کم و کیف نظرسنجی‌های انتخاباتی در ایران

زهرا منصوری، انصاف نیوز: حسن رسولی، فعال سیاسی نزدیک به محمدرضا عارف، می‌گوید نظرسنجی‌ها باید از سوگیری به دور باشند، مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه در این نظرسنجی اهمیت زیادی دارد و معتقد است که بازار نظرسنجی در ایران شبه انحصاری است. از سوی دیگر بیژن مقدم، فعال رسانه‌ای اصولگرا، معتقد است چون منبع نظرسنجی‎‌ها مشخص نیست همین مسئله از اعتبار آنها می‌کاهد.

آرش غفوری، تحلیلگر کارزارهای انتخاباتی مقیم آمریکا، هم می‌گوید نظرسنجی‌ها در ایران شفاف نیست و نهادها جسارت و جرئت ندارند قبل از انتخابات نتایج نظرسنجی را به طور دقیق منتشر کنند.

در ایران معمولاً چند ماهی مانده به انتخابات موسسه‌ها و نهادهای مختلف درباره‌ی میزان مشارکت مردم و میزان محبوبیت کاندیداها نظرسنجی‌های مختلفی انجام می‌دهند، اما برخی از نهادها نتیجه نظرسنجی را اعلام عمومی نمی‌کنند یا اینکه بدون جزییات به صورت خیلی کلی نتیجه را مشخص می‌کنند. ایسپا، صدا‌وسیما، وزارت اطلاعات و دانشگاه تهران در ایران، نظرسنجی‌هایی را انجام می‌دهند.

انصاف نیوز در گفت‌وگو با حسن رسولی، بیژن مقدم و آرش غفوری به کم و کیف نظرسنجی‌ها در ایران پرداخته که متن کامل آن در پی می‌آید.

رسولی: نظرسنجی‌ها باید از سوگیری به دور باشند

حسن رسولی سخنگوی ستاد محمدرضا عارف در سال 92 درباره‌ی اعتبار نظرسنجی‌ها و مکانیزم آنها به انصاف نیوز گفت: سنجش نظرات پیشا انتخاباتی مردم در قالب شیوه‌ی علمی و فنی بودن نظرسنجی یکی از راهکارهای پیش‌بینی نتیجه سلیقه سیاسی و رفتاری رای‌دهندگان است. انطباق برد این شیوه با جامعه‌ی ایران به نظر من مستلزم لحاظ کردن نکات فنی و اجتماعی است.

در نظرسنجی‌ها انتخاب سوال‌ها و گزینش واژه‌ها به طور طبیعی بایستی به گونه‌ای باشد که هرگونه سوگیری را از نهاد و گروه سنجش افکار به دور بداند و سوالات پرسشنامه به گونه‌ای تنظیم شود که پاسخگو کاملاً بتواند نظر واقعی خودش را اعلام کند. از سوی دیگر همچنین نمونه‌ی آماری، حجم نمونه‌ی گزینش شده، روش نمونه‌گیری و سایر استانداردهای حرفه‌ای و فنی در این نظرسنجی‌ها به طور کامل رعایت شود که نتایج به دست آمده از اعتبار بالاتری برخوردار باشد.»

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب در ادامه بیان کرد: «مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه در این نظرسنجی اهمیت زیادی دارد به موازات رعایت استانداردهای فنی نظرسنجی‌ها بایستی به گونه‌ای باشد که با خصوصیات فرهنگی و اجتماعی و به‌ویژه روانشناسی مردم هر جامعه از جمله ایران قابلیت انطباق داشته باشند. برای مثال عرض می‌کنم یک زمانی شما در یک جامعه نسبتاً آرام مثل سوئیس زندگی می‌کنید، نظرسنجی در این کشورها با کشورهایی مثل ایران و افغانستان متفاوت است. زبان اجتماعی و فرهنگی مردمان این کشورها متأثر از شرایط تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تفاوت‌های فاحشی با یکدیگر دارند. به‎‌ویژه تحولات سیاسی و اجتماعی در زمان بسیار کوتاه و در روزها و ساعات پایانی وقوع یک رویداد مهم مثل انتخابات شکل می‌گیرند و بسیاری از نظر سنجی‌ها به شرط رعایت استانداردها در یک نقطه‌ی زمانی ممکن است ساده و واقعی به نظر رسد، اما هفته‌ی بعد با توجه به متغیر بودن شرایط جامعه همان نتایج به دست آمده برای موعد زمانی بعد متأثر از رویدادهای جدید قابل انطباق و قابل استفاده نباشد.

او درباره‌ی تغییر نظرسنجی‌ها در زمان‌های مختلف اذعان کرد: فرض کنید در همین انتخابات پیش روی ما در عرصه اقتصادی و معیشتی مردم شاهد اتفاق خوشایند باشیم، یعنی تحریم‌ها پایان یابند، امید به شرکت در انتخابات افزایش پیدا می‌کند. البته برعکس این مسئله هم وجود دارد، اگر اخبار بدی در این حوزه به گوش مردم برسد؛ طبیعتاً برای شرکت در انتخابات دلسرد خواهند شد. در انتخابات‌هایی که پس از سال ۶۸ برگزار کردیم، نوع این نظرسنجی‌ها و حتی گمانه‌زنی‌هایی که جریانات سیاسی و گروه‌های مرجع با آنچه که در عمل اتفاق افتاده، کمترین همخوانی را داشته است. در سال ۷۶ اغلب تحلیلگران انتظار داشتند غیر از آقای خاتمی کسی رئیس جمهور شود و در سال ۸۴ آقای احمدی‌نژاد در نظرسنجی‌ها در قعر جدول بود، اما اینها رئیس جمهور شدند.

رئیس ستاد انتخاباتی عارف درباره‌ی تأثیر نظرسنجی‌ها در سال ۹۲ گفت: در سال 92 نتیجه نظرسنجی‌ها دلیل کناره‎‌گیری آقای عارف نبود، بلکه نظرسنجی فقط یکی از مؤلفه‌ها بود. در حقیقت به تشخیص و صلاح‌دید، آقای خاتمی به عنوان رهبر اصلاحات فاکتور مکملی بود که آقای دکتر عارف پیش از آنکه نتیجه نظرسنجی تن بدهد به قولی که پیشاپیش درباره‌ی اجماع داده بود، پایبند باشد.

بازار نظرسنجی در ایران شبه انحصاری است

او با اشاره به بازار شبه انحصاری نظرسنجی بیان کرد: بازار ارائه و دریافت خدمات نظرسنجی در ایران شبه انحصاری است. به دلیل موانع عدیده امنیتی و سیاسی انجام اینگونه پروژه‎‌ها، بخش خصوصی کمتر این امکان را دارد که تعدادی از نخبگان دانشگاهی، اعضای گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران یا علامه یا سایر دانشگاه‌های استان را جمع کند و از موضع یک جمع و نهاد به نظرسنجی ورود پیدا کند. چون جامعه به شدت امنیتی است، از طرفی برخی از نهادها مثل صدا و سیما، وزارت اطلاعات و خبرگزاری ایسنا، این امکان را دارند که از این موانع انتظامی و امنیتی عبور کنند.

رسولی درباره‌ی اینکه برخی از سازمان‌های نظرسنجی که نتایج را بدون ذکر سازمان یا آن نهاد منتشر می‌کنند، گفت: نام خودشان را در این نظرسنجی‌ها منتشر نمی‌کنند، چون این نظرسنجی‌ها را با اهداف بهره‌برداری انجام می‌دهند و برای بازاریابی سیاسی و انتخاباتی نظرسنجی نمی‌کنند. مثل وزارت اطلاعات، صدا و سیما و سایر نهادهای انتظامی.

مقدم: برخی از نظرسنجی‌ها جنبه‌های تبلیغاتی و روانی دارند

بیژن مقدم- مدیرمسئول و سردبیر وبسایت الف- درباره‌ی مکانیزم و اعتبار نظرسنجی در ایران در زمان انتخابات به انصاف نیوز گفت: نظرسنجی انواع مختلفی دارد اما یک بخشی از این نظرسنجی‌ها از قواعد علمی و یک بخش دیگر از قواعد بازاریابی تبلیغاتی و روانی پیروی می‌کنند. مثلاً فرض کنید یک کانال تلگرامی برای خودش یک نظرسنجی می‌گذارد، بسیار روشن است که این نظرسنجی علمی نیست. چون اعضای آن کانال، مخاطبین خاص هستند نه عام. بنابراین این نظرسنجی‌ها جنبه‌های تبلیغاتی و روانی دارند.

او در ادامه بیان کرد: یک بخش دیگری از نظرسنجی‌ها چه به شکل پرسشنامه یا حضوری باشد، چه به صورت تلفنی یا روش‌های دیگر علمی، کاملاً از قواعد علمی تبعیت می‌کنند و براساس تجربه هم این ثابت شده است. طراحی این پرسشنامه‌ها و کسانی که این نظرسنجی‌‎ها را انجام می‌دهند، بر اساس الگوهای علمی و آموزشی است، مجموعه‌ی این عوامل می‌تواند یک نظرسنجی را قابل قبول ارائه دهد.

در ایران مراکز نظرسنجی علمی و معتبر داریم که نزدیک به واقعیت است و می‌تواند ما را با واقعیت جامعه آشنا کند، مثل مرکز نظرسنجی صدا و سیما، دانشگاه تهران و ایسپا اینها جزو مراکز نظرسنجی معتبر هستند. یکی از دلایلی که این نظرسنجی‌ها در ذهن افکار عمومی اعتبار چندانی ندارد، این است که مردم نمی‌توانند نتایج آن را راستی‌آزمایی کنند. در واقع این نظرسنجی‌ها انجام می‌گیرد اما در اختیار خواص است. الان هم رسانه‌ها برخی از این نظر‌سنجی‌ها را منتشر کرده‌اند اما نام مرکز نظرسنجی را نوشته نشده است. در حالی که این کار اشتباه است.

گاهی نتایج نظرسنجی در صبح و بعدازظهر با هم متفاوت است

این فعال اصولگرا افزود: نظرسنجی‌های انتخاباتی چند سوال کلیدی دارند،اینکه به کدام کاندیدها رای می‌دهید یا اینکه اصلاً در انتخابات شرکت می‌کنید یا خیر. نظرات مردم در هفته‌های مختلف تغییر می‌کند و اگر از یک نفر درباره‌ی شرکت در انتخابات امروز بپرسید، ممکن است نظر امروزش با پنج ماه پیش خودش یکسان نباشد و این به این معنی نیست که آن نظرسنجی غلط بوده است. بلکه نشان می‌دهد جامعه به مسائل جدیدی رسیده است، اینکه می‌گویند مردم ایران شگفتی‌ساز هستند، به این دلیل است که در روز انتخابات نتایج صبح و بعداز ظهر ممکن است با هم متفاوت باشند. پس ما هم مراکز نظرسنجی معتبری داریم که می‌توانیم به آن اعتنا کنیم، دلیلی هم ندارم بگویم نتیجه‌ی این مراکز غیرواقعی است. فقط مشکل این است که نتایج را در اختیار مردم قرار نمی‌دهند. این اعتبار باقی مراکز نظرسنجی را کاهش می‌دهد. در مراکز نظرسنجی در دنیا نتایج خود را با مردم در میان می‌گذارند و اتفاقاً با این کار اعتبار خود را بالا می‎‌برند.

مقدم درباره‌ی بهره‌وری این کاندیدهای انتخابات از نتایج نظرسنجی گفت: برخی از این نظرسنجی‌ها فقط به کاندیدها اعلام می‌شود، اما در کل آنها ممکن است خیلی از نتیجه خوششان نیاید. مثلاً آقای ایکس را در نظر بگیرید که اعلام کاندیداتوری کرده و در نظر سنجی‌ها فقط دو درصد رأی آورده است، آیا باید صحنه‌ی انتخابات را ترک کند؟ بسیاری از کسانی که رئیس جمهور شدند، مثل آقای روحانی در نظرسنجی‌ها، رای ایشان زیر ۲ درصد است اما رئیس جمهور شد. نظرسنجی‌ها در زمان‌های متفاوت نتایج متفاوتی را نشان می‌دهند. مثلاً در همین نظرسنجی‌های انتخابات پیش رو نامزدهایی هستند که حدوداً بیش از ۷۰ درصد از مردم در ابتدا گفتند اصلاً او را نمی‌شناسند، این یک نکته‌ی منفی برای یک نامزد است و باید تلاش کند خود را به جامعه نشان دهد اینکه این کاندید چگونه می‌خواهد رای بیاورد؟ پس کاندیداها هم باید تحلیل دقیقی نسبت به نظرسنجی‌ها داشته باشند و از چند ماه قبل بهترین بهره‌ها را از آن ببرند.

غفوری: صنعت نظرسنجی در ایران و آمریکا با هم قابل مقایسه نیست

آرش غفوری- تحلیل‌گر مسائل انتخاباتی- درباره‌ی شباهت‌ها و تفاوت‌های ساختار نظرسنجی در ایران و آمریکا به انصاف نیوز می‌گوید: در ایران تعداد نظرسنجی کم است، پس صنعت نظرسنجی در ایران و آمریکا با هم قابل مقایسه نیست. ضمن اینکه هرچقدر تعداد نظرسنجی‌ها بیشتر می‌شود، امکان ارائه‌ی مدل‌های آماری افزایش می‌یابد و در ایران این مسئله را نداریم.

او افزود: باید در پرسش‌نامه متد نظرسنجی را به صورت شفاف بگوییم، در ایران باز هم این را نداریم. ایسپا گزارش نظرسنجی خود را منتشر می‌کند، اما انگار به مردم لطف می‌کند. در صورتی که وقتی نظرسنجی می‌کنید باید نتایج آن را به صورت کامل منتشر کنید. هر سوالی که در پرسش‌نامه پرسیده شده را باید به طور کامل منتشر کنید تا بتوانید داده‌های خام آماری را هم منتشر کنید. البته این کاری نیست که همه‌ی موسسه‌ها بتوانند انجام دهند. وقتی نظرسنجی می‌کنید باید بطور مشخص این امکان فراهم شود که بدانند شما از چه روشی استفاده کردید و چه داده‌هایی را وزن دادید. اینکه نظرسنجی به صورت تلفنی یا آنلاین برگزار شده است یا خیر و متغیرها چه بوده است؛ همه‌ی این مسائل را در ایران کم داریم. به نوعی عدم شفافیت وجود دارد. نظرسنجی‌های مختلفی در ایران انجام می‌شود اما انگار برخی از این افراد به آن دسترسی دارند. دلیل آن را هم نمی‌دانم؛ وقتی از مردم نظرسنجی کردید باید به طور شفاف منتشر شود. عدم متدولوژی امکان داوری درست درباره‌ی نظرسنجی را از بین می‌برد، برای افراد مستقلی که بخواهند درباره‌ی نظرسنجی و داده‌های آن اطلاعاتی به دست بیاورند.

او در ادامه به اعتبار نظرسنجی‌ها در ایران پرداخت و گفت: در ایران نظرسنجی‌ها از یک سطحی برخوردار هستند، برای مثال در انتخابات ریاست جمهوری گذشته نتایج نظرسنجی ایسپا  و دانشگاه تهران درست بود، اما مسئله این است که اینها جسارت و جرئت ندارند قبل از انتخابات نتایج نظرسنجی را به طور دقیق منتشر کنند. به یاد دارم دانشگاه یک روز قبل از انتخابات در اکونومیست به زبان انگلیسی گفتند ما پیش‌بینی می‌کنیم نتایج انتخابات اینگونه می‌شود و هیچ جزییات دیگری گفته نشد. اگر به نظر سنجی خود اعتماد دارید باید به طور مشخص تمام داده‌ها را در گروه‌های مختلف کشور از پیر، جوان و دانشگاه و غیردانشگاهی منتشر کنید؛ این اتفاق نیفتاد اما به لحاظ اعتبار به هر حال تا زمانی که متدولوژی آماری و پرسش‌نامه را نداشته باشید، درباره‌ی اعتبار نظرسنجی‌ها نمی‌توان صحبت کرد. اما با توجه به عملکرد ایسپا به نظر می‌آید که متد نظرسنجی‌ها را رعایت می‌کند.

غفوری درباره‌ی اعتنای نامزدهای انتخاباتی به این نظرسنجی‌ها اظهار داشت: کاندیداها از نظرسنجی‌ها استفاده می‌کنند تا بدانند در کدام بخش‌های ریزتر جامعه اقبال آنها کمتر است تا استراتژی انتخاباتی خود را با توجه به آنجا انجام دهند؛ یا بدانند در کجا کدام شعارها مورد اقبال بیشتری است و روی آن کار کنند. وقتی کاندیدی در یک شهری رأی بالایی دارد باید آن را حفظ کنید و بر روی جاهای دیگر متمرکز شوید. اگر می‌دانید در یک استانی رأی ندارید و نظرسنجی‌ها و روند تاریخی هم این را نشان می‌دهد، دلیلی ندارد هزینه و وقتی صرف آن منطقه یا گروه خاص کنید. آنها در هر صورت به شما رای نمی‌دهند. ضمن اینکه نظرسنجی‌ها می‌توانند کمک کنند به اینکه وقتی قرار است یک نامزد به نفع کسی کنار برود، درست تصمیم‌گیری شود. مثلا در دوره‌ی قبل اصولگرایان کاری را به اشتباه انجام دادند؛ چون آقای قالیباف در برابر آقای روحانی بیشتر از آقای رئیسی شانس داشت.

انتهای پیام