ژنرالی که از فراعنه، سان دید

محمدسعید عبداللهی، دانش آموخته سطح سه حوزه و کارشناسی ارشد فلسفه دین دانشگاه تهران در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز با عنوان «ژنرالی که از فراعنه، سان دید» نوشت:

«هله فرعون به پیش آ که گرفتم در و بامت» (مولوی)

فرعون‌ها، رژه‌ی خود را از میدان تحریر آغاز نمودند، درست همان جایی که چندین سال قبل و با به قدرت رسیدن عبدالفتاح سیسی، عده‌ای از جوانان اسلامگرا رژه خود را برای ساقط کردن او شروع کردند. حاکمان امروز مصر مراسم با شکوه خود را «رژه طلایی فراعنه» نام‌گذاری کردند و کنشگران جوان مسلمان، رژه خود را «نبرد برای هویت» نام نهاده بودند و در شعارهایشان از سیسی به عنوان ِفرعون زمان یاد می‌کردند. عجیب آنکه مسیر فراعنه به تمدن (مکانی جدید به نام «موزه‌ی ملی تمدن مصر») رسید و راه آن جوانان، به خانه‌نشینی و بازداشت. باری، دولت سیسی تا اندازه‌ای از حمایت مردمی بهره می‌برد؛ اما کدام مردم؟ مردمی که از بی‌ثباتی‌ واهمه داشتند و تحمل آشوب در خیابان‌های شهر را نداشتند. از این رو برخی از مصری‌ها از برخورد دولت با معترضان حمایت کرده‌اند و برایشان مهم نبود که آن سرکوب‌ها به حق بودند یا خیر. به هر رو، ژنرال سیسی در قدرت ماند تا امروز فارغ از شرایط سیاسی و اقتصادیِ مردمِ کشورش، شاهدِ عبور کردن تاریخ تمدنِ مصر از مقابل خود باشد.

مصرِ معاصر در جستجوی هویتِ خویش، همواره با مدرنیته، چالش‌های بسیار داشته و دارد و گویی هنوز نتوانسته به خوبی از عهده‌ی برخی تناقض‌هایی که گریبان‌گیرش بوده است به‌در آید. استفاده از فراعنه در دو طیف دینی و ملی‌گرا یکی از آن تناقض‌هاست. دولت‌های پیشین مصر نیز پیوسته از تاریخ و تمدن این کشور برای تهییج احساسات ملی‌گرایانه استفاده کرده‌اند و از سویی دیگر، کنشگران دینی این اقدام دولت‌ها را با ماهیت اسلامی عربی این کشور که نفوذ قدرتمندی بر هویت مردم مصر دارد، در تضاد می‌بینند. برای ما ایرانیان نیز، دیدن این نمایش عظیم و شکوهمند و تفاخر تاریخی، یادآور گذشته‌ای نه چندان دور و جشن‌های دوهزار و پانصد ساله است. جشن‌هایی که مخالفان فراوانی داشت و تاریخ‌نگاران بسیاری آن را یکی از عوامل زمینه‌ساز سقوط شاه می‌دانند.

معمولا یکی از کارهای حاکمان یادآوریِ گذشته‌ی باشکوه و با عظمتِ یک ملت به مثابه‌ی مرهمی بر زخم‌های امروز آن مردمان است. مراسم رژه‌ی پر ابهت فرعون‌های مرد و زن در خیابان‌های قاهره و در امتداد رود نیل را نیز می‌توان اقدامی از این دست بر شمرد. از سویی یکی از پروژه‌های مهم عبدالفتاح سیسی، تاسیس دولتی مدرن بوده و است. چندی پیش بود که «علی عبدالعادل» رئیس پارلمان مصر از نمایندگان درخواست کرد تا به پروژه عبدالفتاح السیسی برای «تاسیس دولت مدرن مصر» احترام بگذراند و مشکلات را بر دوش او نیندازند و آشکارا به نمایندگان گفت که ساختن یک کشور در شرایط موجود به اقدام‌های سخت‌گیرانه‌تری نیاز دارد.

اینکه سیسی تا چه اندازه در مسیر خود موفق خواهد بود بسته به شرایط گوناگونِ بسیاری دارد. اما این اندازه می‌دانیم که برای داشتن کشوری قدرتمند، همانقدر که به توسعه در اقتصاد، زیرساخت‌ها، صنعت‌های گوناگون و… نیاز داریم‌، به زیر ساخت‌های فرهنگی نیز نیازمندیم. نکته‌ی دیگر آنکه نمایش‌هایی از این دست هرچند دارای توجیه اقتصادی و سیاسی باشند اما در صورتی که مردم کشور از فقر رنج ببرند و احساس بی عدالتی کنند، نتیجه‌ای معکوس می‌تواند داشته باشد.

عبدالفتاح سیسی، اگر تاریخ بخواند شاید بفهمد که تمدن‌سازی با نمایشِ تمدن در خیابان‌های قاهره تفاوت بسیار دارد، تمدن را جوانانی رقم می‌زنند که کشور و فرهنگ خود را دوست بدارند، تمدن در ذهن جوانان و اندیشمندان یک کشور است نه بیرون کشیدنِ خفتگانِ تاریخ و رژه دادن آنان پیش چشم مردم.

باری توجه به تمدن گذشته و احترام به آن نیکوست، اما روشنفکرانِ عمیق مصری که تاریخ خوانده‌اند این گونه جشن‌ها و مراسم‌های حکومتی را به هیج وجه نماد و بیانگر روشن اندیشی یک حاکم تلقی نمی کنند. همچنین سیسی باید بداند که استبداد و خودکامگی، هیچگاه راه به سوی تمدن نخواهد برد. تمدن از شاهراهِ فرهنگ می‌گذرد نه سیاست. طه حسین، که از ستارگان نواندیشی معاصر مصر به شمار می‌رود و تمدن مصر را بهتر از هرکس می‌شناخت، به درستی اهمیت فرهنگ و اندیشه را در تمدن‌سازی دریافته بود، از این رو پروژه‌اش را که تکرار تجربه عصر روشنگری در میراث اسلامی ‌بود، در آثار و نوشته‌هایش پی گرفت. طه حسین توجه بسیاری به تحول در نظام آموزشی مصر داشت، تحولی که خروجی‌اش دانشورانی باشند که مدرنیته مصری را پی‌ریزی نمایند. وی همچنین با دقت بسیار به دنبال برجسته‌سازی برخی نمادهای ادبی و نیز متون سنتی بود تا پیشگامان و طلایه‌داران روشنگری و مدرنیته در عرصه اجتماع و فرهنگ بدون پشتوانه نظری و ادبی نباشند. اکنون، تاریخ پیش چشمان سیسی و مردم مصر است، باید دید مسیر این کشور باسابقه به کجا می‌رسد و کاش، روزی رسد که فرعون‌ها به خود بیایند و اوضاع مردمانی که در طول تاریخ رنج و محنت بسیار کشیده‌ذند را قدری سامان دهند.

گر تو فرعون منی از مصر تن بیرون کنی
در درون حالی ببینی موسی و هارون خویش
(مولوی)

انتهای پیام