننده خودرو دست دوم بخرد. در بازار ایران چنین چیزی وجود ندارد.

همواره عرضه در ایران کمتر از تقاضا بوده. این عرضه هم همیشه توسط ایران خودرو و سایپا کنترل شده است و می‌شود. اگر اتفاقی هم بیافتد به وسیله شورای رقابت یا خودروسازان قیمت را کنترل می‌کنند.

البته خودروسازان دیگری هم وجود دارند.

آنها نخودی هستند. اصلا خودروساز نیستند بیشتر کارشان مونتاژ است. اکثرشان هم خودروهای چینی در بازار را مونتاژ می‌کنند. تعدادشان هم کم است. مجموع تولید این خودروسازان کمتر از ۲۰ درصد تولید یکی از دو شرکت بزرگ یعنی ایران خودرو و سایپا است. این یعنی اصلاً نمی‌توانند روی بازار رقابتی تاثیر بگذارند.

طبق آمار بازار خودرو ایران چیزی بین یک و نیم تا دو میلیون در سال تقاضا دارد در حالی که چیزی بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون خودرو در آن تولید می‌شود. این باعث می‌شود که نرخ خودرو بالاتر از قیمت واقعی آن باشد. اما اگر خودروسازان خارجی وجود داشتند شرایط متفاوت می‌شد.

در شرایط فعلی با وجود تعرفه‌ها چنین امکانی وجود ندارد. سال ۸۴ بود که دولت تصمیم گرفت سالیانه ۲۰% از تعرفه واردات خودرو را کاهش دهد. اگر با همان فرمول ادامه می‌دادیم الان تعرفه واردات خودرو صفر یا نزدیک صفر بود.

تصور کنید همان تویوتا یاریس که راجع به آن حرف زدیم با تعرفه ۲۰ درصد وارد کشور شود. قیمت آن حدود ۵۰۰ میلیون می‌شود. همانطور که بحث کردیم خیلی‌ها حاضرند سه برابر تیبا پول بدهند ولی تویوتا یاریس سوار شوند.

بعد از مدتی این خودرو بازار دست دوم هم پیدا می‌کند در بازار دست دوم دیگر قیمت ۵۰۰ میلیون نیست حدود ۲۰۰ میلیون می‌شود. در آن شرایط مصرف کننده تویوتا یاریس با  پنج سال کارکرد را ۲۰۰ میلیون تومان می‌خرد یا تیبا را با ۱۵۰ میلیون تومان؟ اگر من مصرف کننده باشم حتماً تویوتا یاریس را می‌خرم.

در این شرایط که این اتفاق نیفتاده است، بحثی وجود دارد که قیمت خودرو را آزاد کنیم یعنی شورای رقابت دخالتی در بازار خودرو نکند و خودروسازان تصمیم گیرنده باشند. در شرایط فعلی این کار می‌تواند کمکی بکند؟

به خاطر اینکه تولید در اختیار دو خودروساز است این کار هیچ کمکی نمی‌کند. مثلاً اگر قیمت خودرو پایین بیاید تصمیم می‌گیرند که خودرو به بازار عرضه نکنند، به همین سادگی قیمت خودرو بالا می‌رود. چون بازیگر دیگری در این بازار وجود ندارد.

تا زمانی که مردم تکنولوژی و خودروهای جدید را نبینند، تا زمانی که بازار انحصاری است هیچ اتفاقی نمی‌افتد.

به نظر من شورای رقابت یک بازی است. حالا هم که بحث بازار آزاد است آن هم یک بازی است. هر بار قوانین به نفع خودروسازان تغییر پیدا می‌کند. مشخص است که چرا می‌خواهند چنین کاری [آزاد کردن بازار خودرو] را بکنند.

 این‌ها تصور می‌کردند که قیمت دلار با روی کار ماندن ترامپ بالاتر می‌رود و از طریق شورای رقابت می‌توانستند همینطور با لاتاری خودرو را بفروشند. ولی وقتی چنین اتفاقی نیفتاد آزاد بودن بازار بیشتر به نفع خودرو ساز است.

در واقع کاری که خودروسازان می‌کنند این است که خودروی را الان می‌فروشند و مدتی بعد تحویل می‌دهند. با این کار کم بود نقدینگی خود را با تولید سال آینده خود جبران می‌کند. این کار باعث می‌شود هرروز خودروسازان بیشتر دچار بیماری مالی بشوند.

چون این خودروسازان رفته‌اند و وام گرفته‌اند. برای تسویه این وام محصول سال بعد یا دو سال بعد خود را می‌فروشند. بعد در آن زمان خودرو گران‌تر شده و دوباره مجبور می‌شوند از بانک وام بگیرند و این چرخه ادامه پیدا می‌کند. در این میان فقط مصرف کننده است که آسیب می‌بیند.

درست است که قیمت خودرو در ایران نسبت به هم کلاس‌های جهانی خود بسیار ارزان‌تر است ولی کیفیت ایران بسیار متفاوت است. آیا شما می‌توانید تیبا را با تویوتا یاریس مقایسه کنید؟ تیبا حدود ۵ هزار یورو قیمت دارد. مشابه موتوری آن یعنی تویوتا یاریس حدود ۱۲ هزار یورو قیمت دارد آیا این دو با هم قابل مقایسه هستند؟ کیفیت خودرو دسته دوم تویوتا یاریس که هم قیمت تیبا نو است بسیار بالاتر از تیبای صفر است.

یا نمونه دیگر شما می‌توانید یک مرسدس بنز کلاس c پنج سال کار کرده را با دنای صفر مقایسه کنید؟ در حالی که قیمت هر دوی آنها یکی است. این مرسدس بنز حدود ۱۲ هزار یورو است.

من دارم در مورد ۵ سال قبل مرسدس بنز حرف می‌زنم، ماشین ۵ ستاره ایمنی اروپا، ۶ کیسه هوا، سیستم مولتی مدیا، استاندارد یورو ۵ و… بخشی از امکانات آن است. یعنی چند سر و گردن از نظر همه چیز بالاتر از دنای ایرانی است. بعد از ۵۰ تا ۱۰ سال هم ایرادات آن خیلی کمتر از خودروی صفر ماست که از کارخانه بیرون می‌آید.

اگر خودروسازان خارجی به ایران بیایند چنین اتفاقی در ایران هم می‌افتد. در اروپا الان شرایط همین‌طور است که خودروی دست دوم بسیار ارزان است. با این وجود شرکت‌ها شرایط فروش خوب و خدمات پس از فروش می‌دهند که مشتریان به سمت خودروی نو می‌روند.

البته من در تمام مدت خودرو داخلی را با بازار اروپا مقایسه کردم. بازارهای ارزان‌تری مانند دبی هم وجود دارد. اروپا از نظر جمعیتی و مالیاتی نزدیک به ایران است. هیچ راهی وجود ندارد که بازار خودرو ایران درست شود مگر اینکه این انحصار را بردارند.

اینکه گفته می‌شود ارز از کشور خارج می‌شود به نظر من خیلی صحیح نیست. همین خودروهای تولید داخل هم تقریباً همان میزان ارز از کشور خارج می‌کنند. خود محصول یک میزان ارزی را از کشور خارج می‌کند. (مثلاً پراید تا زمانی که تولید می‌شد ۱۵۰۰ دلار ارز از کشور خارج کرد) به جز این شما برای تلفات جاده‌ای خود به واسطه ناایمن بودن خودروهای داخلی هزینه می‌کنید، شما برای آلودگی هوا به واسطه آلایندگی خودروهای داخلی هزینه می‌کنید، شما برای سوخت یارانه پرداخت می‌کنید و این خودروها به نسبت مشابه خارجی خود مصرف بیشتری دارند. اگر تمام اینها را حساب کنید متوجه می‌شوید که همان میزان ارز از کشور خارج شده است. فقط مردم از خودروهای روز محروم شده و خودروسازان لوس می‌شوند!

در چنین شرایطی چرا خودروساز به سمت ایمنی بیشتر برود؟ چرا امکانات جدیدی روی خودرو بگذارد؟ وقتی رقابتی در بازار وجود ندارد و هر چیزی که تولید کند می‌تواند بفروشد و حتی برای آن لاتاری برگزار کند. در چنین شرایطی خودروساز ما هیچ وقت پیشرفت نمی‌کند. فقط با حضور دولت گاهی تغییراتی رخ می‌دهد. اینهم کاملاً مشخص است که با تغییر دولت‌ها و وزرا تغییر می‌کند.

دو سال پیش وقتی هنوز آمریکا از برجام خارج نشده بود رنو قرار بود در ایران سرمایه‌گذاری مستقیم کند. آنقدر شرکت‌های داخلی جلوی این کار سنگ اندازی کردند که ترامپ از برجام خارج شد و آنها هم چون سرمایه گذاری نکرده بودند به سادگی از ایران رفتند.

در آن شرکت سرمایه گذار هم دولت سهام داشت، سازمان گسترش ۲۰ درصد سهام شرکتی را داشت که قرار بود رنو در آن تولید مستقیم کند. اما اینها از سرمایه‌گذار خارجی حتی زیر نظر دولت انگار که می‌ترسند. به خاطر این که خودشان می‌دانند اوضاع چطور است.

همیشه اعلام می‌کنند که خودروهای ما ارزان است، راست هم می‌گویند اما مردم باور نمی‌کنند. در این شکی نیست که امروزه ارزان‌ترین خودروهای جهان در ایران تولید می‌شود ولی ما ایمنی و دیگر استانداردها را کنار گذاشتیم.

از طرفی در حال حاضر قیمت ارز غیر منطقی است. تصورکنید قیمت یورو الان ۷ هزار تومان بود. شما در آن صورت با قیمت دنا می‌توانستید مزدا ۳ جدید بخرید.

این یک فرصت بسیار خوبی برای خودروسازان داخلی بود تا  برای صادرات از آن استفاده کنند. اگر تیبا کمی کیفیت بهتری داشت می‌شد با یک ماشین ۵ هزار یورویی بازار و تمام کشورهای در حال توسعه را فتح می‌کرد. چون رقیبی با این قیمت تقریباً وجود ندارد. فقط رنو کوئید است که چنین قیمتی دارد.

ولی متاسفانه هیچ کار تحقیق و توسعه‌ای برای بهبود کیفیت ماشین‌های ایرانی صورت نگرفته است. در حال حاضر پلتفرم تیبا و کوییک مربوط به ۴۰ سال پیش است. این ماشین‌ها مشکل آلایندگی و ایمنی دارند.

انصاف نیوز: چرا خودروسازان قیمت محصولات خود را بسیار پایین‌تر از قیمت بازار در سامانه کدال ثبت می‌کنند. برای نمونه تیبا در کدال حدود ۴۰ میلیون ثبت شده در حالی که در بازار حدود ۱۲۰ میلیون است؟

در مورد اینکه قیمت خودرو چقدر در ایران تمام می‌شود واقعاً نمی‌شود هیچ اظهار نظری کرد. مثلاً زمانی که پراید را ۴۰ میلیون تومان می‌فروختند اخبار و گزارش‌های وجود داشت که برای خودروساز ۲۰ میلیون تومان تمام می‌شود. در همان موقع شرکت سایپا اعلام می‌کرد که روی پراید حداقل ۷ میلیون ضرر می‌دهد. واقعاً نمی‌شود گفت که کدام حرف صحیح است.

به خاطر اینکه گاهی هزینه‌های اشتباهات مدیریتی را هم روی قیمت خودرو حساب می‌کنند. مثلاً در فلان کشور آفریقایی سایت تولیدی زدند و آن سایت ورشکست شده حالا میلیون‌ها دلار ضرر آن سایت را روی قیمت خودرو سرشکن می‌کنند همه می‌گویند ما روی خودرو ضرر می‌دهیم.

یا مثلاً خودرویی که باید در تهران تولید شود را با فشار یک نهاد می‌روند در شهرستان خط تولید برایش راه می‌اندازند. این کار فقط باعث می‌شود هزینه حمل و نقل زیاد بشود. گاهی زیاد بودن قیمت خودرو هزینه‌های اشتباهات مدیریتی است.

به نظر من شفاف‌ترین موضع گیری در مورد قیمت خودرو را سال ۸۵ مدیرعامل وقت سایپا کرد. در آن زمان پراید ۷ میلیون بود، او قیمت تمام شده را چهار و نیم میلیون تومان اعلام کرد.

ولی در حال حاضر ما واقعاً نمی‌دانیم که خودروسازان روی هر خودرو ضرر می‌دهند یا سود می‌کنند. چون فرمول مشخصی ندارد که فقط قیمت خودرو را حساب می‌کنند یا هزینه اشتباهاتشان را هم روی قیمت خودرو سرشکن می‌کند.

با آمدن محصولات جدید مثل تارا و شاهین بازار رقابتی‌تر می‌شود؟

در این بازاری که فقط دو خودروساز وجود دارند تا حدی کمک می‌کند. تنها جایی که کمی رقابت وجود دارد فقط همین خودروهای جدید است. ولی این رقابت حداقلی است. چون بازار انحصاری است و فقط دو تولید کننده وجود دارد در نهایت به نفع مصرف کننده تمام نمی‌شود. چون قیمت‌ها را خودشان اعلام می‌کنند و رقابتی وجود ندارد.

مثلاً زمانی که دنا پلاس توربو وارد بازار شد قیمت کارخانه آن ۲۵۰ میلیون تومان بود ولی همان روزی که تحویل مشتری دادند قیمت آن در بازار آزاد به ۶۵۰ میلیون تومان رسید. در بازار انحصاری وقتی شما محصول متوسطی را هم بدهید چنین اتفاقی می‌افتد.

حالا من سوالی دارم اگر ۳ سال قبل اش بود هیوندای اکسنت در کرمان خودرو تولید می‌شد هم این خودرو به این قیمت می‌رسید؟ قطعاً خیر.

هرچند این تولیدات جدید حرکت رو به جلو است ولی چون انحصار وجود دارد حتی این حرکت‌ها هم توسط مردم دیده نمی‌شود ایران خودرو و سایپا با تارا و شاهین یک قدم به جلو حرکت کردند ولی چون بازار رقابتی نیست اینها پر از اشتباه هستند.

برای نمونه اگر بازار رقابتی بود و محصول مشابه شاهین وجود داشت این‌ها محصول را با چنین نیرویی محرکه‌ای وارد بازار نمی‌کردند. پلتفرم شاهین و طراحی آن بد نیست. ولی موتور آن یک موتور قدیمی است. آنها یک موتور ۸ سوپاپ را توربو کردند. این کار آنقدر عجیب و غریب است که به هر مهندسی در دنیا بگویید تعجب می‌کند. تقریباً هیچ خودرو سازی در دنیا موتور هشت سوپاپ استفاده نمی‌کند. برای خودرو شاهین، همان موتور هشت سوپاپ تیبا را توربو کرده‌اند تا قدرتش بیشتر شود و به مصرف کننده ارائه داده‌اند. اگر بازار رقابتی بود چنین اتفاقاتی نمی‌افتاد. خودرو ساز صبر می‌کرد و یک سال دیرتر با موتور بهتری محصول را وارد بازار می‌کرد.

در مورد تارا هم همینطور این پروژه با سرعت بسیار زیادی انجام شد. به قدری با شتاب این کار را کردند که وقتی محصول رونمایی شد از نظر بسیاری از منتقدین درزها و طراحی آن ایراد داشت. ولی برای خودروساز مهم نیست چون هرچیزی که تولید کند مردم می‌خرند.

گفته می‌شود ممکن است دوباره برجامی صورت بگیرد و فضا باز شود. اگر مثل چند سال پیش، یعنی اوایل برجام خودروسازهای خارجی وارد شوند و خودروهای چینی هم وارد شوند. به بازار رقابتی در کوتاه مدت کمکی می‌کند؟

این اتفاق برای مصرف کننده در کوتاه مدت خوب است ولی از نظر صنعت خودرو اگر نگاه کنیم لزوما به نفع خودروسازان نیست. از نظر صنعتی این مثل شمشیر دو دم است. اگر از فرصت‌ها استفاده کنند عالی است ولی معمولاً از فرصت‌ها استفاده نمی‌کنند.

در همان موقع که برجام اجرا شد؛ سایپا می‌تواند با شرکت avl  اتریش موتور طراحی کند تا الان برای محصول شاهین مشکل موتور نداشته باشد. یا با شرکتی برای طراحی پلتفرم جدید خود کار کند. در آن صورت حتی اگر آمریکا هم از برجام خارج می‌شد دانش فنی آن در کشور می‌ماند.

ولی سایپا به جای این کارها، فقط رفتند و با چینی‌ها مونتاژ کردند. قرار بود روی این خودروی شاهین موتور بریلیانس را بگذارند ولی به خودشان زحمت فکر کردن ندادند که ممکن است تحریم شوند و برلیانس به او موتور ندهد.

این مشکل البته مربوط به مدیر هم نیست. آن مدیر چون می‌داند که چند سال دیگر اینجا مدیر نیست فقط به این فکر می‌کند که الان چه کند که تولیدش بالا برود. یک روند صنعتی طولانی مدت است. خیلی بیشتر از یکی دوسال زمان نیاز دارد. به جز زمان، مدیر باید با دانش و سالم هم باشد.  اگر چنین مدیری زمان کافی داشته باشد. بتواند با دنیا هم ارتباط برقرار کند تازه ما به مرحله‌ای می‌رسیم که خودروسازمان به جای مونتاژ ماشین چینی، برنامه ریزی بلند مدت برای محصولات جدید خود می‌کند.

سایپا در زمان برجام به جای کار کردن با خودروسازان بزرگ رفت و با چانگان و برلیانس کار کرد. پلتفرم همین شاهین را از چینی‌ها خریدند. این پلتفرم مربوط به تویوتا یاریس 2000 است که یک شرکت چینی خریده بود. این را از آنها خریدند و با تغیراتی روانه بازار کردند.

ایران خودرو کمی بهتر کار کرد. با شرکت‌های اروپایی برای طراحی پلتفرم جدید و با شرکت‌های آسیایی برای توسعه‌ی پلتفرم خود قراداد بست. ایران خودرو داشت مسیری درستی را می‌رفت ولی بسیار کند بود. چون به بازار خود مطمئن بودند. آنقدر کند عمل کردند که زمان دو تا سه ساله‌ی برجام تمام شد و دستشان خالی ماند. فقط ایران خودرو شانس آورد که یک همکاری مشترک با پژو کرده بود و دانش فنی پژو 301 را داشت و چون مهندسی قوی‌تری هم نسبت به سایپا دارد، تارا را تولید کرد. می‌شود گفت بروزترین محصول خوروسازی ایران تارا است.

در آن زمان پژو برای اولین بار مستقیما در ایران سرمایه گذاری کرد. پژو 2008 در ایران تولید شد و تا زمانی که تولید می‌شد بهترین خودروی تولید داخل بود.

سایپا فقط یک قرارداد با سیتروئن برای سایپای کاشان بست و یک قراداد با یک شرکت اتریشی که هیچ کمکی به آنها نکرد.

شما نمی‌توانید شرکتی که با انحصار کار کرده و نیرو گرفته است را نمی‌توان ناگهان در بازار رقابتی قرار داد. صنعت خودروسازی ایران شبیه به طفل 50 ساله‌ای شده که هنوز نمی‌تواند راه برود.

بعضی می‌گویند اینکه قطعه سازها سهام خودروسازها را خریده‌اند روی قیمت و کیفیت خودرو تاثیر منفی دارد. نظر شما چیست؟

اینجا هم دو حالت دارد. اول اینکه سهام‌دار تخصصی دارد و خودرو را می‌شناسد ولی چون در بازار انحصاری قرار می‌گیرد بد می‌شود. چون خودروی رقیبی وجود ندارد پس با هر کیفیتی قطعه را می‌تواند به بازار ارائه کند.

در ایران خودرو و سایپا واحدهایی وجود داشت که سطح کیفیت قطعه‌ساز را تعیین می‌کردند. حالا کسی که باید نظارت کند خودش صاحب کار است! یعنی خودرو ساز به جای اینکه به قطعه‌ساز فشار بیارود که قیمت قطعه را پایین بیاورد و کیفیت آن را بالا ببرد هیچ کاری نمی‌کند.

البته در دنیا چنین چیزی وجود ندارد چون نهادهای نظارتی اجازه‌ی چنین کاری را نمی‌دهند چون به لحاظ تئوری باعث ایجاد موقعیت رانت و فساد می‌شود.

سالهاست در ایران قیمت کارخانه با بازار متفاوت است. چرا اینها یکی نمی‌شود؟

چون عرضه همیشه کمتر از تقاضا است. این همیشه به ظاهر به نفع خودروساز است. چون مردم پولشان را در حساب خودروساز می‌خوابانند. اینها به خاطر وجود انحصار در خودروسازی است. اگر رقابت وجود داشت و میزان عرضه بیشتر از تقاضا بود اول کیفیت را بهتر می‌کنند و بعد به فکر صادرات می‌افتند.

همین الان اگر شما به چین بروید در جایی مانند شانگهای برند چینی خیلی کم می‌بینید، یعنی در تهران خیلی بیشتر از شانگهای خودروی چینی می‌بینید. این اتفاق برای این افتاده که خودروسازان چین مجبورند که با برندهای بین‌المللی رقابت کند. پس خودروی خود را بیشتر صادر می‌کند.

ما مثل هیچ کجای دنیا کار نمی‌کنیم. ما فقط می‌خواهیم چرخ را از اول بسازیم. خودروساز ما مثل یک بچه‌ی لوس است که هنوز روی پای خودش نمی‌تواند بایستد.

برخی می‌گویند فلسفه وجود ایران خودرو و سایپا ایجاد اشتغال است. اینکه نمی‌گذارند بازار رقابتی شود به خاطر این است که اینها فعلا سرپا بمانند. به نظر شما این گذاره درست است؟

خیر. اگر بازار درست رقابتی شود این شرکت‌ها زیان ده نمی‌شوند. دوباره مثال برجام را می‌زنم. وقتی برجام اتفاق افتاد تویوتا می‌خواست پارس خودرو را بخرد. سهام شرکت بونزو [زیر مجموعه سایپا] را رنو می‌خواست بخرد. سهام سایپای کاشان را می‌خواست سیتروئن بخرد. پس بخشی از نیروها توسط خارجی‌ها به کار گرفته می‌شدند. از طرفی ایران خودرو و سایپا چابک‌تر می‌شدند و به جای اینهمه تولید کننده ما یک صنعتی داشتیم که به جای اینکه اینهمه به او دلار و یورو تزریق کنیم، او برای کشور ارز آوری می‌کرد.

از طرفی این کار تبدیل به برگ برنده برای ما می‌شد. اگر خودروسازهای خارجی، از جمله آمریکایی‌ها، سرمایه‌گذاری چند میلیون دلاری در ایران کرده بودند اولا ترامپ به این راحتی نمی‌توانست از برجام خارج شود و دوما خودروسازان به این آسانی از ایران نمی‌رفتند.

این اتفاق رخ نمی‌دهد چون ما اشتباه کرده ایم و راه را اشتباه کرده‌ایم. چینی‌ها دقیقاً چنین کاری کرده‌اند. اپل و فورد را آورده‌اند و در کشورشان دخیل کرده‌اند. پس آمریکایی‌ها به این آسانی نمی‌توانند با آنها قطع رابطه کنند.

ما در دهه 80 یک تیم خوب مهندسی برای طراحی موتور در ایران خودرو جمع کردیم. وقتی وزیر عوض شده همه را بیرون کردند و آنها همه در شرکت‌های خوب خودروسازی در دنیا کار می‌کنند. چون شما می‌خواهید یک بچه‌ی لوس را راضی نگه دارید بچه‌های خوبتان هم از پیشتان می‌روند.

صنعت خودرو لوکوموتیو صنعتی هر کشوری است. ممکن است اگر خودروساز کار نکند در پتروشیمی، فولاد و… بخوابد. از طرفی خودرو یک کالای استراتژیک است. می‌شود درک کرد که چرا صنعت خودرو برای دولت مهم است ولی این انحصاری که ایجاد شده صنعت رشد نکرده است.

این به خاطر اختلاف سلیقه است؛ هر وزیر که می‌آید سیاست‌های خود را اجرا می‌کند. از 76 تا 80 ما یک راه را می‌رفتیم. بعد از آن وقتی آقای جهانگیری وزیر شد کل تیم را عوض کرد و همه را فراری داد و سمند ابتر ماند. سیاست او این بود که به سمت رنو برود. تا جایی هم کار پیش رفت. قطعه سازهای ایرانی وارد چرخه‌ی رنو شدند. وزیر بعدی آمد همه چیز را بهم زد!

یک صنعت باید 10 تا 20 سال با یک استراتژی مشخص کار کند تا مشخص شود چه اتفاقی می‌افتد. ما مدام استراتژی عوض می‌کنیم. حتی ما در سوخت هم تغییر سیاست دادیم. ما مدتی روی گازسوز کار کردیم وبعد دوباره آن را رها کردیم.

انتهای پیام